ویژگی های شخصیتی فرد معتاد موجب می گردد که وی نامزد خوبی برای اعتیاد باشد . چنین افرادی معمولاً پرتوقع ، بهانه جو ، کژخلق ، از نظر عاطفی بی ثبات و نابالغ ، وابسته ، انفعالی و خود شیفته اند . آنان همچنین طبعی بی قرار عصیانگر دارند و دارای احساس خصومت و فاقد رشد اجتماعی اند . به گزارش راجی و همکاران ، احساس اضطراب و گرایش های افسردگی ، حساسیت های عاطفی ، بیزاری ، احساس بی کفایتی و و تنهایی در معتادان دیده می شود که تمایلات روان نژندی و ضد اجتماعی را درآنان مشخص می سازد . فرجاد در کتاب جامعه شناسی انحرافات و مسائل اجتماعی چنین اظهار می دارد : معتاد کسی است که عادت به مصرف دارو دارد و در نتیجه ی مصرف که نیاز جسمی و روانی اوست اخلاق عمومی ، سلامت و رفاه خود ، خانواده و اجتماعش را به خطر می اندازد . اغلب معتادین ناگزیرند زندگی خود را از راه های نادرست چون دزدی ، تجاوز ، آدم کشی ، فحشاء و فروش مواد مخدّر تأمین کنند و این خود به افزایش کج روی و انحرافات اجتماعی در هر جامعه کمک می کند و چون قیمت مواد مخدر بی نهایت گران است ، افراد معتاد ، اغلب ناگزیرند که با انجام فعالیت های غیر قانونی و نامشروع مواد مورد نیاز خود را تأمین کنند .
ارتباط مصرف سیگار با بزهکاری
رابطه ی بین استعمال دخانیات با سایر جرایم ، باید به موضوع نیاز به اثبات استقلال در میان مجرمین اشاره شود . در واقع این افراد سیگار را به عنوان نمادی از ابراز وجود مورد استفاده قرار می دهند . در تحقیقی درباره ی کودکان خیابانی در یکی از شهرستان ها معلوم شد که ٩٠% یک
نمونه ی ٤٣ نفری از این کودکان سیگاری اند . باید توجه داشت که میانگین سن نمونه ٥/١٢ سال بوده و هیچ کدام از آن ها به دلیل اعتیاد زندانی نشده بودند . در بخش دیگری از همین مطالعه در اتباط با سن آغاز مصرف سیگار معلوم
شد که اعضای نمونه قبل از ١٠ سالگی شروع به مصرف سیگار کرده اند و ٥٠ % نمونه بین سنین ١٠ تا ١٢ سالگی به سیگار روی آورده اند . باید توجه داشت که مطابق قانون ، ولگردی و خیابان خوابی جرم محسوب می شود و در ماده ٢١٧ قانون
اصلاح ، موادی از قانون آیین دادرسی ، مصوب شهریور ماه سال ١٣٦١ مجلس شورای اسلامی و ماده ی ٧١٢ قانون تعزیرات مصوب دوم خرداد ١٣٧٥ مجلس شورای اسلامی بر این امر تأکید و تصریح شده است . از جمله نکات جالب دیگر تحقیق فوق تناسب بین سن آغاز خیابان خوابی و مصرف سیگار است . در واقع فرد به محض ورود به یک
گروه خیابانی مصرف سیگار را آغاز کرده است . بخشی از عام بودن مصرف سیگار بین این کودکان به نحوه ی زندگی آنان بر می گردد که به صورت دوره می نشینند و ضمن دست به دست کردن سیگار ، بحث می کنند و به تبادل تجارب می پردازند . مصرف سیگار بین افراد ، الزاماً بیرون از خانه شروع نشده است و در پاره ای از موارد افراد ضمن اقامت در خانه استفاده از سیگار را آغازکرده اند . این امر نشانه ای از مشابهت خرده فرهنگ حاکم بر گروه های کودکان خیابانی و برخی خانواده هاست . زیرا در هردو گروه کودک احساس می کند که با مصرف سیگار به نوعی ابراز وجود کرده است . در یک مطالعه ی دیگر معلوم شد که هرچه شیوع مصرف سیگار بین والدین بیش تر باشد ، احتمال گرایش فرد به مصرف سیگار نیز زیادتر است .
