مقدمه
یونجه نباتی علوفه‌ای از خانواده بقولات است که امروزه کشت آن به سرعت در حال توسعه است. مصرف این محصو به علت کیفیت بالا و خوش خوراکی و همچنین دارا بودن ذخایر غذایی، مانند: پروتئین و مواد غذایی مختلف از قبیل: کلسیم و حتی انواع ویتامین ها (به ویژه ویتامین‌های A, C) از اهمیت بالایی در تغذیه و سلامت دام برخوردار است. توسعه کشت نباتات علوفه‌ای، بالاخص یونجه علاوه بر تامین قسمتی از کمبود غذایی مورد نیاز دام‌های استان برای کشاورزی و حفظ منابع طبیعی و اقتصاد استان، حائز اهمیت است.
تولید یونجه با کیفیت بالا
از یونجه به صورت‌های مختلف بهره‌برداری میشود. این گیاه به صورت علوفه خشک، سلویی، چرای مستقیم و علوفه سبز درو شده و به مصرف می‌رسد. کیفیت آن در تناوب با گیاهان دیگر بی‌رقیب و بی‌نظیر است. برای دستیابی به عملکرد بالا و کیفیت خوب مزارع یونجه، مدیریت ویژه‌ای لازم است که کشاورزان باید آن را درنظر بگیرند. موفقیت در کشت یونجه و پایداری آن به 3 مرحله وابسته است:
مرحله استقرار گیاه؛
نگهداری از گیاهان؛
برداشت صحیح و اصولی.
یکی از راه‌های افزایش عملکرد یونجه، استقرار و پایداری گیاه یا به عبارتی تراکم و قوی بودن مزرعه است. در یک مزرعه با گیاهان مقاوم و باثبات، ضمن داشتن عمکلرد بالا، توان رقابت با علفهای هرز نیز افزایش می‌یابد، استقرار ضعیف یونجه، تراکم علفهای هرز را در مزرعه زیاد کرده و موجب رشد بیشتر آنها خواهد شد.
طول هر کرت، بسته به ساختمان خاک و چگونگی شیب زمین متغیر است. در خاک‌های شنی رسی طول هر کرت را نسبت به خاک‌های رسی شنی کمتر درنظر می‌گیرند. حداقل طول کرت‌های زراعت یونجه، معمولاً 50 متر و حداکثر آن گاهی به 100 متر هم می‌رسد. بعد از آماده شدن ردیف‌ها و کرت‌‌ها، نهرهای مخصوص آبیاری احداث خواهد شد.
پس کشت بهاره یونجه با شخم عمیق زمین در پاییز، آغاز میشود. سپس در بهار پس از یک شخم دیگر (در صورت لزوم) دیسک زدن، دندانه زد، مرزکشی و سرانجام نهرکنی مزرعه یونجه آماده برای آبیاری خواهد شد.
البته مطالعه کشت یونجه‌های یکساله (M. Scutellata)در طرح مقایسه عملکرد یا بررسی فصل کاشت یونجه یکساله در منطقه گرگان و دشت، تایید کننده این مطلب است که بهترین فصل کاشت این گونه در منطقه پاییز بوده و حداکثر تولید ماده گیاهی (بیوماس) آن در فاصله زمانی فروردین اردیبهشت به دست می‌آید.
کودهای مورد نیاز زراعت یونجه
کودهای فسفاته، ازته، سولفات پتاسیم، گوگرد و ریزمغذی‌های قبل از شخم و کشت یونجه مصرف می‌شوند و سپس اقدام به شخم زدن می‌کنیم. در صورت استفاده از کود حیوانی، بهتر است دو ماه قبل از کاشت بوسیله شخم با خاک مخلوط شود. بهترین راه برای شناسایی کمبود مواد غذایی در خاک، آزمون خاک است که قبل از یونجه‌کاری اقدام به تهیه نمونه خاک می‌نماییم.
ازت
به دلیل همزیستی گیاه با باکتری‌های تثبیت کننده ازت خاک Rhizobium meliloti انتظار میرود که یونجه قسمت عمده نیاز خود را از طریق باکتری‌های تثبیت کننده همزیست دریافت کنند، ولی به دلیل شرایط آب و هوایی و خواص فیزیکی و شیمیایی خاک‌ها و چین‌برداری زیاد و در صورت عدم تلقیح بذر به باکتری بهتر است کود ازته را قبل از کاشت مقدار 30-20 کیلوگرم در هکتار (به عنوان کود استارتر) و پس از هر چین 25-20 کیلوگرم در هکتار به صورت سرک مصرف کنیم.
در این صورت، عملکرد و دوره پایداری گیاه کاهش می‌یابد. لذا بسیار مهم است که قبل از کاشت یونجه، با علفهای هرز به صورت جدی مبارزه شود. یونجه از جمله محصولاتی است که دارای بازدهی اقتصادی خود بوده و در صورتی که کاملاً از آن مواظبت شود، می‌توان تا پنج سال از این زراعت بهره‌برداری کرد.
تهیه زمین
یونجه را می‌توان در دو فصل بهار و پاییز کشت نمود. در کش‌های پاییزه، قبل از شروع بارندگی، خاک را به عمق 30-25 سانتیمتر (بسته به ساختمان خاک) شخص عمیق می‌زنند، بعد از فرا رسیدن بهار یا یکی دو هفته قبل از کشت در صورت لزوم، شخم دیگری، این بار در جهت عمود بر شخم پاییزه، زده میشود. این شخم باعث خرد کردن کلوخه و دفن مابقی علفهای هرز و بقایای گیاهی میشود.
بعد از شخم بهاره، دیسک می‌زنند و در صورت وجود بقایای خشتی یا ریشه علفهای هرز باید به وسیله دندانه آنها را جمع‌آوری کرده، سپس زمین را تسطیح می‌کنند. عمل تسطیح دوباره در جهت عمود بر هم انجام می‌گیرد. تسطیح زمین در زراعت‌های مکانیزه یونجه، اهمیت دارد. فواصل ردیف‌های کشت یونجه را 50-20 سانتیمتر انتخاب می‌کنند.
این گیاه مهمترین گیاه علوفه‌ای دنیا و اولین گیاه علوفه‌ای اهلی شده، به شمار میرود که بشر اولیه آن را به درستی به عنوان یک گیاه با ارزش از لحاظ تغذیه دام تشخیص داده است. مرکز جغرافیایی یونجه را اغلب ایران می‌دانند و باید گفت که کاشت یونجه از دیرباز در ایران معمول بوده است و به عنوان ملکه گیاهان علوفه‌ای و همچنین طلای سبز شناخته شده است. از آنجایی که ریشه‌های یونجه سبب تثبیت نیتروژن در خاک می‌شوند، کشت آن برای تناوب زراعی، بسیار مطلوب است، زیرا علاوه بر توسعه و بهبود خاک، نیتروژن تثبیت شده برای محصولات بعدی فراهم میشود.
خصوصیات گیاه‌شناسی
یونجه گیاهی است دارای ریشه راست و عمیق که از رشد مریستم انتهایی ریشه‌چه، حاصل میشود. به موازات پیدایش ریشه اولیه، قسمت زیر لپه نیز رشد کرده و لپه را از خاک خارج می‌کند. ساقه اصلی یونجه دارای انشعاب‌های بسیار زیاد و ظریفی است که هر کدام برگهای مرکب زیادی را در بر دارد.