مقدمه
قبل از به وجود آمدن خط و ایجاد جرقه های آتش ، آن گاه که افراد خود را به دادوستد نیازمند یافتند حسابداری چون شعله ای کور سوزان نمودار شد . حسابداری در جهان نزدیک به 6000 سال سال سابقه دارد و تاریخ نخستین مدارک کشف شده به 3600 سال قبل از میلاد باز می گردد . مدارک به دست آمده در ایران نیز گواه بر پیشرفت این دانش در ایران باستان است . در اواخر قرن 15 پاچیولی (Patchioli) نخستین گام را در راه ایجاد حسابداری دو طرفه برداشت و چون در ابتدا ناقص بود صاحب نظران را برانگیخت تا در پی تکامل آن برآیند و ادامه این کوشش ها بود که در اواخر قرن 19 با رقه ای درخشیدن گرفت و نخستین دفتر روزنامه ایتالیایی "بنومه" به جهانیان عرضه شد . عقربه های زمان می تاختند و با هر جنبشی آمریکائیان را سرزنش می کردند که اینان ساکت نشسته و هوز گامی در راه تکامل این فن برنداشته اند . آنان نیز به ناچار کمر همت بر بسته و در آغاز دفتر روزنامه آمریکائی به نام Journal cradl tver را به وجود آورده و سپس سیستم حسابداری برگه ای یا بانکی Sljpesstem را پایه نهادند.
در طول تاریخ روشهای حسابداری متنوع و متعددی ابداع شده که در پاسخ به نیازهای زمان سیر متحولی و تکاملی داشته است. حسابداری نوین همانند بسیاری از دانش های کاربردی دیگر به همراه ورود فرآورده های صنعتی و رسوخ موسسات به ایران راه یافت و در جریان تحولات اقتصادی و اجتماعی 100 سال گذشته به پیدایش سازمان های جدید دولتی و خصوصی و دگرگونی شیوه های تولید و توزیع رایج شد. آموزش حسابداری در موسسه دارالفنون در دهه 1290 شمسی در دوران ریاست علی اکبر دهخدا آغاز و به ایجاد رشته های حسابداری در دانشگاهها و موسسات آموزش عالی در سراسر کشور منتهی شد.
در فروردین ماه 1346 حسابداری صنعت برق تحت عنوان روش متحدالشکل حسابداری از سوی وزارت نیرو تدوین با استعانت و نظارت کارشناسان مالی وزارت نیرو در شرکتها و سازمانهای برق ایران که در امر تولید و انتقال و توزیع فعالیت داشتند به مورد اجرا گذاشته شد.
تعاریف
حسابداری: فن ثبت ، تلخیص و طبقه بندی فعالیتهای مالی یک موسسه در قالب اعداد قابل سنجش به پول و تفسیر نتایج حاصله از انجام بررسیها می باشد .
هزینه :هزینه عبارت است از منابع مصرف شده یا از دست داده شده در اثر عملیات واحد ، برای ایجاد درآمد و تحصیل سود .
هزینه یابی: طبقه بندی و تسهیم درست هزینه ها به منظور تعیین بهای تمام شده محصولات و خدمات و تنظیم و ارائه اطلاعات مربوطه به نحو مناسب در جهت راهنمائی مدیران برای کنترل عملیات .
یک سیستم واحد حسابداری باید اطلاعات لازم برای منظورهای ذیل را تهیه و ارائه نماید .
الف: تهیه و تنظیم صورت های مالی (تراز نامه و حساب سود و زیان)
ب: تهیه صورت حسابها و اطلاعات مربوط به بهای تمام شده .
راه انداز هزینه: راه انداز (انگیزه ، محرک ، موجد) هزینه عبارت است از هر عاملی که تغییر آن موجب بروز تغییر در کل هزینه مرتبط با فعالیت مشخص و معین شود ، مانند حجم و کیفیت مواد یا درجات متفاوت مهارت کارگران تولیدی و ...
هزینه استاندارد:عبارت است از پیمانه یا اندازه محاسباتی از پیش تعیین شده برای مصرف منابع در تولید.
هزینه واقعی: عبارت است از منابع مصرف شده مستند به سند ، مدرک ، صورت حساب ، حواله ، قبض و مانند اینها .
انحراف استاندارد: تفاوت بین هزینه های واقعی و هزینه های استاندارد .
انحراف نامساعد: اگر هزینه واقعی بیشتر از هزینه استاندارد باشد گوییم انحراف نامساعد است یعنی در عمل بیشتر از آن چه که انتظار می رفته از منابع استفاده شده است .
