برای دیگر کاربردها، اشغال ایران (ابهام‌زدایی) را ببینید.اشغال ایران در جنگ جهانی دوم
بخشی از جنگ جهانی دوم
مکان ایران
نتیجه پیروزی متفقین
علت جنگ جنگ جهانی دوم
جنگندگان
پادشاهی متحده بریتانیا
شوروی ایران
تلفات
بریتانیا: ۲۰ کشته و ۵۰ مجروح و حداقل یک تانک
شوروی:۴۰ کشته و سقوط ۳ هواپیما ایران: حدود ۸۰۰ کشته نظامی و ۲۰۰ کشته غیرنظامی، غرق ۲ ناو کوچک، خسارت دیدن ۴ ناو کوچک، و سقوط ۶ هواپیما
نیروهای شوروی شمال و نیروهای بریتانیا جنوب ایران را اشغال کردند
هواپیماهای آمریکا در فرودگاه آبادان آماده تحویل به خلبانان شوروی برای انتقال به روسیه طی یک برنامه اجاره به شرط تملیک
پس از آغاز جنگ جهانی دوم در ۹ شهریور ۱۳۱۸ (۱ سپتامبر ۱۹۳۹)، ایران بی‌طرفی خود را اعلام کرد، اما به دلیل گستردگی مرز ایران با اتحاد جماهیر شوروی و درگیری با آلمان این بی‌طرفی ناپایدار بود. ارتش متفقین به بهانهٔ حضور جاسوسان آلمانی در ایران به اشغال کشور مبادرت ورزید.
در روز ۳ شهریور ۱۳۲۰ نیروهای شوروی از شمال و شرق و نیروهای بریتانیایی از جنوب و غرب، از زمین و هوا به ایران حمله کردند و شهرهای سر راه را اشغال کردند و به سمت تهران آمدند. ارتش ایران به سرعت متلاشی شد. رضاشاه ناچار به استعفا شد. متفقین با انتقال سلطنت به پسر و ولیعهد او -محمدرضا- موافقت کردند.
پس از اشغال، راه‌آهن سراسری ایران برای انتقال کمک‌های نظامی به پشت جبهه شوروی، بر اساس قانون وام و اجاره مورد استفاده قرار گرفت.
ایران که در آغاز جنگ بی‌طرفی خود را اعلام کرده بود نهایتاً در ۱۷ شهریور ۱۳۲۲ به آلمان اعلان جنگ داد. هدف اصلی ایران از اعلان جنگ پیوستن به اعلامیه ملل متحد و شرکت در کنفرانس‌های صلح پس از جنگ بود.
پس از اتمام جنگ، ارتش بریتانیا ایران را ترک کرد ولی نیروهای نظامی ارتش آمریکا و ارتش شوروی، همچنان در ایران باقی ماندند، که به تشکیل دو حکومت خودمختار و کوتاه‌مدت جمهوری مهاباد در کردستان و حکومت فرقه دموکرات در آذربایجان انجامید.
حمله ارتش بریتانیا و ارتش آمریکا و ارتش سرخ شوروی به ایران در کشاکش جنگ جهانی دوم، حاصل سومین تبانی تاریخی این کشورها، به زیان حاکمیت ملی و تمامیت ارضی ایران بود: در مورد نخست، در قرن نوزدهم و در پایان جنگهای ایران و روسیه در دوره قاجار، تبانی روسیه با بریتانیا علیه ناپلئون در اروپا، سبب حمایت بریتانیا از بسته شدن پیمان‌های گلستان و ترکمنچای و تحمیل آن بر ایران شد. در مورد دوم، اوایل قرن بیستم میلادی نیز، پیمان‌های ۱۹۰۷ و ۱۹۱۵ سبب تقسیم ایران به حوزهٔ نفوذ دو کشور بریتانیا و روسیه، و زمینه‌ساز حضور نظامی آنان در ایران شد. سومین بار هم در جنگ دوم جهانی بود که بهانه حضور کارشناسان آلمانی در ایران، اشغال ایران را در پی داشت.محتویات
۱ پیش‌زمینه
۲ بهانه متفقین برای حمله به ایران
۳ گاهشمار درگیریهای نظامی
۳.۱ روز ۳ شهریور (آغاز درگیری)
۳.۲ روز ۴ شهریور
۳.۳ روز ۵ شهریور
۳.۴ روز ۶ شهریور
