مقدمه
اقوام آریایی احتمالا از اوایل هزاره اول قبل از میلاد در فلات ایران ساکن شده و نام خود را بر آن نهادند. قدمت فرهنگ و تمدن در نجد ایران به چند هزار سال قبل از ورود آریاییان باز می گردد. بنابر این عنوان هنر ایرانی آثار متنوعی که از دورانهای پیشاتاریخی تا سده های اخیر در این سرزمین پهناور خلق شده اند را شامل می شود.در سراسر این مدت طولانی سنتهای دیرین و ویژگیهای ماندگاری را در هنر ایرانی می توان شناسایی کرد که متمایز کننده این هنر از سایر هنرهای جهان است.
ادوار کهن
یافته های باستانشناختی برای تشخیص و بررسی عمیق ترین ریشه های هنر ایرانی هنوز ناکافی اند.بخشی از این یافته ها شامل موارد زیر می باشد:
1لف) تصاویر منقوش بر صخره در غارهای لرستان را شاید بتوان در زمره قدیمی ترین آثار مکشوف در فلات ایران به حساب آورد.
ب) از بقایای دوران میانه سنگی در ایران می توان به آثار به دست آمده در نواحی اطراف دریای خزر، متعلق به هزاره هفتم ق م اشاره کرد.
پ) از میانه هزاره پنجم ق م در مرکز و شمال شرقی ایران زیستگاههایی مانند تپه سیَلک (کاشان) و تپه حصار (دامغان) شکل گرفتند. ذوق هنری ساکنین سیَلک نخست در کنده کاری روی استخوان و ساختن ظروف سفالین با نقشها و رنگهای ساده جلوه گر شد. نقوش سفالینه ها که با رنگ تیره به کار رفته اند، مدارک ارزنده ای برای ریشه یابی هنر ایرانی به دست می دهند:
ت) در دوران مفرغ در حدود هزاره سوم ق م ، شوش پایتخت پادشاهی عیلام ، عمده ترین مرکز سیاسی و تجاری محسوب می شد. عیلامیان ابتدا خط تصویری و سپس نوعی خط میخی به کار می بردند.(عیلامیان خط میخی را از سومریان اخذ کرده و به دولت هخامنشی منتقل کردند) تمدن مزبور به رغم همانندی با تمدنهای بین النهرین یعنی سومر و بابل ، از لحاظ زبان و دیگر جنبه های فرهنگی ویژگیهای مستقلی داشته است. زیگورات چُغازنبیل (نزدیک شوش) به معابد برج مانند بین النهرین شباهت دارد.فلز کاری، حجاری نقوش برجسته و ساختن آجرهای لعابدار منقوش با خصوصیات کمابیش متمایز در عیلام رایج بود.سفالینه های نخودی رنگ مکشوف در شوش در زیبایی و ظرافت مشهور جهان شده اند. دولت عیلام توسط آشوربانیپال، پادشاه قوم آشور منقرض گردید.
ث) در میانه هزاره دوم ق م دسته هایی از یک نژاد سفید پوست هند و اروپایی از دو سمت مشرق و مغرب دریای خزر وارد نجد ایران شدند. گروهی از شاخه شرقی به سمت دره سند سرازیر شدند. آنهایی که از غرب دریای خزر یعنی راه قفقاز به داخل ایران نفوذ یافتند متشکل از دو قبیله مهم مادها و پارسها بودند.