مواد آلی فرار
ترکیبات آلی فرار مایعات یا جامداتی هستند که دارای کربن آلی (کربن متصل به کربن، هیدروژن، نیتروژن یا گوگرد) بوده و با سرعت چشمگیری تبخیر می شوند. این ترکیبات بعد از ذرات معلق بیشترین فراوانی و تنوع نشر را دارا می باشند. طبق تعریف سازمان حفاظت از محیط زیست امریکا هر ترکیبی که فشار بخاری بیش از mm Hg 1/0 داشته باشد یک VOC محسوب می شود. درتعریف اتحادیه اروپا میزان فشار بخار باید بیش از mm Hg 074/0 در دمای 25 درجه سانتیگراد باشد. برخی ترکیبات مانند CO، CO2، CH4 و برخی آلدئیدها از این تعریف مستثنی هستند. فشار بخار مواد آلی فرار به میزانی بالاست که در شرایط نرمال تبخیر بالایی دارند و وارد اتمسفر می شوند. این مواد شامل هزاران ترکیب شیمیایی می شوند که اثرات نامطلوبی بر روی سلامتی انسان دارند.
ترکیبات آلی، ترکیباتی هستند که دارای کربن و هیدروژن باشند. این ترکیبات در بدن تمامی موجودات زنده یافت می شود. بیشتر ترکیبات آلی که مورد استفاده قرار می گیرند ساخته دست بشر هستند. بعضی از این ترکیبات به صورت مایع وجود دارند و برای ایجاد بخار به یک مرحله اضافی مانند گرم شدن یا سرد شدن احتیاج دارند. این دسته از مواد آلی، ترکیبات پایدار هستند. گروهی دیگر از ترکیبات آلی ناپایدارند و گروهی دیگر به ترکیبات آلی فرّار معروفند. یک ترکیب آلی در صورتی فرّار نامیده می شود که یک بخار (گاز) در دمای متعادل محیط و فشار نرمال اتمسفر بوجود آورد. برخی از این بخارات در صورت استنشاق بیش از اندازه، خطرناک هستند.
بعضی از ترکیبات آلی فرّار موجب جلوگیری از رشد طبیعی گیاهان می شوند و گروهی دیگر از ترکیبات آلی و فرّار باعث تشکیل اُزن و مه دود (Smog) می شوند.
به طور معمول این ترکیب در طبیعت یافت می شود ولی ورود مقادیر زیاد VOC به اتمسفر پایینی (هوای نزدیک به ما) باعث بوجود آمدن مقادیری اُزن خطرناک می شود. اُزن در اتمسفر بالایی، یک لایه مهم محسوب می شود که زمین را از آسیب های اشعه ماورای بنفش خورشید محافظت می کند. به طور کلی اُزن در اتمسفر نزدیک زمین یک ترکیب خطرناک است که با سایر ترکیبات موجود در هوا ترکیب شده و موجب تشکیل «مه دود» می شود.
«مه دود » شبیه ابر قهوه ای رنگ ناخوشایندی است که در اطراف بیشتر شهرها معلق است و باعث بروز بیماریهای تنفسی و قلبی شده و به محیط زیست آسیب می رساند. بهترین راه برای پیشگیری از افزایش اُزن و ایجاد مه دود، جلوگیری از پخش مواد آلی فرّار در محیط زیست است.
اثرات مواد آلی فرار بر روی سلامتی انسان
مهم ترین اثرات بهداشتی مواد آلی فرار در محیط های بسته عبارتند از : سوزش ناشی از تحریک غشای مخاطی، آثار سیستماتیک بر روی بدن انسان مانند خستگی و عدم تمرکز و اثرات ناشی از سمیت مانند سرطان زا بودن. شایعترین مشکل ناشی از این مواد در انسان تحریک غشای مخاطی بدن میباشد.عامل اصلی سندرم بیماری ساختمان که اغلب در ساختمان های نوساز مشاهده می شود و علایم و عوارضی مانند سوزش چشم و بینی، سردرد، سرفه، خشکی پوست، عدم تمرکز، خستگی و حالت تهوع دارد نیز ترکیبات آلی فرار میباشد.
انواع مواد آلی فرار در محیط های بسته غیر صنعتی
در یک محیط بسته غیر صنعتی صدها نوع VOC یافت میشود به نحوی که در یک خانه مسکونی میتوان بیش از 300 نوع ترکیب آلی فرار شناسایی نمود. اغلب این ترکیبات را هیدروکربنهای آروماتیک، آلکانها، الکلها، هیدروکربنهای آلیفاتیک، آلدئیدها، کتونها، گلیکواترها، هالوکربنها، سیکلوآلکانها و ترپنها تشکیل میدهند. آمینها مانند نیکوتین، پایریدین، 2-پیکولین، 3-اتنی پایریدین نیز بخصوص در مناطقی که دود سیگار یا شعله وجود دارد یافت می شوند. علاوه بر این اسید کربوکسلیکهای با وزن مولکولی کم، سیلوکسان ها، آلکان ها و فرئون 11 نیز اغلب در این محیطها یافت میشوند.
منابع انتشار مواد آلی فرار در محیط های بسته غیر صنعتی
مواد آلی فرار به طور گستردهای در لوازم خانگی و مصرفی، مصالح ساختمانی، تجهیزات اداری، خوشبوکنندهها، رنگها و حشره کشها یافت میشوند. علاوه بر این برخی فعالیت ها در محیطهای بسته مانند پخت و پز، نظافت، نوسازی ساختمان و مصرف دخانیات مقادیر زیادی از مواد آلی فرار مختلف را تولید می نماید. ورود و نفوذ از منابع آلاینده محیط خارجی مانند آلودگی های ناشی از ترافیک یا گازهای خروجی از صنایع نیز سهم قابل توجهی در مواد آلی فرار موجود در محیط های بسته را به خود اختصاص میدهد.
زورایمی و همکارانش در تحقیقاتی که برای تعیین سهم هر منبع در انتشار مواد آلی فرار در دفاتر تجاری انجام دادند به این نتیجه رسیدند که بین عوامل مختلف ساکنین و فعالیت های آنان بیشترین سهم را در انتشار مواد آلی فرار دارد.