یک زلزله شناس و مدیر گروه زمین شناسی دانشگاه یزد همزمان با سالروز زمین لرزه بم و روز ایمنی عنوان داشت: در شهر طبس، شواهد زیادی وجود دارد که شهر قبلا" ویران شده، جابجا شده و طبس قبل از زلزله 57، آخرین طبس نبود. خطای نبود داده و اطلاعات را به گردن طبیعت نیندازیم.
یک زلزله شناس و مدیر گروه زمین شناسی دانشگاه یزد همزمان با سالروز زمین لرزه بم و روز Pایمنی عنوان داشت: نتایج بررسی های انجام شده در یزد نشان داد یزد هم لرزه خیز است.
دکتر محمد آریامنش در گفت وگو با خبرنگار علمی – پژوهشی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)-منطقه یزد، اظهار کرد: هنوز فریاد استمداد و کمک خواهی زنان و کودکان و سالخوردگان در زیر آوار زلزله بم به گوش می رسد. بامدادی که یادآور خاطره‌ای بسیار تلخ در تاریخ کشور ماست و در تاریخ ایران باقی خواهد ماند. در آن جمعه سرد و شبنم‌زده قرعه مرگ به نام هموطنان بیگناه در بم رقم خورده بود ولی ایران عزادار و سیه پوش شد . خرابی این زلزله نه چندان قوی ، شعاع بیش از 50 کیلومتر ی را دربر گرفت و بم شهر تاریخی ایران زمین را به تلی از خاک تبدیل نمود. با گذشت 5 سال از آن فاجعه در بم، نگاه‌ها همچنان مبهوت است، آیا طلوع سپیده دل‌انگیز از دل غروب بم دوباره خواهد دمید؟ آیا آسمان بی‌ستاره بم دوباره پرستاره خواهد شد؟ آیا نخل‌های بم دوباره طراوت خواهد گرفت؟ آیا بی خانمانان، سامان خواهند گرفت؟ آیا زندگان بم، زندگی خواهند کرد؟ در بم، در کویر سخت و تنهای بم، چه زمان زندگی رنگ خواهد گرفت؟ مبادا بم، فراموش شود، مبادا حصاری دور بم کشیده شود، مبادا بی‌کسان، بی‌پناهان و بازماندگان بم فراموش شوند، مبادا بم فراموش شود. روح تمامی عزیزان از دست رفته این فاجعه شاد باد.
گفتنی است، دکتر محمد آریامنش که خود از بازماندگان زلزله سال 57 طبس می باشد مدتها به عنوان معاون پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در تهران مشغول خدمت بود . او که در ماههای اخیر به استان یزد مهاجرت نموده تا ادامه خدمتش را در کنار هم استانی های خود به ترویج و توسعه این رشته از علم در استان یزد بپردازد . وی در حال حاضر به عنوان عضو هیئت علمی و مدیر گروه زمین شناسی دانشگاه یزد مشغول خدمت است.
او در باره دلیل اصلی زمین لرزه ها می گوید : زلزله یک پدیده کاملا" طبیعی است. با این سانحه زمین انرژی خود را تخلیه می کند و تعادل خود را بازمی یابد. دلیل اصلی زمین لرزه ها حرکات زمین ساختی است که ناشی از چرخش زمین و همچنین گرمای زیاد درون زمین می داند. البته وی معتقد است که زلزله ها انواع مختلفی دارند و بسیاری از اوقات ممکن است حتی آبگیری یک سد و یا انفجارات معادن می توانند زلزله های کوچکی را ایجاد نمایند که به آنها زلزله های القائی می گوئیم . انفجارات آتشفشانها هم می تواند زمین لرزه ایجاد نماید ولی آنچه سرزمین ایران را تهدید می نماید زمین لرزه های زمین ساختی ناشی از فعالیت گسلهای فعال می باشند.
