روشهای رعایت نمودن بهداشت فردی
بهداشت فردی (Personal hygine)
در مبحث کنترل بیماری های عفونی به اقدامات محافظت کننده ای گفته می شود که مسئولیت رعایت آن بیشتر با خود افراد است و باعث ارتقاء بهداشت آنها و محدود کردن انتشار بیماری های عفونی، به خصوص آنهائی که در اثر تماس مستقیم منتقل می گردند، می شود. این اقدامات شامل :
(الف) شستن دستها با آب و صابون بلافاصله بعد از دفع مدفوع یا ادرار و در تمام موارد قبل از خوردن و یا دست زدن به غذا، (ب) دور نگاهداشتن دست و اشیاء کثیف یا اشیائی که به وسیله دیگران در مستراح استفاده شده است از دهان، بینی، گوش، دستگاه تناسلی و زخم هائی که در بدن وجود دارد، (پ) استفاده نکردن از وسایل خوراک، ظروف مخصوص آشامیدن، حوله، دستمال، شانه، برس مو و پیپ مشترک و ناپاک، (ت) جلوگیری از در معرض قرار گرفتن دیگران به ترشحات بینی و دهان هنگام سرفه و عطسه، خنده و صحبت کردن، (ث) شستن دقیق دست بعد از دست زدن به بیمار و یا متعلقات او، (ج) شستن مکرر و کافی بدن و حمام گرفتن با آب و صابون (3).
ابن سینا در زمینه بهداشت فردی نیز رهنمودهائی در سراسر کتاب قانون، ارائه فرموده و علاوه بر آن بعضی از ارگان ها نظیر چشم ، گوش و دهان و دندان را به شرحی که ذیلا خلاصه ای از آن ذکر می گردد تحت عناوین جداگانه ای مورد عنایت، قرار داده است:
بهداشت چشم
"کسی که سلامت چشم را می خواهد، باید آن را از گرد، دود، هواهای گرم و سرد زیاد، بادهای غباربرانگیز و بادهای سرد و باد سام، دور سازد. به تنها چیزی نگاه ندوزد و زُل نزند. باید از گریه زیاد بر حذر باشد. کمتر چشم به چیز بسیار ریز بدوزد، مگر در حال ورزش چشم، زیاد برپشت نخوابد.
بهداشت گوش
باید گوش را از گرما و باد و چیزهای بیگانه غیرطبیعی و زیان آور، نگه داشت و نگذاشت آب و جانوران بدان راه یابند، چرک را نیز باید زدود (34).
بهداشت دهان و دندان
کسی که بخواهددندان هایش سالم بماند، باید چند نکته را رعایت کند:
· چیزهای سخت را با دندان نشکند
· از بسیار سرد و بویژه سرد بر گرم، و بسیار گرم و بویژه گرم بر سرد دور باشد
· همیشه به وسیله خلال، دندان را پاک کند امّا نه به حدی که زیان به گوشت میان دندانها برساند و گوشت را بیرون بیاورد و دندان را لق نماید.
در مسواک کردن باید میانه باشد، کاری نشود که درخشندگی و مینای دندان را از بین ببرد . . . اگر مسواک به اعتدال باشد، دندان را جلا دهد و تقویت می کند و گوشت میان دندان را سفت می کند و مانع برکندگی می شود و دهان خوشبوی گردد. بهترین چوب مسواک آن است که گیرندگی و تلخی در آن باشد (35).
بهداشت مسافران
ابن سینا در کتاب اوّل قانون در طب تحت عنوان برنامه مسافران، 8 فصل کوتاه را به این امر اختصاص داده به موضوعاتی نظیر؛ پیشگیری از بیماری ها، کلّیات برنامه سفر، دستور برای مسافران فصل گرم، دستور برای مسافران فصل سرد، گرم نگهداشتن بدن در حین مسافرت، حفظ شادابی و رنگ نباختن در سفر، بهداشت آب در مسافرت، پرداخته است و اگر امروزه علمی به نام طب مسافرت به عنوان یکی از شاخه های تخصصی علم پزشکی وجود دارد و به جنبه های تشخیصی، پیشگیری و درمانی بیماریهای مرتبط با مسافرت می پردازد. وی می نویسد:
بهترین دستور بهداشتی برای سفر، موضوع غذا و بحث در باره خستگی است. غذای مسافر باید خوب باشد و گوهر پاک داشته باشد. باید در غذا خوردن اندازه را نگه داشت و زیاده روی نکرد تا هضم آن میسّر باشد و مواد زائد در رگهاجمع نشوند (36)" ،
و این شمه ای بود از بهداشت گرائی نیاکان، با توجه به مندرجات کتاب قانون در طب و لذا جا دارد اولویت داشتن بهداشت بر درمان و جایگزینی بهداشت گرائی به جای درمان گرائی صرف و توجه کامل به بهداشت عمومی را که به حساب بینش جدید پزشکی گذاشته به عنوان یکی از شاخه های جدید رشته پزشکی، به حساب می آوریم به پیش‌کسوتان پزشکی و بهداشت و مخصوصا به ابن سینا نسبت دهیم و سهم دیگر اقوام را در پیشرفت پزشکی و بهداشت، فراموش ننمائیم و ما نیز به حکم وظیفه، قدمی در آن مسیر، برداریم و برخیزیم و گامی فراپیش نهیم و اینرا نیز بدانیم که در بین بیش از یکصد فقره پژوهش در طب قدیم ازجمله آثار ابن سینا که طی دو دهه گذشته در سطح جهان انجام شده و عناوین یا خلاصه های آن در Medline سال های 20031996 (اینترنت) موجود است فقط یک فقره آن در کشور خودمان صورت گرفته است که جای بسی شگفتی است ولی اینک که توفیق رایانه ای کردن قانون ابن سیناحاصل شده است بیش ازپیش وظیفه داریم جبران مافات کنیم و اقلا قسمتی از پژوهش های خود را نیز به این مقوله، اختصاص دهیم . . . و اکنون بعنوان حُسن ختام، به ذکر عناوین بعضی از مطالعاتی که اخیرا در زمینه آثار پزشکی ابن سیناصورت گرفته است می پردازم:
· ابن سینا طلایه دار بهداشت و طب پیشگیری (37)
· دیدگاه های بهداشتی ابن سینا (38)
· بهداشت و پیشگیری از نظرابن سینا (39)
· بهداشت روان در خاور میانه : نویسنده در این مقاله، ضمن بررسی تاریخچه بهداشت روان، تاثیر افکار ابن سینا و رازی برطب نوین در اروپا را مورد تاکید، قرار داده است (40)
· ابن سینا و طب پریناتال (41)