رزمنده مسلمان از دیدگاه قرآن ، واجد ویژگى هاى است که او راز دیگران ممتاز مى گرداند در این فصل ، این ویژگى هاى را در سه بخش ، ویژگى هاى عمومى ، فرماندهان و فرمانبران ارائه مى دهیم .
قرآن مجید به رزمندگان که با جان و مال با دشمنان حق نبرد مى کنند و آنان را مى کشند و یا در این راه به شهادت مى رسند، بشارت داده که خداوند خریدار جان و مال آنان است و به بهاى آن ، بهشت جاودان را مى دهد. از امام صادق (ع ) سؤ ال شد که آیا این وعده قرآن یک وعده عمومى است و هر رزمنده اى را شامل مى شود یا وعده اى است براى رزمندگانى با ویژگى هاى شخص ؟ امام (ع ) در پاسخ فرمود:
وقتى این آیه نازل شده ، عدهّاى از اصحاب پیامبر(ص ) همین سؤ ال را از آن حضرت کردند و ایشان جوابى به آنان نداد تا اینکه خداوند به دنبال آن ، این آیه شریفه را نازل فرمود:
((اَلتّائِبُونَ الْعابِدُونَ الْحامِدُونَ السّائِحُونَ الرّاکِعُونَ السّاجِدُونَ الاَّْمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النّاهُونَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الْحافِظُونَ لِحُدُودَ اللّهِ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنینَ))
خداوند (با این آیه ) صفات مؤ منانى را که جان و مالشان را (در قبال بهشت ) خریدار است ، آشکار ساخت . پس هر کس طالب بهشت است ، باید (با اتصاف ) به این شرایط در راه خدا جهاد کند و گرنه از جمله کسانى خواهد بود که پیامبر(ص ) در حق آنان فرمود: ((خداوند این دین را به وسیله کسانى یارى مى کند که خود، هیچ بهره اى از کوشش خویش ندارند.))
اینک با توجه به آیه مزبور و آیاتى از این قبیل به توضیح مختصر ویژگى هاى عمومى مجاهدان مسلمان مى پردازیم :
1 توبه : بازگشت از هر چه غیر خداست . به پیشگاه حق تعالى ، و طلب آمرزش پى در پى براى لغزشها، خطاها و ندانم کارى ها و سعى و کوشش در جبران وظایفى که از او فوت شده است .
2 عبادت : تنها خداوند را معبود گرفتن و با همه وجود به عبادت و بندگى او روى آوردن و اطاعت محض از خدا و سر بر تافتن از غیر خدا.
3 ستایش خدا: خداوند را با اسماى حسنى او اوصاف جمیلش خواندن و ستودن .
4 آمد و شد به مساجد: رفتن به عبادتگاه ها و پرستش نمودن خداوند در آنها.
5 خضوع و رکوع : در برابر اوامر الهى خاضع بودن و سر تسلیم فرود آوردن .
6 سجده و اظهار ذلّت : در پیشگاه حق پیشانى بندگى را بر خاک ساییدن و اظهار خاکسارى کردن .
7 امر به معروف : ایجاد زمینه و ترویج خوبى ها و آگاه نمودن بندگان ناآگاه خدا.
8 نهى از منکر: از بین بدن زمینه و ریشه کن کردن بدى ها و باز داشتن از آنها.
9 حفظ حدود الهى : جلوگیرى از تعدى و تجاوز به حریم حق .
علاّمه طباطبایى (ره ) شش ویژگى اول را خصوصیات فردى مجاهدان و دو ویژگى امر به معروف و نهى از منکر را خصوصیت جمعى آنان و حفاظت از حدود الهى را مشترکاً مربوط به خصوصیات فردى و جمعى مجاهدان مى داند؛ یعنى هم در مورد خویش و هم در مورد اجتماع توجه دارند که حدود الهى رعایت گردد.
10 توکل و تضرّع : مجاهدان مسلمان براى رضاى خدا و ریشه کن کردن ظلم و شرک مى جنگند و در این نبرد تنها تکیه گاه گاهشان خداست و به نصرت و یارى خدا باور دارند و معتقدند که خداوند از آنجا که مولاى مؤ منان است ، از یاوران دین خود دفاع مى کند. به همین جهت مجاهدان ، بر خداوند توکل مى کنند و با توجه به همین اعتقاد، در تمامى صحنه هاى زندگى و از جمله در میدان هاى نبرد ، خاضعانه و متواضعانه به خدا متوسل شده به قوت ، قدرت ، نصرت و غلبه را از او مى خواهند:
((رَبَّنا اَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْرا وَ ثَبِّتْ اَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْکافِرینَ))
پروردگارا! پیمانه شکیبایى و استقامت را بر ما بریز و قدمهاى ما را ثابت بدار و ما را بر جمعیت کافران ، پیروز بگردان !
