بسیاری از بیماری‌ها مانند دیابت، بیماریهای قلب و عروق و پرفشاری خون به وسیله ورزش قابل پیشگیری هستند.
همه ما کمابیش می‌دانیم که فعالیت ورزشی دائم، تناسب فیزیکی بدن را بهبود می‌بخشد و عوارض ناشی از بیماریهای قلب و عروق، چاقی و فشار خون را به تأخیر انداخته یا از بروز آن جلوگیری میکند. همچنین ورزش و بازی نقش مهمی در تکوین شخصیت کودکان داشته و برای رشد و نمو طبیعی کودکان لازم و ضروری است.
همچنین شرکت در ورزش‌های فردی و گروهی در دوران بلوغ بر تندرستی جسمی و روانی و حل مشکلات رفتاری فرد از قبیل گوشه‌گیری– کم‌رویی، انزوا و پرخاشگری تأثیر بسزایی دارد، به همین دلیل والدین و مربیان باید سعی کنند تا ورزش را به شکل متعادل در برنامه زندگی کودکان جای دهند.
چرا که ورزش، از مهمترین عناصر بهداشت جسمی و روانی است و چنانچه مرتب انجام شود، علاوه بر در برداشتن لذت جسمانی، اعتماد به نفس فرد را نیز تقویت میکند و سبب افزایش فعالیتهای اجتماعی و در نتیجه تداوم سلامت جسمی روانی و نشاط و تحرک مداوم در زندگی فرد میشود.
نتایج جدیدترین تحقیقات بین‌المللی نیز حاکی از آن است که ورزش و فعالیت بدنی به عنوان راهکار اصلی پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها و عامل ایجاد سلامت عمومی و کاهش سطح ناتوانی است تا جایی که بسیاری از بیماری‌ها مانند دیابت، بیماریهای قلب و عروق و پرفشاری خون به وسیله ورزش قابل پیشگیری هستند.
دیابت و ورزش
دیابت یا مرض قند، متداولترین بیماری غدد است و فراوانی آن تقریباً در ایران 4درصد و در دنیا یک تا 2درصد می‌باشد. بیماری دیابت بر دو نوع یک و دو است:
دیابت نوع اول: این نوع دیابت وابسته است به ترشح انسولین در بدن یعنی به علت کمبود ترشح این هورمون پدید می‌آید و معمولاً قبل از 40سالگی حادث میشود، این افراد معمولاً چاق هستند.
دیابت نوع دوم: این دیابت، غیروابسته به «انسولین» است. علت آن ترشح غیر طبیعی انسولین و مقاومت بافت‌های بدن نسبت به عمل انسولین است. بیمارانی که به این نوع دیابت دچار می‌شوند، اغلب چاق و سنگین وزن هستند. ورزش همچون تغذیه در کنترل دیابت مهم و تأثیر مثبت آن در کنترل قند خون از دیرباز شناخته شده است. ورزش در کنترل هر دو نوع دیابت یک و 2 موثر است.
دیابتی‌ها باید ورزش روزانه را بطور منظم در ساعت معین و ترجیحاً زمانی از روز که سطح خون به میزان حداکثر خود می‌باشد، انجام دهند. در افراد دیابتی برنامه‌ریزی و ورزش میتواند خطر کاهش قند خون را ایجاد کند، این عارضه در طول ورزش زیاد در مدت یک یا چند ساعت پس از ورزش به وجود می‌آید و عامل آن افزایش میزان جذب انسولین و مصرف قند خون در سلامت عضلات می‌باشد. بنابراین علاوه بر داشتن یک برنامه متناسب و منظم روزانه باید هنگام ورزش مواد قندی به شکل آب پرتغال، نوشیدنی‌های شیرین یا چند حبه قند در دسترس باشد.
چاقی
بهترین راه کنترل چاقی عبارت است از «تلفیق متناسب یک برنامه ورزشی با یک رژیم غذایی کاهنده وزن» پیشگیری و یا درمان چاقی اساساً بر این است که درصد انباشت چربی بدن کاهش یابد، رژیم غذایی به تنهایی هم چربی و هم عضله را کاهش می‌دهد اما تمرینات ورزشی چربی را کاهش و به توده عضلانی می‌افزاید.