ارتباط نارسایی های مغز و بزهکاری
درباره ی ارتباط نارسایی های مغز و بزهکاری ، نوربها
توضیح می دهد که :
١ تحقیقات دکتر هیل در آمریکا حاکی از این است که یک بزهکار طبیعی دارای منحنی مغز طبیعی است .
٢ مطالعه ی ١٤ متهم زندانی در انگلستان معلوم کرد که
٣٧ % از این متهمان دارای منحنی مغز طبیعی نبوده اند . به خصوص در بزهکاران متمایل به جرائم شدید و پسیکوپاتها این نارسایی بیش تر به چشم می خورد .
٣ مطالعه ی پانصد جوان بزهکار در مرکز تحقیقات وکرسون در فرانسه نشان می دهد که فقط ٨ % از این گروه دارای منحنی مغز غیر طبیعی بوده اند .
٤ تحقیقات دیگری در آمریکا توسط بلومبرگ ، باشی و بیبز در مورد ٤٥٢ بزهکار و ١٤٣٢ غیر بزهکار انجام شده که علائم غیر طبیعی از نظر نارسایی های مغزی نشان نمی دهد .
٥ برعکس ، کین برگ در تحقیقات کلینیکی و رادیوگرافی ن . پاند و ب . نی . یودی . تولیو آسیب های مغزی در میان بزهکاران را تأیید می کند . پاند با عکس برداری از مغز ٧٦ بزهکار بالغ در زندان های رم و ٣٠ مجرم در مرکز مشاهدات بزهکاران جوان به نتایج قابل توجهی رسیده است . این محقق در ٤٩ % بزهکاران بالغ و ٢٠ % جوانان ، آسیب های غالباً مخفی مغز را مشاهده کرده است .
جنسیت و بزهکاری
دانش در مورد جنسیت و بزهکاری می گوید : جرم شناسان پدیده ی بزهکاری زنان را در نژادهای متفاوت و در سنین مختلف با در نظر گرفتن موقعیت اجتماعی و تاریخی مورد بررسی قرار داده ، همگی اذعان دارند که در تمام کشورها شمار زنان بزهکار به نسبت مردان مجرم خیلی کم است . در بررسی نوع جرائم ارتکابی زنان توجه به این موارد حائز اهمیت است : میزان سن = با در نظر گرفتن موقعیت جغرافیایی ، وضع سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی کشورها ، نسبت بزهکاری زنان به مردان در سنین مختلف تغییر می کند . موقعیت زنان = نسبت بزهکاری زنان در سنین مختلف با توجه به موقعیت زنان نیز تغییر می یابد . موقعیت مکانی = شمار بزهکاران مؤنث و نوع جرائم ارتکابی آن ها در کشور ها و مناطق مختلف ، شهر ها ، روستاها و حتی در محله های یک شهر متفاوت است . نوع جرائمی که دختران و زنان در سنین مختلف در آمریکا مرتکب می شوند با نوع جرائم ارتکابی دختران و زنان همسن و سال آن ها در کشورهای ژاپن و پاکستان یا در قبیله های آفریقایی یا برزیلی متفاوت است .
