از زمانهای بسیار قدیم بشر با آهن ربا های طبیعی آشنا بوده ، نیروهای جاذبه و دافعه بین قطعات مختلف این آهن ربا ها و نیز بین آنها و سایر قطعات آهنی را می شناخته است . اما تا حدود 200 سال قبل تحلیل صحیح و دقیقی از رفتار اجسام مغناطیسی ارائه نشده بود و به همین دلیل استفاده چندانی از این پدیده انجام نمی شد . در سال 1819 میلادی یک دانشمند دانمارکی به نام اورستد متوجه شد هنگام عبور جریان برق از یک سیم ، چنانچه در مجاورت آن قطب نمایی قرار دهیم ، عقربه قطب نما ( که از جنس آهن ربای طبیعی است ) منحرف می گردد . این تجربه نشان داد که جریان برق نیز مانن آهن ربای طبیعی در اطراف خود یک میدان مغناطیسی ایجاد می کند که شدت آن بستگی به شدت جریان دارد عکس العمل آرمیچر: عواملی که در حالت بارداری دینامو باعث تغییر نیروی الکتروموتوری آرمیچر می باشد عکس العمل آرمیچر نامیده می شود و مهمترین آنها به شرح زیر است: 1- عکس العمل القا شونده که باعث افت ولتاژ در مقاومت سیم پیچ آرمیچر می شود در حالت ژنراتور V=E-RI و در حالت موتور V=E+RI می باشد 0E نیروی الکتروموتوری تولید شده و V ولتاژ دو سر آرمیچر و RI افت ولتاژ آرمیچر می باشد0 2- عکس العمل مغناطیسی که باعث نیروی الکتروموتوری و فوران می گردد و به دو دسته تقسیم می شود0 الف: عکس العمل عرضی ب: عکس العمل طولی الف: عکس العمل عرضی میدان مغناطیسی یک ماشین ، توسط سیم پیچ تحریک تامین می گردد 0 در یک ماشین باردار ، جریانی که از سیم پیچ های آرمیچر می گذرد نیز تولید میدان مغناطیسی می نماید و این میدان روی میدان اصلی اثر نموده و با عث ایجاد خطوط میدان تحریک می شود . آرمیچر که از سیم پیچ های آن جریان می گذرد میدانی به وجود می آورد که محور آن بر محور جاروبکها منطبق است0 وجود میدان آرمیچر سبب ایجاد فوران مغناطیسی تحت قطبها می شود و در یک طرف قطب ،آنرا تقویت و در طرف دیگر آن را تضعیف می کند . اگر ماشین اشباع نباشد عکس العمی عرضی آرمیچر در e.m.f. آرمیچر تغییر نمی دهد ولی در حالت اشباع ماشین e.m.f. ارمیچر کاهش می یابد. در حالت بارداری ، جریان میدان تحریک و جریان آرمیچر هر دو وجود دارند و m.m.f. های منتجه این دو جریان تولید موج دانسیته فوران مینماید . خط خنثای الکتریکی یا منطقه ای که دانسیته فوران در آن صفر است در حالت ژنراتور از خط خنثای هندسی ،در جهت چرخش و در حالت موتور در جهت عکس چرخش تغییر مکان می دهد . مولفه فوران مغناطیسی در محور خنثی باعث اشکالات کموتاسیون میشود m.m.f. آرمیچر تولید عکس العمل آرمیچر می نماید . ضمن مهمترین مولفه (قسمت) از این m.m.f. در محور خنثی (محور ربعی ) واقع است. مدار مغناطیسی اشباع نشده: در این حالت قابلیّت نفوذ مغناطیسیاجرا مختلف مدار مغناطیسی را می توان ثابت فرض نمود و در نتیجه دانسیته فوران منتجه در هر نقطه مساوی حاصل جمع جبری دانسیته های فوران آرمیچر و میدان تحریک می باشد .و در اثر تغییر شکل اندوکسیون منتجه محور خنثی در جهت گردش آرمیچر تغییر مکان می دهد0 جاروبکها را باید در جهت گردش آرمیچر تغییر مکان داد،چون ومدار مغناطیسی به حال اشباع نرسیده است تقویت دانسیته فوران در یک گوشه از قطب و تضعیف آن در گوشه دیگر ،ؤ یکدیگر را جبران می نماید و فوران کلی تغییر نمی کند اما به علت تغییر شکل خطوط قوای مغناطیسی و طولانی شدن راه آنها مقاومت مغناطیسی افزایش می یابد و چون نیروی محرکه مغناطیسی ثابت است لذا فوران مفید کاهش می یابد0 مدار مغناطیسی اشباع شده: در این حالت نمی توان دانسیته فوران میدان اصلی و عکس العمل آرمیچر را جمع جبری نمود و باید نیروهای محرکه مغناطیسی را ترکیب نموده و از روی