وکیل تسخیری (Public Defender or law officer) یک وکیل مدافع یا برخی موارد یک هئیت وکلای مدافع برای بیش از حدی که یک وکیل تسخیری به تنهایی نتواند مدافع حقوق آنان باشد. معمولاً یک گماشتگی عمومی و پذیرفتن مسئولیت دفاع از کسانی که از عهده دفاع از خود یا گرفتن وکیل خصوصی در امور کیفری بر نمی آیند. وکیل تسخیری همچنین میتواند از منافع ملی (نظیر آنچه در مورد لوح های هخامنشی روی داد)، دفاع از حقوق بازداشت شدگان تبعه یک کشور در کشور دیگر و دیگر موارد به صورت تسخیری و در موارد خاص از حقوق اساسی و منافع یک کشور دفاع کند.
شرایط یک وکیل تسخیری
طرح و اقامه دعوی یا دفاع از آن در دادگاه علاوه بر داشتن دانش حقوقی ، مستلزم دارابودن مهارتی است که در بستر زمان و با ممارست به دست می آید و آشنا نبودن به این علم و فن موجب خواهد شد یا اصل حق قابل مطالبه و استیفا نباشد و یا دست کم احقاق آن با معطلی مواجه گردد. از طرفی دسترسی آسان به عدالت هزینه هایی را نیز در پی خواهدداشت که تامین آن برای همگان میسر نیست.
رابطه فقر و وکیل تسخیری
همواره در جهان دغدغهٔ فراهم نکردن نظام قضایی، وکیلان مجرب برای فقرا وجود داشته‌است .به همین منظور سازمان ملل متحد در 15 ژانویه سال 2007 کمیساری توانمند سازی حقوقی فقرا تشکیل داد که از ایران بانو شیرین عبادی برنده جایزه صلح نوبل 2003 نیز حضور داشتند.
«در آمریکا از میان کسانی که برایشان حکم اعدام تقاضا شده، سه چهارم آنهایی که وکیل تسخیری داشته اند حکم اعدام گرفته اند، در حالی که این احتمال برای کسانی که تمکّن مالی وکیل گرفتن داشته اند، یک چهارم بوده است
در ایران برای دسترسی یکسان عامه به دادرسی عادلانه در اصل 35 قانون اساسی جمهوری اسلامی آمده است:«در همه دادگاهها طرفین دعوی حق دارند برای خود وکیل انتخاب نمایند واگر توانائی وکیل را نداشته باشند باید برای آنها امکانات تعیین وکیل فراهم شود»
شرایط دادگاه
در دعاوی کیفری شاکی و متهم حق دارند که از وکیل استفاده کنند و اگر متهم توانائی مالی برای انتخاب و معرفی وکیل نداشته باشد می تواند از دادگاه درخواست کند تا برای او وکیلی تعیین نماید. اگر دادگاه تشخیص دهد که متهم قادر به انتخاب وکیل نیست با استفاده از بودجه دادگستری برای متهم وکیل تعیین می کند، البته درجرائمی که مجازات آنها حسب مورد اعدام یا قصاص نفس یا سنگسار و یا حبس ابد است چنانچه متهم شخصاً وکیل معرفی نکند دادگاه مکلف است برای او وکیل تسخیری تعیین نماید حتی اگر شخص متهم چنین درخواستی را به عمل نیاورد. البته در جرائم منافی عفت متهم حق دارد از حضور یا معرفی وکیل برای خودش امتناع کند.
وکیل تسخیری که از سوی دادگاه برای متهم انتخاب می شود از سوی متهم قابل تغییر نیست مگر در مواردی که وکیل تسخیری یا همسر یا فرزند او دارای نفع شخصی در قضیه باشند یا رابطه خویشاوندی بین وکیل یا یکی از اصحاب پرونده وجود داشته باشد و مواردی از این دست که بی طرفی و امانت وکیل را دچار شائبه نماید(موارد مذکور صریحاً در قانون قضایی شمارش شده است).