مقدمه
امروزه اعتقاد صاحب نظران بر این است که معلولیت یک نوع ناتوانی و نارسائی است و لذا این افراد فقط دارای تفاوت هائی با افراد عادی جامعه هستند ، بنابر این به گونه ای از کاربرد کلمه و لفظ معلول اجتناب ورزیده و این گروه از انسانها را با الفاظی همچون کم توان ، ناتوان و توانخواه مورد خطاب قرار می دهند و لیکن در قانونی که اخیراً در کشور به تصویب رسیده است از کلمه معلول استفاده شده است و به همین لحاظ در این پروژه نیز کلمه معلول به کار برده شده است .
مطالعه درباره معلولیت ها مطالعه درباره تفاوت هاست ، یک انسان که دارای معلولیت است به طریقی با یک انسان معمولی متفاوت است . به زبان ساده تر این گروه از افراد دارای مسائل و برخوردار از استعدادهای ویژه ای هستند که در نحوه تفکر دیدن ، شنیدن ، صحبت کردن ، راه رفتن ، اجتماعی شدن ، اشتغال و تمامی حرکات آنها تاثیر می گذارد . بسیاری از این افراد دارای استعدادهائی چشم گیر و قابل ستایش هستند .
مطالعه درباره معلولیت ها مطالعه درباره تشابهات نیز میباشد ، انسانهائی که به نوعی دارای معلولیت هستند با توجه به نوع معلولیت با انسانهای معمولی تفاوت دارند در واقع تعداد زیادی از این انسانها در بیشتر جنبه ها بجای اینکه متفاوت باشند معمولی و نرمال نیز هستند .
در اینجا به تعریفی از معلولیت که در تبصره ماده یک قانون جامع حمایت از حقوق معلولان به تصویب رسیده است اشاره می شود «منظور از معلول در این قانون به افرادی اطلاق می گردد که به تشخیص کمیسیون پزشکی سازمان بهزیستی بر اثر ضایعه جسمی ، ذهنی ، روانی ، یا توأم ، اختلال مستمر و قابل توجهی در سلامت و کارآئی عمومی وی ایجاد گردد ، به طوری که موجب کاهش استقلال فرد در زمینه های اجتماعی و اقتصادی شود.»
معلولین در گروههای مختلفی همچون ناشنوا ، نابینا ، ضایعات نخاعی ، کم شنوا ، کم بینا ، قطع عضو ، روحی و روانی ، ذهنی و ... طبقه بندی می شوند .
با توجه به تفاوت های ویژه ای که در معلولیت ها مشاهده می شود ایجاد اشتغال برای هر گروه شرایط ویژه ای را طلب می نماید و بدیهی است یکی از مهمترین شرایط مورد نیاز برای اشتغال ایجاد امکانات و فضاهای مناسب شهری و اجتماعی است که در این رابطه سخن بسیار گفته شده است از جمله تامین وسائط نقلیه مناسب ، تامین مسیرهای عبور و مرور مناسب ، تامین مبلمان مناسب شهری مانند (ارتفاع تلفن همگانی ، ارتفاع سطلهای زباله ، حذف موانع عبور و مرور ، نصب صندلی های ویژه در مکانهای مناسب و ... ) و پس از ایجاد امکانات ذکر شده تامین شغلهای مرتبط با هر نوع از معلولیت ها از درجه اهمیت برخوردار است .
با توجه به در نظر گرفتن نکات گفته شده ، برای فراهم آوردن شرایط اشتغال معلولان پیش نیازهائی لازم و ضروری است که به برخی از آن موارد ذیلاً اشاره می شود .
برنامه و وسائل می بایست با نوع معلولیت تناسب داشته باشد : در گذشته امکانات و تجهیزات لازم و کافی برای آموزش و ارتقاع سطح توانائی معلولان چندان که مورد نیاز بوده است در دسترس نبود و لذا برای افراد با معلولیت های مختلف وسائل متناسب وجود نداشت در صورتیکه امروزه این امکانات فراهم شده است و لذا می بایست برای معلولیت های در سطوح مختلف کلاسهای آموزشی فنی و حرفه ای متناسب دایر گردد مثلاً کلاسهای افراد نابینا و کم بینا باید جدا از هم و با برنامه های خاص هر کدام تشکیل شود .