رژیم‌های غذایی کوتاه‌مدت که به طور معمول برای کنترل وزن بدن استفاده می‌شوند عموماً برای دستیابی به یک نتیجه دراز مدت از حیث کاهش وزن ناکافی بوده و احساس خستگی در فرد ایجاد کرده و بدن فرد تمایل بیشتر به چاق‌شدن پیدا خواهد کرد.
غالباً دیده میشود که در پی قطع رژیم غذایی، مجدداً چاقی عود میکند و سپس میتواند اثرات رژیم غذایی بعدی را با مشکل روبه‌رو سازد. ترکیب تمرینات ورزشی و رژیم غذایی صحیح در حفظ کنترل وزن بدن موثر است.
در این روش بدن از آمادگی برخوردار میشود و احساس شادابی به فرد دست می‌دهد. این نکته حائز اهمیت است که برنامه‌های ورزشی باید یک سیر تدریجی پیش‌رونده از نظر شدت و مدت تمرینات بدنی را طی کند.
افراد چاق نیز خود به چنین برنامه‌هایی بیشتر راغب هستند و از آن بیشتر استقبال می‌کنند، زیرا به جای فعالیت بسیار شدید فیزیکی بر پایه طولانی بودن زمان فعالیت استوار هستند. هدف اولیه برنامه ورزشی فرد چاق بایستی این باشد که «عادت به نرمش و تمرینات بدنی» در وی ایجاد شود، آنگاه می‌توان میزان فعالیت بدنی را به تدریج به حدی رساند که انتظار می‌رود بر اثر افزایش کالری مصرفی، او را به سمت کاهش وزن سوق دهد.
تمریناتی که از حیث «وزن کم‌کردن» فشار کمتری وارد می‌آورند یا هیچ فشار ندارند، به ویژه در آغاز برنامه ورزشی توصیه می‌شوند. پیاده‌روی، شنا، دوچرخه‌سواری در جاده و پله‌نوردی جنبه‌های عالی حرکات ورزشی برای اغلب بیماران چاق را تشکیل می‌دهند.
برای بهره‌مندشدن از موهبت سلامتی، لذت بردن و مقاوم بودن در مقابل امراض، فعالیتهای ورزشی باید به مدت 30 دقیقه هر روز بخشی از زندگی شغلی و اجتماعی ما را تشکیل دهد. 30 دقیقه فعالیت ورزشی متوسط نه تنها به سلامتی فرد کمک میکند، بلکه وی را در فعالیتهای روزانه پویاتر نگه‌می‌دارد.
با توجه به مرور ادبیات ورزش و بهداشت روانی می توان رابطه ی این دو پدیده را از دو بعد پیش گیری و درمان مورد توجه قرار داد. به اعتقاد دست اندرکاران تربیت بدنی و بسیاری از روان شناسان و جامعه شناسان، تربیت بدنی و ورزش نه تنها یک وسیله یا نهاد تفریحی نیست، بلکه به عنوان یک ابزار آموزشی و تربیتی، اهداف روانی- اجتماعی فراوانی را دنبال می کند، که این اهداف در توان اجتماعی و شکل پذیری شخصیت افراد نقش به سزایی دارد.
بر این اساس فعالیت های تربیت بدنی و ورزش آمیخته با تربیت روانی است و هر تجربه ی حرکت یا تغییر جسمانی یک تغییر یا یک تجربه ی روانی را در بر دارد. از این رو شرکت در چنین فعالیت هایی از روش های مهم تکامل جسمانی و روانی است. ورزش در تامین نیاز افراد، تکامل اجتماعی، کسب صفات اجتماعی و آگاهی از توانایی های بالقوه ی جسمانی و در شکل گیری، تغییر و تقویت بسیاری از توانایی ها و ویژگی های روانی- اجتماعی موثر است.