11 ترجیح آخرت بر دنیا: از دیگر ویژگهاى رزمندگان اسلام ، برگزیدن آخرت بر دنیاست . قرآن مجید در این باره مى فرماید:
((فَلْیُقاتِلْ فى سَبیلِ اللّهِ الَّذینَ یَشْرُونَ الْحَیوه َ الدُّنْیا بِالاْخِرَه ِ...))
کسانى که زندگى دنیا را به آخرت فروخته اند، باید در راه خدا پیکار کنند!
این آیه شریفه دلالت دارد بر اینکه تا انسان در انتخاب دنیا و آخرت ، سراى دنیا را برگزیند و به دنیا و آنچه در او هست تعلق داشته باشد، نمى تواند در جرگه مجاهدان راه خدا قرار گیرد. البته روشن است که مراد از این سخن ، دل کندن از دنیاست ، نه ترک ظاهرى آن و ترک استفاده از وسایل مورد نیاز زندگى .
12 تحمل سختى هاى مبارزه : از ویژگى هاى بارز مجاهدان ، تحمل و بردبارى سرشار آنان در قبال سختى هاى جهاد است در قرآن به تفصیل آمده است که طالوت براى امتحان نیروهایش به منظور تحمل سختى ها چنین اعلام داشت :
((اِنَّ اللّهَ مُبْتَلیکُمْ بَنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنّى وَ مَنْ لَمْ یَطْعَمَهُ فَاِنَّهُ مِنى اِلاّ مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَه ً بِیَدِهِ))
خداوند، شما را به وسیله یک نهرِ آب ، آزمایش مى کند؛ آنها (که به هنگام تشنگى ) از آن بنوشند، از من نیستند؛ و آنها که از آن نخورند، از من هستند؛ مگر کسى که تنها کف دستى بردارد.
طالوت مطرح مى کند که شما در مسیر جهاد به یک رود برخورد مى کنید؛ گر چه سختى راه و سنگینى سلاح و گرمى آفتاب شما را سخت تشنه مى کند، ولى باید مقاومت کنید. هر کس مقاومت نورزد و از آن بنوشد، تا سیراب شود، نمى تواند به عنوان یک مجاهد قابل مطرح باشد و هر کس طعم آن آب را نچشد، این مجاهد واقعى و از یاوران من است . و اما طایفه سومى که نمى نوشند، بلکه با برداشتن کفى از آن آب ، شدت تشنگى خود را از بین مى برند، این اگر چه مجاهد واقعى محسوب نمى شوند، اما مردود هم نیستند.
مجاهدان صدر اسلام نیز به شهادت تاریخ ، صبر و تحمل ورزیده در بسیارى از موارد دشوارى هاى نبرد را بر خود هموار مى ساختند. یکى از بارزترین این گونه تحمّل ها، در جنگ تبوک بود. زمان حرکت به سوى جبهه در این جنگ ، فصل تابستان و شدت گرما بود و مسلمانان امکانات و تجهیزات کافى در اختیار نداشتند و بنا بر روایات ، تعداد دشمن بسیار زیاد و قدرت و شوکت آنان فراوان بود. راه نیز بسیار طولانى و بیابانهاى وسیع و بدون آب و آبادى نیز زیاد بود... با این وجود، مؤ منان مجاهد از انصار و مهاجر به فرمان پیامبر(ص ) علائم بسیج شدند و با تحمّل سخت ترین شرایط به دست دشمن حرکت کردند. به همین سبب خداوند متعال رحمت خود را مشمول آنان گردانید و درباره ایشان فرمود :
((لَقَدْ تابَ اللّهُ عَلَى النَّبِىَّ وَ الْمُهاجِرینَ وَ الاَْنْصارِ الَّذینَ اتَّبَعُوهُ فى ساعَه ِ الْعُسْرَه ِ ...))
بدون شک ، خداوند رحمت خود را شامل حال پیامبر و مهاجران و انصار نمود، که در زمان عسرت و شدت ( در جنگ تبوک ) از او پیروى کردند.
13- شجاعت : از ویژگى هاى بارز رزمندگان اسلام ، شجاعت کم نظیر یا بى نظیر آنان است . آنان صفات زشت بیم و هراس ، تردید و دودلى ، دلهره و اضطراب و سردرگمى و بى هدفى را از وجود خود دور کرده و به اطمینان ، آرامش ، پایدارى و وقار و در یک کلمه به صلابت و شجاعت رسیده اند. آنها خدا را تنها منبع قدرت مى دانند و به قدرت لایزال الهى تکیه مى کنند از این رو، نیرو و قدرتى زاید الوصف رسیده اند.