منتجه آنها اندوکسیون را در نقطه مطلوب تعیین نمود0 با رعایت این نکته منحنی نمایش دانسیته فوران در سطح آرمیچر بر حسب نیروی محرکه مغناطیسی کلی در شکل (1-1) نشان داده شده است 0فرض می شود Boدانسیته فوران در حالت بی باری مولد و Fo نیروی محرکه مغناطیسی باشد که آنرا تولید می نماید0 شماره 1-1 تغییرات نیروی محرکه مغناطیسی ایجاد شده توسط جریانی که هنگام بارداری مولد از سیمهای آرمیچر آن می گذرد زیر قطبها خطی است و بعلاوه در روی محور قطبی ( محوری که از قطب می گذرد) صفر و درآن گوشه ی قطب که آرمیچر از آن دور می شود مثبت و در آن گوشهی قطب که القا شونده به آن نزدیک می شود منفی است، در نقطه ای به فاصله X از محور قطبی ، شکل (2-1) ، این نیروی محرکه مغناطیسی را میتوان به صورت F1=Kx نوشت 0K ضریبی ثابت است که تابع جریان القا شونده میباشد 0 نیروی مغناطیسی منتجه برابر است با:F=Fo+F1= Fo+Kx شکل 2-1 با مقایسه فورانهای حالت بی باری و بار داری مشاهده می شود که کاهش فوران در گوشه ورودی و افزایش آن در گوشه خروجی می باشد.افزایش فوران در گوشه خروجی نمی تواند کاهش فوران را در گوشه ورودی جبران کند و لذا از فوران مفید و در نتیجه نیروی الکتروموتوری القا شده در مولد کاسته می شود 0 طرق مختلف جبران عکس العمل عرضی آرمیچر : تعبیه شیارها در کفشکهای قطبی : با ایجادچند شیار در کفشکهای قطبی فاصله هوایی در شیار مسیر فوران عکسالعمل آرمیچر به وجود می آورند ، تا با لفزایش مقاومت مغناطیسی از مقدار فوران عرضی کاسته شود0 اما شیارهای کفشکهای قطبی مقطع آهن کفشکها را کاهش می دهد و در نتیجه زود تر آنرا به حال اشباع می رساند . به علاوه وجود شیارها در کفشکهای قطبی موجب می گردد که دانسیته فوران مغناطیسی در فاصله هوایی میان کفشکهای قطبی و آرمیچر از حالت یکنواختی خارج شود ، از این جهت به ندرت این طریق را به کار می برند0 2-سیم پیچی تعدیل اگر ولتاژ موجود بین تیغه های مجاور یک کلکتور را به صورت تابعی از وضع زاویه ای پیرامون کلکتور ، رسم نماییم نتیجه یک منحنی استکه تقزیبا شبیه منحنی توزیع دانسیته فوران می باشد ولتاژ بین تیغه های مجاور وقتی که دو طرف کلاف متصل به انها در قویترین میدان قرار گیرد، حداکثر خواهد بود . عکس العمل عرضی آرمیچر باعث توزیع ولتاژ در دور کلکتور می شود . در بعضی موارد ، ماشینها گاهی ، تحت بار اضافی یا تغییرات سریع بار قرار می گیرند . زمانی که بار اضافی بیش از حد روی ماشین باشد یا تغییرات ناگهانی بار اتفاق بیفتد ، ولتاژ بین تیغه های کلکتور ممکن است بقدری زیاد شود که باعث ایجاد جرقه بین دو جاروبک مجاور با پلاریته مخالف گردد و باعث اتصال کوتاه یا بعضی اوقات ، سوختن کلکتور گردد . مگر اینکه برای غلبه بر عکس العمل عرضی آرمیچر اقداماتی صورت گیرد . برای این منظور سیم پیچ دیگری در ماشین تعبیه می شود . m.m.f. مغناطیسی عرضی توسط این سیم پیچ که به سیم پیچ تعدیل معروف است و. در صفحات قطبهای اصلی تعبیه می شود خنثی می گردد . سیم پیچ تعدیل به صورت سری با سیم پیچ آرمیچر قرار می گیرد و شماره مفتول های آن طوری است m.m.f. آن مساوی است با m.m.f. مفتولهای آرمیچر که تحت صفحات قطبی قرار دارند، m.m.f.