تحقیق مقاله اهمیت نماز از دیدگاه اهل بیت ( علیه السلام )

مقدمه

ارائه معارف دین اسلام در زمینه، «عقاید» و «احکام» و «اخلاق» آن هم به زبانی روشن و متکی به آیات و احادیث، ضروری است که نیاز علاقه مندان به این معارف را برآورده می سازد. با توفیق الهی مباحثی که تحت عنوان نماز در طول چند ماه تلاش هم گروهی هایمان از کتاب ها و منابع مختلف جمع آوری شده تأثیرات خوشایندی به اندیشه های ما داشته باشد. مواد اصلی که در تهیه این مقاله مورد استفاده قرار گرفته به طور عمده از احادیث ائمه معصومین است و در روایات نیز از کتب شیعه و اهل سنّت استفاده شده است. آنچه نقطه قوت و مطلوب در این مقاله است مربوط به سخنان نورانی خدا و پیامبر و اهل بیت عصمت (علیهم السلام) و از برکات آن است و اگر لغزش و کم و کاستی در این پژوهش باشد آن هم از ماست. نماز که خدا و برای یاد اوست. چشمه سار پاک و طاهری که شستشوی روح در آن پرواز روج را در بیکران رحمت الهی و سیراب شدن از بی نهایت لطف او به دنبال دارد. ذکری که در زمانه گسیختگی پیوندها پیوندی محکم را با خالق برقرار می کند که نگسستن آن آدمی را در این جهان از طوفانهای سهمگین اضطراب و غوطه ور شدن در گردابهای فحشاء و منکرات نجات داده و به ساحل آرامش می رساند. و در آن جهان رضایت حقتعالی و بهشت جاوید را برایش به ارمغان می آورد. و صراط مستقیمی است که گام نهادن در آن انسان را به سرچشمه ی نور و روشنایی و صفات پسندیده رهنمون می شود، نماز کهن ترین نیایش پروردگار، اهرم استعانت در مشکلات و گرفتاریها سپاس ازخداوند به خاطر تمام الطافی که در حق ما روا داشته است.

داروی فراموشی نگرانیها و ابزار تقرب به خدا وسیله حراست انسانها از شد. شیطان از نشانه های آئین مستقیم و درست وسیله جلب رحمت خدا و آنگاه که به جماعت برگزار شود نشانه ای از برادری برابری وحدت و همدلی جامعه مسلمانان است. از خداوند بزرگ اخلاص و دوام توفیق و تأثیر سخن و نوشته می طلبیم و امیدواریم که این گام کوچک، در زمینه سازی برای گرایش به فریضه بزرگ نماز مؤثر باشد. و در سایه نظام اسلامی سهمی در نشر فرهنگ اسلام در سراسر جهان داشته باشیم که این وظیفه یک یک ماست و امت بزرگ اسلامی ما بتوانند با تکیه به هویت دینی و فرهنگ غنی خویش دژ استوار که حمایت از حق، و پناه مستحکمی برای محرومان جهان باشند.

بهمن 1386

(وظیفه حکومت اسلامی در احیاء نماز)

«یاران خدا کسانی هستند که هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم ، نماز را بر پا می دارند. و زکات را ادا می کنند و امر به معروف و نهی از منکر می نمایند و پایان همه امور از آن خداست»[1]

این آیه خطاب به یاران خدا است که در آیه قبل وعده یاری به آنها داده شده است و مقام و اوصاف مومنین را بیان می کند آنها هرگز پس از پیروزی ، همچون خودکاگان و جبارات به عیش و نوش و لهو و لب نمی پردازند و در غرور و مستی فرو نمی روند بلکه پیروزی ها و موفقیتها را نردبانی برای ساختن خویش و جامعه قرار می دهند. آنها پس از قدرت یافتن تبدیل به یک طاغوت جدید نمی شوند ارتباطشان با خدا محکم و با خلق خدا نیز مستحکم است. چرا که نماز سمبل پیوند با خالق است و زکات رمزی برای پیوند با خلق و امر معروف و نهی از منکر پایه های اساسی ساختنن یک جامعه سالم محسوب می شود.[2]

همین چهار صفت ببرای معرفی این افراد کافی است  ، و در سایه آن سایر عبادات و اعمال صالح و ویپگیهای یک جامعه با ایمان و پیشرفته فراهم است. مومنان تنها قبل از پیروزی به در خانه خدا نمی روند بلکه بعد از پیروزی هم به مقتضای «الذین ان ملکنا هم فی الارض اقاموا الصلواه...» رابطه خود را با او همچنان محکم می دارند و پیروزی به دشمن را به وسیله ای برای نشر حق و عدالت و فضیلت قرار می دهند.