انحراف مساعد: در صورتی که هزینه واقعی کمتر از هزینه استاندارد باشد گوییم انحراف مساعد است یعنی در عمل کمتر از آن چه که پیش بینی شده بود از منابع استفاده شده است . معمولا این انحراف نشان دهنده کارائی عملیات مثبت است .
نقطه سر به سر : عبارت است از حالت تعادل بین هزینه کل و درآمد کل به نحوی که نه سود و نه زیان ایجاد شود .
دارائی : کلیه اموال منقول ، غیر منقول و کالاها و وجوه نقدی و حقوقی و تجاری که در اختیار شرکت قرارداد که به دو طبقه ثابت وجاری تقسیم می شود .
دارائی ثابت : عبارت است از دارائیهای که عمر مفید آنها بیشتر از یک سال و ارزش آن قابل ملاحظه بوده و در تملک شرکت باشد و دارای منافع آتی می باشد .
دارائی جاری : عبارت است از پول نقد و آن دسته از دارائیهایی که انتظار می رود در جریان یک دوره عادی عملیاتی (معمولا یک سال) به پول نقد تبدیل یا فروخته شده یا مصرف گردد .
استهلاک : کاهش تدریجی ارزش دارائی ثابت بر اثر استفاده ، فرسودگی ، عوامل طبیعی ، ناباب شدن و گذشت زمان را استهلاک گویند . (استهلاک از تاریخی محاسبه می شود که دارائی ثابت قابل استهلاک وارد بهره برداری شده باشد .)
عمر مفید : مدت زمانی که به موجب قانون ، دارائیهای ثابت شرکت بایستی مستهلک گردد .
دوره مالی :
عبارت است از یک بازه زمانی که معمولا یک ساله انتخاب می شود و پایان آن زمانی است که فعالیتهای شرکت به حداقل خود می رسد . در پایان آن به استناد دفاتر حسابداری ، فعالیتهای مالی انجام شده طبقه بندی و تلخیص گردیده و صورت حسابهای مالی مربوط به آن دوره تهیه شود . دوره مالی ممکن است ماهیانه ، سه ماهه ، شش ماهه و یا سالیانه باشد .
حداکثر تا چهار ماه بعد از پایان سال مالی هیات مدیره مکلف است نسخه ای از گزارشها و صورتهای مالی پایان سال مالی ، از قبیل تراز نامه و حسابهای عملکرد و سود و زیان ، پیشنهاد نحوه تقسیم سود خالص سالانه و صورت جریانات نقدی را پس از آماده شدن حداکثر تا یک ماه قبل از تشکیل مجمع عمومی عادی سالانه برای رسیدگی به بازرسان تسلیم کند .
رسیدگی و اخذ تصمیم درباره ترازنامه ، حساب سود و زیان و سایر گزارشهای مالی هیات مدیره ، با مجمع عمومی عادی می باشد . لازم است که در تهیه و تنظیم اسناد حسابداری ، صورتهای مالی و دفاتر قانونی ، اصول و موازین حسابداری و روشهای متداول و قابل قبول حسابداری رعایت شود .
بازرس یا بازرسان می توانند رسیدگی به حسابها ، دفاتر ، اسناد و صورتهای مالی شرکت را شخصا یا در صورت لزوم با استفاده از کارشناس و حسابرس انجام دهند که در این صورت پرداخت هزینه حسابرسی در حدود بودجه مصوب مجمع عمومی بر عهده شرکت بوده و گزارش حسابرسی به اطلاع هیات مدیره می رسد و ضمن گزارش سالانه به اطلاع مجمع عمومی نیز خواهد رسید .
دفاتر قانونی از نظر مالیاتی:
طبق قانون مالیاتهای مستقیم دفاتر قانونی از نظر مالیاتی عبارتند از:
الف: دفتر روزنامه
ب: دفتر کل
ج: دفتر دارائی
د: دفتر کپیه
که دو دفتر آخر مدت زمانی است که دیگر تهیه و نگهداری نمی شود .
دفتر روزنامه:
کلیه عملیات مالی به صورت مداوم در طول دوره مالی براساس اسناد صادره در دفتر روزنامه ثبت می شود و این دفتر انواع متفاوتی دارد که دفتر مورد استفاده در شرکت برق از نوع دفاتر دو ستونی است که یکی برای ثبت اقلام بدهکار و دیگری برای ثبت اقلام بستانکار می باشد که به ترتیب تاریخ وقوع در اجزای بدهکار و بستانکار منظور می گردد .