14- تواضع در برابر مؤ منان و سرسختى در برابر کافران : مجاهدان در برابر یکدیگر متواضع و نرمخو هستند و در برابر کافران سخت و استوارند. قرآن مجید در این باره مى فرماید :
(( ... اَذِلَّهٍ عَلَى الْمُؤْمِنینَ اَعِزَّه ٍ عَلَى الْکافِرینَ یُجاهِدُونَ فى سَبیلِ اللّهِ))
در برابر مؤ منان ، متواضع ، و در برابر کافران سرسخت و نیرومندند، آنها در راه خدا جهاد مى کنند.
این ویژگى همان ویژگى پیامبراکرم (ص ) و یاران اوست که قرآن در وصف آنان فرموده است :
((مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَى الْکُفّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ...))
محمد(ص ) فرستاده خداست ؛ و کسانى که با او هستند در برابر کفار سرسخت و شدید و در میان خود مهربانند.
مؤ منان در برابر یکدیگر با گذشت رفتار کنند؛ امّا در برابر دشمنان باید به گونه اى رفتار کنند که نه تنها دشمنان بتوانند در آنها طمع کنند و از اخلاق نیکویشان سوء استفاده نمایند، بلکه حتى خشونتى در آنان ببینند که دشمنان را به ترس و هراس وادارد و به تعبیر آیه شریفه :
((وَلْیَجِدُوا فیکُمْ غِلْظَه ً))
آنها باید در شما شدّت و خشونت احساس کنند.
برخورد و راه رفتن متکبرانه که در برخورد با مؤ منان جایز نیست ، در مواقع رویارویى با دشمنان جایز شمرده شده است ؛ چنانکه وقتى یکى از سرداران اسلام به نام ابودجانه در برابر دشمن ، متکبرانه قدم مى زد، پیامبر اکرم (ص ) فرمود : ((خداوند چنین راه رفتنى را دشمن مى دارد، مگر در این موقعیت ))
ویژگى هاى فرماندهان
فرماندهان نظامى لشکر اسلام نه تنها باید در ویژگى هاى عمومى ذکر شده از دیگران افضل باشند، که حتى باید ویژگى هاى دیگرى نیز داشته باشند، از جمله :
1- دانش و توان کافى : به عهده گرفتن فرماندهى از دیدگاه رزمندگان اسلام ، یک وظیفه است . نه یک مقام و منصب و فرماندهى به کسى پیشنهاد مى شود که علم ، تدبر و توان لازم براى تحمّل این مسؤ ولیت مهم را داشته باشد. البته براى هر مرحله از فرماندهى علم و تدبیر متناسب با آن مرحله لازم است . ولى در هر حال این یک ضابطه کلى است . وقتى پیامبر بنى اسرائیل ، طاغوت را براى فرماندهان تعیین کرد، گروهى ظاهربین و سست ایمان ، صلاحیت طالوت را به خاطر نداشتن مال و مکنت زیر سؤ ال بردند. پیامبرشان در جواب فرمود :
((اِنَّ اللّهَ اصْطَفاهُ عَلَیْکُمْ وَ زادَهُ بَسْطَه ً فِى الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ))
خدا او را بر شما برگزیده و دانش و توان بدنى او را وسعت بخشیده است .
این بسط علمى و جسمى همان توان جسمى و تدبیر نظامى است که باید به عنوان یک ویژگى در فرماندهان سپاه توحید وجود داشته باشد.
2- پیشگامى در میدان :فرمانده مسلمان در تحمل سختى ها و مشکلات میدان نبرد پیشگام است . قرآن مجید شخص پیامبر را موظف مى کند که اگر موقعیتى پیش آمد، حتى یک تنه با دشمن بجنگد و دیگران را به این اقدام خداپسندانه تشویق و ترغیب نماید:
((فَقاتِلْ فى سَبیلِ اللّهِ لا تُکَلَّفُ اِلاّ نَفْسَکَ وَ حَرِّضِ الْمُؤْمِنینَ))
در راه خدا پیکار کن ! تنها مسؤ ول وظیفه خود هستى ! و مؤ منان را (بر این کار) تشویق کن .
وقتى میدان نبرد گرم و شدید مى شد و دو گروه با هم درمى آویختند، ما به رسول خدا(ص ) پناه مى بردیم و ایشان سپر ما بود و هیچ کس از ما به دشمن نزدیک تر از ایشان نبوده .
فرماندهان شجاع جبهه اسلام نیز این ویژگى را از پیامبر خویش به ارث برده خود پیشاپیش دیگر رزمندگان به استقبال خطر مى روند و سینه را در مقابل تیرهاى دشمن سپر مى کنند.
3- رحمت و عطوفت : عطوفت ، رحمت و محبت به زیر دستان ، ویژگى لازم فرماندهى است . در جبهه اسلام این ویژگى نیز در فرماندهان بروز و ظهور دارد. فرمانده با داشتن این ویژگى در بین زیر دستان ، محبوب است و آنان با میل و رغبت ، دستورهایش را اجرا مى کنند.
خداوند در ادامه آیات مربوط به جهاد به پیامبرش مى فرماید: