جنگ های شاه محمود و شاه شجاع
شاه محمود سدوزائی روزی شاه زمان را کور ساخت و در بالاحصار در محبس انداخت، قریب چهار سال از این واقعه گذشت تا روزی شاه شجاع در همین بالاحصار شاه محمود را بجای شاه زمان محبوس ساخت و برادر عینی خود را که پیر مرد نابینایی بیش نبود آزاد ساخت. بین این دو روز یعنی جریان تقریباً چهار سال یک سلسله جنگها میان شاه محمود و شاه شجاع الملک با میان قوا و سراداران ایشان بوقوع پیوست که در تاریخ بنام جنگ های باسول، اشپان، کوژک، ارغستان، قلعهء قاضی، بالاحصار شهرت دارد. در طی این جنگها طبعاً گاهی یکی و گاهی دیگری چربی میکرد تا اینکه بالاخره شاه شجاع از راه مناطق جنوبی مملکت وارد کابل شده پایتخت را متصرف شد و به سلطنت اول شاه محمود خاتمه داد.
بعد از اینکه زمانشاه، شاه بخت برگشته اسیر گردید و کور ساخته شد و در محبس بالاحصار افتاد، شاه محمود در کابل بر تخت نشست ( 1216 1217 هجری قمری ) درین وقت هنوز دامنهء سلطنت درانی افغانستان وسعت خوبی داشت. از غوریان تا ماورای کشمیر و اتک تمام بلوچستان و دیره جات و کل نقاط افغان نشین کوه های سلیمان و سقیید کوه، حوزه سرسبز حاصل خیز پشاور خطهء زیبای کشمیر، قلعهء معروف اتک جزء آن بود. فقط در پنجاب تازه رنجت به اغوای فرنگی ها علم بغاوت بلند کرده بود و سرنوشت ولایت مذکور مدت طولانی بکار داشت تا میان قوای افغان و سک به صورت قطع معلوم شود.
متأسفانه چون در تاریخ معاصر افغانستان همیشه صدمه ها از ناحیه مخالفت های اشخاص و رقابت های شهزاده گان و سرداران به پیکر مملکت وارد شده است در موقع جلوس شاه محمود بر تخت سلطنت موضوع کور ساختن زمانشاه برادر عینی او شاه شجاع را که درین فرصت حکمران پشاور بود بر آن داشت که هر طور شود حکومت مرکزی را آرام نگذارد. و به هر قیمت که تمام میشود متواتر در صدد حمله با شد.
بدین ترتیب به مجردی که شاه محمود در بالاحصار کابل اعلان شاهی نمود، شاه شجاع خویش را در ولایت شرقی در شهر پشاور شاه خواند. معذالک شاه همان کسی بود که در مرکز مملکت بر تخت جلوس داشت و شاه شجاع به حیث شهزاده مدعی سلطنت به هر وسیله که بود متصل می شد و بخت آزمایی میکرد. مخالفت شاه محمود و شجاع الملک روز بروز کسب وخامت میکرد. سرداران قومی به اقتضای اخلاق اجتماعی عصر که در هر لحظه نقطه اتکای قوی تری می پالیدند و درین تجسس عموماً مفاد شخصی سابق ایشان بود آهسته آهسته بدور یکی از دو نقطه مخالف جمع می شدند.
مهر علی خان میراخور باشی که در روز های اخیر از زمانشاه رو گردانیده و در جلال آباد متوقف بود. به شاه شجاع پیوست. هکذا محمد اکرم خان بامیزایی معروف به امین الملک و محمد خان نساقچی باشی از شاه محمود جدا شده و به پشاور به شجاع پیوستند و کم کم شهزاده اخیر الذکر آنقدر قوت یافت که برای حمله بر کابل و شاه محمود اظهار آماده گی کند. در دوره سه چهار سالهء سلطنت اول شاه محمود ( از1216 تا 1219_ هجری قمری) چندین جنگ میان شاه و شهزاده سدوزایی یا میان پیش قراولان و سرداران اعزامی آنها واقع شد که منحیث محل وقوع می توان آنها را به دو دسته تقسیم نمود، جنگ های حوزهء جلال آباد و جنگهای ارغستان. جنگ اول میان پیش قراولان شاه و شهزاده در مقام ( با سول ) صورت گرفت. درین جنگ از طرف شاه محمود عبدالواحد خان بارکزایی، عطا واله خان علیزائی، و بلوچ خان اچکزائی و از طرف شجاع الملک مهر علیخان با پنجصد سوار تعیین و اعزام شده بود و در نتیجه سران قوای پیش آهنگ شاه محمود عقب نشینی نموده و مهر علیخان در مصاف اول فاتح برآمد و در جلال آباد منتظر او نشست.
درین فرصت شاه محمود و شجاع هر دو به عجله از کابل و پشاور به حر کت آمدند. اولی برای جبران شکست سرداران خود میخواست زودتر به نقطه حساس وارد شود و دومی به شوق کامیابی و بهره برداری مزید از فتحی که سردار اعزامی او بدان نائل گردیده بود میخواست یک آن اول تر به جلال آباد برسد. شجاع با سرداران و سپاه خود تازه در منزل( اشپان ) وارد شده مشغول نصب خیمه ها و اخذ تدابیر لازمه بودند که شاه محمود و پسرش کامران و وزیرش فتح خان چون ساعقه آسمانی فرا رسیده و صالح محمد خان اسحاق زائی به حیث پیش آهنگ اردوی شاه محمود خود را به لشکر مخالف زد ولی شکست خورد و آنطرف سرخ رود عقب نشست. کامران و فتح خان که قوت اعظم سپاه با ایشان بود از دو گوشه میدان فشار سختی آوردند و در حالیکه محمد خان اشنغری و الله یار خان باجوری سرداران طایفه خلیل و مهمند کشته شدند، کامیابی لشکر شجاع به ناکامی مبدل شد. سپاه او پراکنده گردید و خودش به دره های سفید کوه متواری شد و در حالیکه بین کُرم و تیرا و خیبر در میان مردمان قبایل افریدی و خیبری گشت و گذار داشت شهزاده کامران سر راست به طرف پشاور رفت و بعد از ضبط و ربط امور عبدالواحد خان بارکزائی را به حکومت آنجا گماشت و خود موفقانه به کابل بر گشت و در اثر این خدمت از طرف پدر حکومت قندهار به او مفوض گردید.
شجاع مدتی در دهات تیرا و خیبر با جمع محدودی بسر برد. اهالی قبایلی مقدم او را عزیز داشته و دسته دسته از هر قبیله و دهکده به دور او جمع شدند که بر تعداد قوا و هوا خواهان او افزود. شجاع بار دیگر بخت خویش را در میدان پشاور آزمایش نمود اما موفقیتی حاصل نتوانسته و مصمم شد که ولایت مشرقی را گذاشته از راه ولایت جنوبی از دره های سفید کوه و کوه های سلیمان و علاقه های دیره جات بیشتر مرد مان قبایلی وزیری را به خود ملحق ساخته راه شکارپور پیش گیرد.