نژاد و بزهکاری
دانش در مورد رابطه ی نژاد و بزهکاری تصریح می کند که در آمریکا ، متخصصان با توجه به نژاد های مختلف ساکن در آن کشور ، در آمارگیری جرائم ، سیاهان ، سرخ پوستان ، چینی ها ، ژاپنی ها و فیلیپینی ها را از هم تفکیک می کنند . آمار بازداشتی به تعداد ١٠٠ هزار نفر از یک گروه نژادی که سن آنان از ١٥ سال بیش تر بوده است ، نشان می دهد که شمار بازداشتی های سیاه پوست ، سرخ پوست و چینی ها تقریباً سه برابر سفید پوستان است و هم چنین عده ی محکومین سیاه پوست ، سرخ پوست و چینی ها ، ٤ تا ٦ برابر سفید پوستان می باشد . شمار فیلیپینی ها در برابر ژاپنی ها در حدود نصف عده ی سفید پوستان است . در بررسی علت فزونی شمار بزهکاران نژادهای مذکور بایستی تاریخ و سرگذشت غم انگیز نژادهای غیر سفید پوست و مخصوصاً سیاه پوستان مورد دقت و تعمق قرار گیرد . اهم عواملی که عده ی بزهکاران سیاه پوست و زرد پوست آمریکایی را زیادتر از سفید پوستان نشان می دهد عبارت اند از : در بسیاری از موارد که سیاه پوستان و زرد پوستان از مزایا و حقوق اجتماعی محروم اند ، برای رفع نیاز و حوائج زندگی روزمره یا انتقام جویی مرتکب جرم می شوند ، رفتار پلیس با آنان خشونت آمیز است ، دستگاه های قضایی در تمام مراحل دادرسی به سفید پوستان ارفاق می کنند و در مورد سیاه پوستان و زرد پوستان نظر مساعدی ندارند . محکومیت سیاه پوستان به حبس های طویل المدت بیش از سفید پوستانی است که همان جرم را در کیفیت مشابه مرتکب شده اند . ١٢ درصد جمعیت آمریکا را سیاه پوستان تشکیل می دهند . ٤ درصد از محکومین به اعدام از سیاه پوستان اند . عده ی زنان بزهکار در نژاد های مذکور نسبت به مردها خیلی کم تر است . نوع جرائم ارتکابی سیاه پوستان در ایالات مختلف آمریکا با توجه به وضع اجتماعی آنان متفاوت است . در جنوب آمریکا ، ضرب و جرح و قتل بیش از سایر ایالات می باشد . شمار بزهکاران سفید پوست در جعل ، تقلب ، ایجاد حریق عمدی و مستی در حین رانندگی بیش از سیاه پوستان است . آن چه مسلم است ، افکار ، عقاید ، آداب و رسوم و معتقدات مذهبی ، وضع اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی هر جامعه در نوع جرائم ارتکابی مؤثر است و نژاد تأثیر ی در ارتکاب جرم و بروز حالت خطرناک ندارد .
خانواده و بزهکاری
١ محرومیت از والدین و بزهکاری
مساواتی آذر در ارتباط با محرومیت از والدین توضیح می دهد که در ٥٠ سال گذشته مددکاران اجتماعی با جنبه های متعدد محرومیت از مواظبت پدران و مادران ، مخصوصاً مادران ، سر و کار داشته اند . طی جنگ جهانی دوم و بعد از آن ، بیش تر مددکاران به وضع بچه های یتیم و افرادی که از زندگانی بهنجار خانوادگی محروم بودند ، توجه نشان دادند . محرومیت هم از لحاظ شدت و هم از لحاظ استمرار فرق می کند . فقدان کلی روابط با انسان های دیگر توأم با محرومیت در مراحل اولیه ی دوره ی نوجوانی تحت بررسی قرار گرفته و علائم آن نشان داده شده است . تاریخ نمونه هایی از بچه ها را ارائه می دهد که والدینشان را ترک گفته ، با حیوانات وحشی زندگی کرده ، شبیه حیوانات شدند و در نتیجه در محبت کردن و برقراری رابطه ی انسانی با دیگران ناتوان گردیدند . نمونه های دیگری از این کودکان مدت های طولانی در خانه ها و زیر زمین ها ی در بسته زندانی شدند و به همین جهت از لحاظ عاطفی و هوش عقب ماندند . با وجود کوشش هایی که برای اجتماعی کردن این بچه ها به عمل آمده ، موفقیتی حاصل نشده