در بعضی از روایات اسلامی آیه فوق به حضرت مهدی (ع) و یارانش یا آل محمد به طور عموم تفسیر شده است. چنانکه از حدیثی از امام باقر (ع) می خوانیم که در تفسیر آیه «الذین ان ملکن هم فی الارض)». فرمود: «این آیه تا آخر از آن آل محمد و مهدی و یاران او است.»

خداوند شرق و غرب زمین را در سیاره حکومت آنها قرار می دهد آیینش را آشکار می سازد و به وسیله مهدیب (عج) و یارانش بدعت و باطل را نابود می کند آن چنان که تبهکاران حق را نابود کرده بودند و آن چنان می شود که بر صفحه زمین اثری از ظلم دیده نمی شود. (چرا که) آنها امر به معروف و نهی از منکر می کنند.

این احادیث بیان کننده مصداقهای روشن و آشکار است و مانع عمومیت مفهوم آیه نیست بنابراین مفهوم گسترده آیه همه افراد با ایمان و مجاهد و مبارز را شامل می شود.

یکی از صفات مومنین این است که اگر در زمین تمکنی پیدا کنند و در انتخاب هر قسم زندگی که بخواهند به آنها آزادی داده شود و در میان همه انواع و انحا زندگی یک زندگی صالح را اختیار می کنند و جامعه ای صالح بوجود می آورند که جامعه نماز به پا داشته می شود و زکات داده می شود و امر به معروف و نهی از منکر انجام می شود.[3]

اهمیت فریضه نماز

«فارا قضیتم الصلواه فا ذکر و الله قیاماً و قعواٍ و علی جانولکم»

«پس از اتمام نماز یاد خدا را فراموش نکنید و در حال ایستادن و نشستن و زمانی که بر پهلو آرمیده اید به یاد خدا باشید و از او کمک بجوئید»[4]

منظور از یاد خدا در حال قیام و عقود و بر پهلو خوابیده ممکن است همان حالات استراحت در فاصله هائی که در میدان جنگ واقع می شود باشد و نیز ممکن است به معنی حالات مختلف جنگی که سربازان گاهی در حال ایستادن و زمان نشستن و زمانی به پهلو خوابیده سلاحهای مختلف جنگی از جمله وسیله تیر اندازی را به کار می برند بوده باشد آیه فوق در حقیقت اشاره به یک دستور مهم اسلامی است که معنی نماز خواندن در اوقات معین این نیست که در سایه حالات انسان از خدا غاقل بماند بلکه نماز یک دستور انظباطی است که روح توجه به پروردگار را در انسان زنده می کند و می تواند در فواصل نماز ها خدا را به خاطر داشته باشد خواه در میدان جنگ باشد و خواه در غیر میدان جنگ.

آیه فوق در روایات متعددی به کیفیت نماز گزاران بیماران تفسیر شده که اگر بتوانند ایستاده و اگر نتوانند نشسته و اگر باز نتوانند به پهلو بخوابند و نماز را به جا بیاورند این تفسیر در حقیقت یک نوع تصمیم و توسعه در معنیب آیه است اگر چه آیه مخصوص به این مورد نیست سپس قرآن می گوید «دستور نماز خوف یک دستور استثنائی است و به مجرد این که حالت خوف زایل گشت باید نماز را به همان طرز عادی انجام دهید.»

در پایان سر این همه سفارش و دقت را درباره نماز چنین بیان می دارد. «نماز وظیفه ثابت و لا تغییری برای مومنان است.»