۳.۵ روز ۷ شهریور
۴ روز ۸ شهریور
۴.۱ روز ۹ شهریور
۵ روز ۱۰ شهریور
۵.۱ ۲۲ شهریور
۵.۲ روز ۲۳ شهریور
۵.۳ روز ۲۵ شهریور
۵.۴ روز ۲۶ شهریور
۶ روز ۳۰ شهریور
۶.۱ پس از شهریور ۱۳۲۰
۷ پیامد تهاجم متفقین به ایران
۷.۱ آزار واذیت شهروندان ایرانی توسط متفقین
۷.۲ جلوگیری از محاکمه نیروهای متفقین
۷.۲.۱ هرج و مرج
۷.۳ پیامدهای اقتصادی اشغال ایران
۸ جستارهای وابسته
۹ پانویس
۱۰ منابع
پیش‌زمینه
آلمان در ۹ شهریور ۱۳۱۸ (۱ سپتامبر ۱۹۳۹) به لهستان حمله برد و در ۳ سپتامبر انگلیس و فرانسه به آلمان اعلام جنگ کردند. لهستان در کمتر از یک ماه از ارتش آلمان شکست خورد و زمینه برای حمله به مناطق دیگر توسط آلمان فراهم شد. درآغاز آلمان و متحدانش در تمامی جبهه‌های غرب و شرق اروپا و خاورمیانه و شرق آسیا پیروزی‌های گسترده‌ای به دست آوردند اما پس از حملهٔ موفقیت‌آمیز (زمستان ۱۳۲۰ - زمستان ۱۹۴۲ میلادی) شوروی علیه نیروهای آلمان در نبرد استالینگراد صحنهٔ نبرد به سود شوروی تغییر کرد.
ارتش سرخ موفق گردید که ۶۰۷ لشکر از ۷۸۳ لشکر هیتلری را در تمام جبهه‌های جنگ نابود نماید. پس از پیروزی های شوروی و شکستن ستون فقرات ارتش آلمان هیتلری در خاک شوروی حرکت ارتش سرخ رو به غرب اروپا شروع شد و ارتش آلمان هیتلری در همه کشورهای شرق اروپا را نیز نابود کرد. بدین ترتیب آمریکا چاره ایی نداشت و باید مستقیما وارد جنگ در اروپا می شد، با ورود آمریکا در (تابستان ۱۹۴۴) به جنگ در اروپا صحنهٔ نبرد رفته‌رفته به سود متفقین تغییر کرد و چشم اندازی برای پایان جنگ در اروپا دیده می شد.
دولت ایران در ۱۰ شهریور ۱۳۱۸ یک روز پس از شروع جنگ اعلام بی طرفی کرد. و در ۱۱ شهریور نخست‌وزیرمحمود جم در بیانیه‌ای رسمی نوشت:« در این موقع که متاسفانه نایره جنگ در اروپا مشتعل گردیده است دولت شاهنشاهی ایران به موجب این بیانیه تصمیم خود را به اطلاع عموم می‌رساند که در این کارزار بی طرف مانده و بی‌طرفی خود را محفوظ می‌دارد »
سفیر وقت آلمان اروین اتل در نامه ای به وزارت امور خارجه ایران از اعلام بی طرفی ایران ابراز خوشحالی کرده و می نویسد:« درپی نامه مورخ ۶ سپتامبر ۱۹۳۹ محترماً به اطلاع آن جانب می رسانم که دولت آلمان از اعلام بی طرفی ایران با کمال خرسندی اطلاع حاصل نموده با عرض تشکر خواهشمند است مراتب قدردانی وی را به پیشگاه مقدس اعلیحضرت همایون شاهنشاهی تقدیم نمایید »
سفیر وقت انگلستان در ایران هم در نامه ای به وزارت امور خارجه ایران مراتب انتقال پیام بی طرفی ایران به کشورش را این چنین توضیح می دهد:« آقای وزیر محترماً وصول نامه جنابعالی شماره ۱۴۲۵۷/۲۵۹۴۵ مورخه ۱۳ شهریور را که بدان وسیله تصمیم دولت شاهنشاهی را دایر بر وصول بی طرفی آن دولت در جنگی که در اروپا رخ داده به دوستدار اطلاع داده بودند به اطلاع میرسانم.دوستدار تصمیم مزبور را به دولت متبوعه خود ابلاغ نموده ام. موقع را مغتنم شمرده احترامان فائقه خود را تجدید مینمایم