است . بدون تردید هدف و منظور محققان از این بررسی ها نشان دادن نقش روابط نزدیک انسان در توسعه و رشد شخصیت بهنجار است و همان گونه که مساواتی آذر از قول آندرای بیان کرده است ، پدران و مادران زیادی هستند که ظاهراً در محیط خانواده حاضرند ، اما از لحاظ عاطفی غایب محسوب می شوند . یعنی والدین امکان دارد ظاهراً در محیط خانواده حضور جسمی داشته باشند ، اما اطفال آن ها نمی توانند از کابوس آثار شوم روابط توأم با اضطراب و هیجان شدید محیط خانواده رهایی یابند . مطالعه ی ارتباط محرومیت از پدر و مادر و بزهکاری و ناسازگاری اطفال باکارهای جان بالبی آغاز شده است . بالبی بر پایه ی تحقیقات بر روی یک گروه کوچک از متخلفین جوان اظهار داشت که کودک در نتیجه ی جدایی مستمر از مادر یا نا مادری اش در ٥ سال اولیه ی زندگی و رشد ، که مرحله ی تعیین کننده ای است ، بیش تر در معرض زمینه های
بزهکار ی قرار دارد . اگر چه عده ی زیادی از مددکاران اجتماعی ، تحقیق او را مورد انتقاد قرار داده اند و حتی دیدگاه های باربارا و تون و محققان دیگر او را واداشت که در بعضی دیدگاه هایش تجدید نظر کند ، با این حال اهمیت کار اولیه ی او این موضوع را روشن کرد که احتیاجات روانی بچه هایی که مدت طولانی در نهادهای اجتماعی تحت مراقبت قرار می گیرند برآورده نمی شود . طبق تحقیقات لوئیز ، تعدای از مددکاران ، فرضیه ی اصلی بالبی را مجدداً بررسی کرده اند . وقتی لوئیز ٥٠٠ بچه را در کانون کودکان مورد بررسی قرار داد ، ملاحظه کرد که نتیجه برای تأیید فرضیه ی بالبی کافی نیست . اما او نتیجه گرفت که غفلت والدین ( شکل مهمی از محرومیت ) ، احتمالاً بیش تر از تحمل یا طولانی کردن جدایی اهمیت دارد . بنابراین ، می توان چنین اظهار نظر کرد که جدایی بچه و مادر ، در جرم شناسی اطفال به عنوان یک عامل جرم شناسی محسوب می شود .
٢ میزان درآمد خانواده در میان گروه بزهکار و گروه غیر بزهکار
مساواتی آذر معتقد است وقتی جوانان گروه مجرم و گروه کنترل را از نظر شرایط اقتصادی با هم مقایسه می کنیم ، می توانیم بگوییم که حدود ٦٠ درصد جوانان مجرم شدیداً در بحران اقتصادی زندگی کرده اند . یعنی خانواده های آن ها هرگز نتوانسته اند کوچک ترین نیاز اقتصادی ، تربیتی و اولیه ی آنان را فراهم کنند ، زیرا ٦٠ % خانواده های آن ها در ماه کم تر از ٧٥٠ تومان درآمد داشته اند و درآمد ٣٤% آن ها حتی از ٥٠٠ تومان هم کم تر بوده است . در صورتی که در گروه غیر بزهکار هیچ یک از خانواده ها در دومین وضعیت قرار نداشتند و تنها ١٠ % آن ها معادل ٧٥٠تومان درآمد داشته اند . ( آمارها مربوط به سال ١٣٧٣ است )
٣ وضعیت مسکن و بزهکاری
شامبیاتی در مورد تأثیر مسکن خانواده در بزهکاری نوجوانان توضیح می دهد که والدین با انتخاب محل جغرافیایی مسکن خویش ، اطرافیان اجتماعی کانون