در پاسخ به این سئوال که چرا بسیاری از مناطق مسکونی بویژه در ایران لرزه خیز است گفت: ریشه این سئوال را باید نیازهای اولیه انسان برای بقائ ، جستجو نمود. آب و خاک حاصلخیز دو دلیل عمده ای است که انسان از ابتدای خلقتش بد نبال آن بود . هر جا آب و خاک حاصلخیز می یافت آنجا را برای زندگی انتخاب می کرد. وی معتقد است که ، گسلهای فعال در هر منطقه ای باعث شکستگی ها فراوانی در آن منطقه می شوند و به این ترتیب سفره های آبی بسیار خوبی را می توانند فراهم نمایند یعنی مخازن خوبی برای ذخیره آب بوجود می آید. چون شکسگی ها فراوانی که ایجاد می شوند می توانند آب را در خود ذخیره نماید. یا اینکه بسیاری از آبادی های ما در کنار چشمه های قدیمی بنا شده اند، و این چشمه های قدیمی درست در محل گسل ها سر باز کرده اند. همچنین در اثر بالا آمدن یا فرایش بسیاری از گسلها، مخروط افکنه های پهنی که بستر خوبی برای تجمع خاک زارعی هستند بوجود می آنید و این بطور ناخواسته انسان را به سکونت در همین مناطقی که به گسل های و منشاو زلزله ها نزدیک است وادار می نماید. وی معتقد است تقریبا" بسیاری از مناطق مسکونی ایران به همین دلیل نزدیک گسل های فعال قرار دارند . حتی اگر در آنها هنوز زلزله بزرگی اتفاق نیفتاده باشد.
در ادامه از وی سئوال شد که در ایران چند گسل وجود دارد و این گسل ها تا چه اندازه شناخته شده هستند؟
دکتر آریامنش در پاسخ به این سئول عنوان نمود که من به جرأت می توانم بگویم که در ایران هزاران گسل وجود دارد. از شمال گرفته تا جنوب و از شرق تا غرب ایران ، هیج جای ایران امن نیست. بزرگترین خطای یک زلزله شناس این است که منطقه ای از ایران را از نظر زمین لرزه امن اعلام نماید. اینکه در منطقه ای تاکنون زمین لرزه اتفاق نیفتاده دلیل امنیت آنجا نیست. تاریخ زمین لرزه های مابسیار ناقص است. ما تاریخ درستی از زمین لرزه های ایران نداریم . این هم خود دلیل تاریخی دارد. ایران در طول تاریخ به دفعات ، آماج حملات مختلفی قرار گرفته و بسیاری از کتابخانه های ما به آتش کشیده شده و اثری از آنها باقی نمانده است و آنچه مانده کامل نیست. پس ما نمی توانیم بگوئیم در فلان منطقه تا حالا زلزله اتفاق نیفتاده است. حتی من معتقدم در مورد شهر هایی مثل بم و طبس هم این اتفاق افتاده باشد. البته ممکن است کانون زلزله در داخل شهر نبوده ولی بجرات می گویم این مناطق در گذشته هم زلزله داشته اند. ممکن است دوره بازگشت زلزله های طولانی تر باشد ولی قطعا زلزله داشته اند. در همین شهر طبس ، شواهد زیادی وجود دارد که شهر قبلا" ویران شده، جابجا شده و طبس قبل از زلزله 57، آخرین طبس نبود. خطای نبود داده و اطلاعات را به گردن طبیعت نیندازیم. هرجا که طول گسلها بیشتر باشد، نشانه آنست که شکستگی بیشتر بوده و امکان زلزله در آینده هم بیشتر است. می توان نتیجه گرفت که این گسل ها در گذشته فعال بوده اند. مطمئنا در طول دوهزار سال گذشته بیش از صد زلزله بزرگ در کشورمان داشته ایم.
از دکتر آریامنش سئوال نمودیم که زلزله ها را چگونه اندازه گیری می کنند؟ وی افزود که ما دو معیار برای سنجش اندازه یک زلزله داریم. یکی بزرگی آن است که میزان انرژی تخلیه شده از کانون زمین را نشان می دهد، دیگر شدت زلزله است که بر اساس معیارهائی از جمله درجه مرکالی است، که به میزان تخریب سازه های روی زمین و برداشت انسانها از زلزله مربوط می شود. مثلا زلزله ای با شدت 2 مرکالی توسط شخص در حال استراحت یا در طبقات بالای ساختمان احساس می شود اما اگر زلزله بزرگتری مثلا بیابان رخ بدهد، چون به سازه های انسانی آسیب نمی رساند، درجه مرکالی آن ناچیز است. پس درجه مرکالی با نسبتی که هر زمین لرزه ای با انسان دارد، سنجیده می شود. درحالیکه بزرگی یک مساله خارجی است و هیچ ارتباطی با برداشت انسان ندارد. در سنجش یک زلزله هردو مقیاس را باید در نظر داشت.