شرکت مداوم و مستمر در فعالیت های جسمانی و ورزشی بر اساس روند یادگیری و تکامل اجتماعی، در صفات اکتسابی نقش دارد. زیرا سابقه ی فعالیت ورزشی و کسب مهارت های نه صرفا حرکتی، بلکه اساسا روانی و اجتماعی در انبوهی از محرک های مثبت و منفی، انواع درگیری ها، تعاملات عاطفی و هیجانی، ناشی از رقابت و مسابقه می تواند در تعادل و ثبات هیجانی، رشد اعتماد به نفس، تصور بدنی و اجتماعی و میزان اجتماعی بودن فرد، نقش سازنده و مثبتی داشته باشد. اثرات روانی- اجتماعی فعالیت های جسمانی و ورزشی همیشه بیش از اثرات جسمانی آن مورد علاقه ی روان شناسان و مربیان آموزشی بوده است. زیرا چنین فعالیت هایی با ایجاد تجارب غنی اجتماعی و آموزشی رقابت به عنوان یک فرآیند آموزشی، به فرد امکان می دهد تا مهارت های روانی و اجتماعی خود را بیازماید.
شرکت در چنین فعالیت هایی این امکان را به فرد می دهد تا با دیگران تماس مستقیم و تعامل واقعی برقرار سازد و نیازهای روانی خود مانند، رقابت، دوستی، جلب توجه، مقبولیت گروهی و نیاز به وابستگی، تضاد، ابراز و کنترل هیجان، رکورد شکنی، ماجراجویی و امنیت را برآورده کند. سلامت روان از موضوع هایی است که در اثر شرکت در فعالیت های ورزشی می تواند حاصل شود، چنین فعالیت هایی بهترین موقعیت را برای درگیری معیارهای سلامت روان فراهم می کند. اگر سلامت روان را مبنای احساس راحتی نسبت به خود و دیگران تعریف کنیم، معیارهای آن موفقیت، تعادل هیجانی، واقع بینی، سازگاری، اجتماعی بودن و احساس ارزشمندی خواهد بود. بنابراین ورزش با فعال سازی چنین معیارهایی نه فقط به بهداشت جسمی بلکه به بهداشت روانی نیز کمک می کند.
احساس ارزشمندی برای همه ی افراد بسیار مهم است و فعالیت های ورزشی شاید بتواند از راه های مختلف به احساس مثبت فرد از خود و خودپندارهای بهتر در فرد کمک کند. چنین احساسی می تواند زمینه و بستر پدید آمدن تغییر و تحول بسیاری از صفات روانی- اجتماعی فرد شود. این احساس خوب و مثبت در دنیای پرفشار امروزی بسیار ضروری است و احتمالا در روش زندگی افراد تاثیر خواهد گذاشت. برخی از محققان معتقدند که ورزش عاملی برای جذب شدن در جامعه است و امکان فرونشستن تنش ها برآمده از زندگی را فراهم می نماید. در واقع او را در شهروند خوب بودن، اطاعت از قوانین و احترام به اصول یاری می دهد و حس تسلط بر نفس و میهن پرستی را در وجود انسان تقویت می کند. تحقیقات نشان داده فعالیت های بدنی منظم آثار بسیار مثبت و سودمند دیگری به دنبال دارد که به طور خلاصه در زیر به آن اشاره می کنیم:
الف) بعد جسمانی
1- کاهش ضربان قلب در حال استراحت
2- آمادگی قلبی، عروقی
3- کاهش وزن بدن
4- کاهش چربی و فشار خون
5- افزایش انعطاف پذیری و دامنه ی حرکتی مفاصل
6- افزایش قدرت و استقامت عضلانی
7- برطرف کردن احساس خستگی
فعالیت بدنی منظم باعث می شود بدن به طور اقتصادی
کار کند و بسیاری از عوارض ناشی از بی تحرکی را از بین برده و فرد از ابتلا به بسیاری از بیماری ها از جمله: «فشار خون، چاقی، درد مفصل، بی حوصلگی و...» که همگی سکته ی قلبی را چندین برابر افزایش می دهد، مصون بماند. بنابراین پیش گیری بهتر و اقتصادی تر از درمان است که با انجام منظم ورزش و فعالیت بدنی دست یافتنی است.