از امیرالمومنین امیر مومنان امام علی علیه السلام چنین نقل شده است که شخصی از آن بزرگوار از معنی دو سجده در هر رکعت از نماز سوال کرده ام فرمود: «معنی سجده نخستین هنگانی که سر به زمین می گذاری آن اسن که پروردگار را من در آغاز از این خاک بودم و هنگامی که سر برمی داری مفهومش این است که مرا از این خاک بیرون فرستادی و مفهوم سجده دوم این است که مرا به این خاک باز می گردانی و هنگامی که سر از سجده دوم بر می داری مفهومش این است که تو بار دیگر مرا از خاک مبعوث خواهی کرد.

در حدیثی از حضرت علی علیه السلام می خوانیم که فرمود: «صلوا المساجد فی بقاع مختلفه فان کل بقعه تشهد للمصلی علیها یوم القیامه».

در قسمتهای مختلف مساجد نماز بخوانید زیرا هر قطعه زمینی در قیامت برای کسی که روی آن نماز خوانده گواهی می دهد.[5] و در حدیث دیگری آمده است که امیر مومنان علی (ع) هنگامی که بین الهان را تقسیم می کرد و خالی می شده دو رکعت نماز بجا می آورد [6] و فرمود: «اشهد ان ملاتک بحق و فرغتک بحق (روز قیامت) گواهی ده که من تو را به حق پر کردم و به حق خالی کردم.[7]

آثار تربیتی نماز :

بعد از ذکر گوشه ای از عذاب های قیامت به ذکر اوصاف افراد بی ایمان و در مقابل آنها مومنان راستین می پردازد تا معلوم شود چرا گروهی اهل عذابند و گروهی اهل نجات . نخست می فرماید: انسان حریص و کم طاقت آفریده شده است. (ان الانسان خلق هلوعاٌ)[8] هنگامی که بدی به او برسد بسیار جزع و بی تابی می کند (اذا مسر الشر جزوعاً)[9] و هنگامی که خوبی به او رسد از دیگران دریغ می دارد (و اذا مسر الغیر منوعاً)[10]

جمعی از مفسران و از باب لغت «هلوع» را به معنی حریص و جمعی به معنی کم طاقت تفسیر کرده اند بنات به تفسیر اول در اینجا سه نکته منفی اخلاقی در وجود اینگونه انسانها اشاره شده حرص و جزع و نجل بنا به تفسیر دوم به دو نکته جزع و نجل زیرا آبه دوم و سوم تفسیری است برای معنی (هلوع)

این احتمال نیز وجود دارد که در معنی در این واژه جمع باشد ، چرا که این دو وصف لازم و ملزوم یکدیگرند آدمهای حریص غالباً نجیل اند و در برابر حوادث کم تحمل و عکس آن نیز صادق است.[11]

رفع ناراحتی های پیامبر (ص) از طریق نماز

(برای رفع ناراحتی آنان) پروردگارت را تسبیح و حمد گو و سجده کنندگان باش.

حجر 98

به عنوان دلداری و تقویت هر چه بیشتر روحیه پیامبر (ص) اضافه می کند ما می دانیم که سخنان آنها سینه تو را تنگ و ناراحت می سازد. ولی نگران نباش برای زدودن آثار سخنان زشت و ناهنجار شان به تسبیح پروردگارت بپردازد و در برابر ذات پاکش سجده کن. فسبح بحمد ربک و کن من الساجدین.

چرا که این تسبیح خداوند اولاً اثرات بیدگفتار آنها را از دلهای مشتاقان می زداید و از آن گذشته به تو نیرو و توان می بخشد نور و صفا می دهد روشنایی و جلا می آفریند پیوندت را با خدا محکم می کند اراده ات را نیرومند می سازد. و به تو قدرت تحمل بیشتر و جهاد پی گیرتر و قدم راسخ تر می بخشد. لذا در روایات از ابن عباس می خوانیم: هنگامی که پیامبر (ص) غمگین به نماز برمی خاست «آثار این حزن و اندوه را در نماز از دل می شست.»[12]

مانع شدن از نماز رسول خدا (ص):

در احادیث آمده است ابوجهل از اطرافیان خود سئوال کرد آیا محمد در میان شما نیز (برای سجده) صورت به خاک می گذارد؟ گفتند آری گفت : سوگند به آنچه ما به آن سوگند یاد می کنیم اگر او را در چنین حالی ببینیم با پای خود گردن او را له می کنم! به او گفتند: ببین او در آنجا مشغول نماز خواندن است.