خانواده ی خود را در جامعه تعیین می کنند و موقعیت کانون خانوادگی به نوبه ی خود در حد وسیعی به برخورد کودک با انواع الگو های رفتار دامن زده ، از این رهگذر اثرهایی خوب یا بد در تکوین شخصیت این موجودات نقش پذیر از خود به یادگار می گذارد . اگر کانون خانواده در منطقه ای قرار گرفته باشد که بروز بزهکاری در آن فراوان باشد ، احتمال برخورد کودک با نمونه های متعددی از بزهکاری بیش تر است تا اینکه کانون خانواده در منطقه ای قرار گرفته باشد که وقوع جرم در آن منطقه به ندرت صورت می گیرد . به سخن دیگر احتمال برخورد با بزهکاری نسبت مستقیم با فراوانی آن دارد :
الف ) شکل مسکن : تحقیقی که درباره ی مسکن به عمل آمده نشان می دهد که ٩٠ درصد کودکان ناسازگار از خانه های پست و کثیف و اقامتگاه های جمعی برخاسته اند . بقیه ی کودکان یعنی ١٠ درصد دیگر به محیط های خیلی فقیر تعلق داشته اند که در کلبه های چوبی یا اتاق های ارابه ای دوره گردها زندگی می کردندیا کودکانی بودند که در چندین کوی که از منازل شخصی تشکیل شده سکونت داشته اند . فقط در سه مورد مشاهده شد که فرزندان ناسازگار از میان خانه های مجلل برخاسته اند .
ب ) منطقه ی مسکونی و نوع مسکن : در فرانسه ثابت شده است که خانواده های بسیاری از تبهکاران در شهر و در محله های نامساعد آن زندگی کرده اند . اما تا کنون مشخص نشده است خانواده هایی که در این گونه محلات زندگی می کنند بیش از میانگین خانواده ای فرانسوی ، بزهکار تحویل جامعه داده باشند .
ج ) همسایگان و نقش جرم زایی آنان : مقوله ی همسایگی و مسئله ی انتخاب محله ی مناسب برای سکونت ، از این رهگذر که ساکنان آن بخش و نفوذ رفتار همسایگان در تکوین شخصیت فرزندان می تواند شدیداً مؤثر باشد ، به گونه ای بارز معرف سطح اجتماعی و اقتصادی والدین است و علاقه ی آنان را در تعیین سرنوشت نیکوی فرزندان خود و جلوگیری از آسیب پذیری اینان به وجهی نمایان
می رساند . طبق نظر شامبیاتی پس از بررسی های کلیفوردشاو ، استاد دانشگاه شیکاگو و شاگردانش ، به نظر
می رسد که بزهکاری مربوط به تراکم جمعیت شهری
نیست ، بلکه مربوط به محله است . نظر مشابهی در ایتالیا ابراز شده است . در آن کشور ، از مدت ها پیش ، یعنی به سال ١٨٩٩ دو تن از محققان آن زمان تأثیر سوء زندگی در میان طبقات نامناسب را بررسی کرده اند . در فرانسه بجز مطالعات شخصی و کارهای یک قاضی پاریسی تحقیقاتی براساس اسلوب علمی انجام نشده است . این قاضی توزیع تبهکاری نوجوانان را در پاریس و حومه ی آن بررسی کرد و نشان داد که قسمت اعظم تبهکاری در حومه ی پاریس اتفاق می افتد و این مناطق جزء محیط رنجبران است که اثر آن را در تکوین شخصیت جنایی نمی توان از نظر دور داشت . وجود مناطق بزهکاری مورد تأیید قرار گرفته است و از آن نتیجه گرفته اند که کافی است محل اقامت را تغییر دهند تا در رفتار افراد نیز دگرگونی پدید آید . کی نیا نیز در مورد مسکن خانواده های افراد بزهکار می گوید : دو پژوهشگر از فرانسه این نکته را روشن ساختند که بزهکاری نوجوانان و ناسازگاری آنان به طور کلی یک تابع محلی است و اغلب آن را باید در محله هایی که از خانه های محقر و ناسالم تشکیل شده است ، مشاهده کرد .