هدف های رفتاری : به خوبی شناسائی شده و با در نظر گرفتن شرایط خلق و خو و حقیقت پذیری معلولان برنامه ای آموزشی تدوین شود .
فعالیت های عملی : به آموخته های معلولان باید جنبه عملی داده شود و قبل از ورود به بازار کار می بایست بطور کامل مهارت لازم را بدست آورده باشند .
جمع آوری اطلاعات : مربیان حرفه آموزی باید هنرجویان را مرتباً ارزشیابی نموده و بر اساس ضریب بدست آمده برنامه های بعدی را تنظیم نمایند تا بهترین بهره وری را بدست آورند .
تجدید نظر درباره آموزشهای ارائه شده : از آنجا که میزان یادگیری معلولان با هم متفاوت است لذا پیش بینی این که آنها تا چه اندازه قادر به یادگیری هستند ، قبل از شروع به فراگیری مشکل است ، بنابر این همانگونه که اشاره شد ارزشیابی فردی میتواند در تدوین برنامه مناسب کمک قابل توجهی به مربیان نماید .
آموزش خارج از کارگاه : ضمن اینکه مربی طرحهای آموزشی را در کارگاه ارائه می نماید کارآموزان میبایست کاربرد آموخته های خود را در خارج از کارگاه و نحوه ارتباط و برخورد با خریداران خدمات و محصولات خود را فراگیری نمایند .
آموزش در گروههای کوچک : بمنظور برداشت مناسب و مطلوب از آموزشهای ارائه شده می بایست مسائل آموزشی اعم از علمی و عملی برای گروههای کوچک ارائه شود .
همکاری والدین : والدین این گونه هنر جویان می بایست همکاری لازم را با مربیان داشته باشند که شامل اطلاع یافتن والدین از نحوه فراگیری فرزندانشان و تشویق و ترغیب آنان در رابطه با بالا بردن سطح علمی و فنی فرزندان است و همچنین از آموخته های آنان در موارد مورد نیاز استفاده شود.
مرحله شروع آموزشهای فنی : آموزش های فنی و حرفه ای میبایست پس از طی دوره آموزشهای ابتدائی و دبیرستان شروع شود به عبارتی در مرحله ای آغاز شود که هنر آموز حرفه ای توان دریافت گفته های استاد خود را داشته باشد و قادر به خواندن دروس فنی و حرفه ای باشد . به همین لحاظ برنامه آموزشی می بایست برای گروه سنی جوان و بزرگسال طراحی شود بنابر این برنامه های آموزشی می بایست بصورت پیوسته به گونه ای باشد که معلولان پس از طی آموزش های لازم و آموختن حرفه و فن مناسب با معلولیت آنان در بازار کار پذیرفته شده و جذب سازمانها و نهادهای اقتصادی شوند بدیهی است توانائی های هر کدام از معلولان نیز متفاوت است بطور مثال انواع کارهائی که برای یک فرد نابینا شناخته شده است با انواع کارهائی که برای یک ضایعه نخاعی که از ویلچر استفاده می نماید فرق دارد و یا توانائی یک ناشنوا که از فیزیک بدنی سالم و قوی برخوردار است با یک معلول قطع عضوی تفاوت دارد و به همین مناسبت برنامه ریزان میبایست شرایط اشتغال هر یک از این گروهها را شناسائی و امکان اشتغال آنان را فراهم آورند .
وظایف دولت ها : یکی از وظایف مهم دولت ها تامین امکانات آموزشی و حرفه آموزی و نهایتاً اشتغال برای معلولان میباشد بطور مثال در اواسط دهه 1980 وزارت آموزش و پرورش ایالات متحده امریکا برای اجرای «برنامه انتقال» اولویت قایل شده است ، برنامه انتقال فرآیندی آموزشی است که در آن دانش آموزان را بطریقی تربیت کنند که بتوانند پس از پایان تحصیلات دبیرستانی وارد بازار کار شوند . در کشورهای اروپائی و اسکاندیناوی نیز اهمیت ویژه و قابل توجهی به این مهم داده می شود .