ابوجهل حرکت کرد تا گردن پیامبر (ص) را بر پای خود بفشارد ولی هنگامی که نزدیک آمد عقب نشینی کرده و با دستش گویی چیزی را از خود دور کرد. به او گفتند: این چه وضعی است در تو می بینیم گفت: ناگهان میان خودم و او خندقی از آتش دیدم و منظره وحشتناک و همچنین بال و پرهایی مشاهده کردم.

در اینجا پیغمبر (ص) فرمود: قسم به کسی که جانم در دست اوست اگر به من نزدیک شده بود فرشتگان خدا بدن او را قطعه قطعه می کردند و عضو عضو او را می ربودند. اینجا بود که آیه ای به پیغمبر نازل شد.

در آیه نازل شده آمده اگر این شخص طغیانگر که رهروان راه حق را از نماز و هدایت و تقوی باز می دارد اگر تکذیب حق کند و از آن روی گرداند چه سرنوشت دردناکی خواهد شد.[13]

نماز حضرت علی

در کتاب (کافی) از امام صادق (ع) می خوامی «کان علی (ع) اذا اهاله امر فزع قام الی الصلواه ثم تلاهذه ادیه و استعینوا بالصبر والصلواه».

هنگامی که مشکلی مهم برای علی (ع) پیش می آمد به نماز بر می خاست سپس این آیه را تلاوت فرمود «واستعینوا بالصبر والصلوا» آری نماز انسان را به قدرت لایزانی پیوند می دهد که همه مشکلات برای او سهل و آسان است و همین احساس سبب می شود که انسان در برابر حوادث نیرومند و خونسرد باشد.[14]

در قرآن مجید دو دستور به مومنان داده می شود یکی «نماز» که در انجام آن ارتباطی مخلص بین آنان و خداوند ایجاد می شود دیگری «زکات» که با ادای آن همبستگی های اجتماعی محکمی به وجود می آید > و این هر دو برای پیروزی به دشمن لازم می باشد چرا که پیروزی در پرتو اراده های نیرومند و ایمان قوی و اتحاد و همبستگی های ملتها صورت می پزیرد.[15]

اقامه نماز یکی از مصادیق وفاء به عهد الهی و حتی مصداق زنده ای برای حفظ پیوندهای الهی و از یک نظر ازم صادیق صبر و استقامت است ولی از آنجا که این مفاهیم کلی پاره ای از مصداقهای بسیار مهم دارد که در سرنوشت انسان فوق العاده موثر است در این جمله و جمله های بعد روی آنها انگشت گذاشته شده است.

چند حدیث در مورد فلسفه نماز:

رسول خدا (ص) می فرماید:

هر کس که نمازش او را از فحشاء و منکر باز ندارد هیچ بهره ای از نماز جز دوری از خداوند تبارک حاصل نکرده و نیز می فرمایند: کسی که اطاعت فرمان نماز نکند نمازش نماز نیست و اطاعت نماز آن است که نهی آن را از فحشا و منکر به کار بندد. و در حدث سومی از همان بزرگوار چنین می خوانیم که جوانی از انصار نماز را با پیامبر (ص) ادا می کرد اما با این حال آلوده به گناهان زشتی بود این ماجرا را به پیامبر (ص) عرضه داشتند و ایشان فرمودند: «ان صلاه تنها یوما» سر انجام نمازش روزی وی را از این اعمال پاک می کند.

این اثر نماز به قدری اهمیت دارد که در بعضی از روایات اسلامی به عنوان معیار سنجش نماز مقبول و غیر مقبول از آن یاد شده چنانکه امام صادق (ع) می فرمایند:

«هر کسی دوست دارد بداند نمازش قبول شده یا نه ببیند که آیا نمازش او را از گناه و زشتی باز داشته یا نه؟ پس به هر قدر که نمازش او را از گناه باز داشته به همان اندازه نمازش قبول شده است.

دعای ابراهیم (ع) باری اقامه نماز:

ابراهیم قهرمان توجید و نیایش و مبارز با بت و بت پرستی و ظالم و ستمگر هفت تقاضا از خداوند می کند نخستین تقاضا بامنیت شهر مکه آن کانون بزرگ جامعه توحیدی است (و چه پر معنی است این تقاضا)