از وی سئوال نمودیم که آیا زلزله ها قابل پیش بینی هستند؟ آریامنش معتقد است که : البته پیش از هر زلزله ای پیش نشانگرهایی وجود دارند که خطر را هشدار می دهند، اما این علائم براحتی قابل اندازه گیری نیستند . در آستانه وقوع زلزله تغییراتی دیده می شود. مثلا ثابت شده است که قبل از زلزله ، گاز راد ن منتشر می شود ، درجه حرارت آب چاه های عمیق تغییر می کند و املاح آنها دگرگون می شود؛ بسیاری از حیوانات هم این تغییرات را حس می کنند مثلا ، مارها از سوراخ خود بیرون می آیند؛ رفتار حیوانات عوض می شود. این نشانه ها البته هست، اما آنها را نمی توان به راحتی تحلیل نمود . این ها باید همزمان اندازه گیری شود . تغییرات مغناطیسی و الکتریکی قطعا" قبل از وقوع زمین لرزه ها اتفاق می افتد ولی هنوز علم قادر نبوده که بگوید چه وقت یک زلزله اتفاق می افتد. اصولا دانش پیش بینی زلزله در تمام جهان، حتی در ژاپن و آمریکا در مراحل اولیه است. البته باید تلاش نمود ، این نظریه در بین برخی از زلزله شناسان ایران هم وجود دارد که با مطالعه نانو زمین لرزه ها ممکن است بتوان زلزله را پیش بینی نمود. بنده هم به این معتقد هستم که مطالعه نانو زمین لرزه ها و بویژه امواج الکترو مغناطیسی می تواند در پیش بینی زلزله موثر باشد ولی هنوز ابزارکافی و دقیق برای اندازه گیری آن نداریم .
آقای دکتر در ایران در این زمینه چه فعالیت هائی شده است؟ خوب در ایران هم دانشمندان خوبی داریم، می دانید مشکل ما قبل از تئوری پردازی مشکل ابزار است، ما هنوز ابزار لازم را برای اندازه گیری این پیش نشانگرها نداریم. نه اینکه نخواستیم داشته باشیم، بارها پروپوزال دادیم ، پرفورما پر کردیم، ولی بوروکراسی اداری مانع از خرید این دستگاهها شد. همه می گویند بخرید، همه هم دوست دارند کار بشود ولی واقعیت این است باید باور کرد که نیاز است و اولویت ها را باید مدیران تشخیص دهند. من در پژوهشگاه زلزله شناسی هم که خدمت می نمودم معتقد بودم که همزمان با ثبت اطلاعات لرزه ای زمین لرزه ها بیائیم و با راه اندازی حد اقل 10 ایستگاه که بتواند ناهنجاری های مغناطیسی را هم ثبت کند این کار را شروع کنیم، طرح دادیم، تقاضا کردیم، شخصا" پی گیری های فراوانی انجام دادم ولی در پیچ و خم اداری از دستگاهها خبری نشد. ببینید ما مشکل تئوری نداریم. امروزه با این همه ارتباطات و اینترنت تقریبا" بسیاری از آنهایی که علاقمند باشند، به علم روز دنیا وصل هستند البته همه علوم هم قابل دسترسی نیست ولی واقعیت این است که ما ابزار لازم را نداریم. این کارها پول می خواهد ، اعتبار می خواهد. من همان روز ها هم در پژوهشگاه معتقد بودم کشوری که خودش هر روز زلزله دارد چرا نباید صادر کننده دستگاههای لرزه سنج باشد . ما این دستگاهها را به قیمت زیادی وارد می کنیم . انصافا" بسیاری از مراکز تحقیقاتی ما توانسته اند بدرخشند ، جسارت بخرج دادند وارد کارهای بزرگ شدند از جمله پژوهشکده رویان، پژوهشکده هوا فضا و دهها مرکز دیگر. ولی موضوع مدیریت تحقیاتی زلزله در کشور هنوز به یک انسجام نرسیده است. امروز اگر من بخواهم فلان داده ها را استفاده کنم ، دستیابی به آن کار آسانی نیست، خوب دلایلی می آورند و داده در اختیار نمی گذارند، شاید هم دلایل آنها از نظر خودشان ، منطقی باشد ولی با خلق و خوی تحقیق جور در نمی آید. ببینید تا زمانی که مراکز تحقیقاتی ما، پژوهشکده های ما دنبال کارهای خدمات مهندسی باشند وضع بهتر از این نخواهد شد. مرکز تحقیقات با شرکت خدمات مهندسی فرق دارد، مراکز تحقیقاتی نباید به فکر سود و زیان و در آمد زائی باشند