ها در دو جهت مخالف بوده و بنا بر این m.m.f. سیم پیچ تعدیل سبب تقلیل دانسیته فوران آرمیچر می شود . سیم پیچ های تعدیل برای خنثی نمودن اثر عکس العمل آرمیچر ، در منطقه خارج از نفوذ قطبها کموتاسیون و بخصوص برای یکنواخت نگاه داشتن توزیع فوران تحت صفحات قطبهای اصلی به کار می رود . این سیم پیچ ها در شیارها یا سوراخهایی که در صفحات قطبی تعبیه می شود قرار می گیرند و جریان سیم پیچ کموتاسیون جریان آرمیچر را حملمی نماید . برای مثال ، نصف مفتولهای طرف راست صفحه یک قطب با نصف مفتولهای واقع در طرف چپ قطب مجاور به طور سری متصل می شوند ، بطوریکه جهت جریان در این مفتولها مخالف جهت جریان آن قسمت از سیم پیچ آرمیچر که مستقیماً روبروی آنها قرار دارد می باشد. چون سیم پیچ های تعدیل کننده تمام جریان آرمیچر را حمل می نمایند فوران تولید شده توسط هر دور از آنها خیلی قویتر از فوران هر دور سیم پیچ آرمیچر می باشد 0 باید به خاطر داشت که جریان مفتول آرمیچر برابر جریان کل آرمیچر تقسیم بر تعداد راه های جریان می باشد0 لذا در صورتی که ماشین 8 قطبی باشد و دارای سیم پیچ حلقوی ساده باشد در این حالت m.m.f. تولید شده توسط شش مفتول سیم پیچ تعدیل کننده برابر m.m.f. 48 مفتول سیم پیچ آرمیچر خواهد بود 0 در طرح های عملط برای سیم پیچ های تعدیل کننده ، فقط آن مفتولهایی از آرمیچر که مستقیماً در مقابل صفحات قطبی قرار می گیرند توسط آمپر دورهای مساوی خنثی می شوند. در این نوع ماشینها قطبهای کموتاسیون از اثر عکس العمل آرمیچر در مناطق بین قطبها جلوگیری می نمایند0 ب- عکس العمل طولی آرمیچر : همان طور که گفته شد عکس العمل عرضی آرمیچر یک ژنراتور موجب تغییر شکل خطوط قوای مغناطیسی شده و در نتیجه محور خنثی در جهت تغییر آرمیچر تغییر مکان می یابد. بنابراین جاروبک ها را باید در جهت گردش آرمیچر روی کلکتور تغییر مکان داد تا در امتداد محور خنثی قرار گیرند لذا جهت جریان در هادی های القا شونده عوض می شود به طوریکه جهت جریان در عناصر القا شونده گوشه خروجی قطب شمال مخالف جهت جریان القا شده در عناصرالقا شونده گوشه ورودی قطب جنوب بوده از این رو این دو جریان با هم جمع می شوند . در ماشین های چند قطبی که سیم بندی آرمیچر آنها a راه جریان دارد و جریان القا شده در آرمیچر آنها مساوی I است جریانی که از هر عنصر القا شونده می گذرد I برa است . کموتاسیون و ولتاژ راکتانس: کلکتور و جاروبکهای همراه با آن قسمتهای مهمی از ژنراتور dc را تشکیل میدهند.در مجموعه کلکتور و جاروبکها دو عمل لازم صورت می گیردند . یکی عمل کموتاسیون که شامل تبدیل جریان متناوب تولید شده به جریان مستقیم خروجی است و دیگری انتقال جریان از آرمیچر گردان به جاروبکهای ساکن و در نتیجه به بار. هر دو عمل باید به دقت و با استفاده از مواد مناسب و طرح خوب و تنظیم مناسب کنترل شود. در غیر این صورت یک جرقه جدی و امکان از کار افتادن ماشین در بین خواهد بود . موقعی که یکی از کلافهای آرمیچر بین جاروبکهای مثبت و منفی متوالی می چرخد جریان در آن کلاف در یک جهت عبور نموده و سپس این کلاف برای کسری از ثانیه توسط جاروبک اتصال کوتاه می شود که پس از آن در منطقه بین جاروبکهای منفی و مثبت متوالی عبور می نماید (منطقه ای که در آن جریان در جهت مخالف قبل می باشد ) دو عامل عمده مایل است که از کموتاسیون ملایم جلوگیری نماید : 1 امکان عبور جریان زیاد در کلاف اتصال کوتاه شده . 2 خاصیت ضریب القا ی کلاف که با تغییر جهت جریان مخالفت می نماید . اغلب کلکتور در جهت عقربه های ساعت می چرخد موقعی که کلاف از وضع یک به دو حرکت می کند جریان در کلاف به طرف چپ یعنی به طرف جاروبک مثبت می باشد سپس کلاف ناگهان توسط جاروبک منفی اتصال کوتاه می شود.اگر در این وضع دو طرف کلاف ، فورانی را قطع نماید ولتاژی تولید می شود و در نتیجه آن جریانی از کلاف عبور خواهد کرد .این دلیل لزوم استفاده از قطبهای کمکی است تا بتوان عکس العمل آرمیچر را خنثی نموده و فواصل بین قطبی را نسبتاً عاری از فوران کرد .بالاخره موقعی که کلاف در منطقه بین جاروبکهای مثبت و منفی قرار میگیرد