تحقیق مقاله نیکوکاری

از جمله مفاهیم ارزشمندی که در آموزه های دینی به خصوص قرآن کریم، مورد عنایت و توجه قرارگرفته و به آن سفارش شده، احسان و نیکوکاری است. 

از جمله مفاهیم ارزشمندی که در آموزه های دینی به خصوص قرآن کریم، مورد عنایت و توجه قرارگرفته و به آن سفارش شده، احسان و نیکوکاری است. احسان و نیکوکاری کارکردهای زیادی در عرصه های فردی، اجتماعی، فرهنگی، معنوی و... دارد. مؤمنان واقعی و انسان های صاحب خرد و اندیشه در هر عصر و نسلی، سعی و تلاش نموده اند خود را به صفت و ویژگی احسان و نیکوکاری، آراسته سازند. و این توصیه و سفارش سعدی است که می گوید:

ره نیک مردان آزاده گیر

چو ایستاده ای دست افتاده گیر

در این نوشته برآنیم تا با توجه به آیات قرآنی، نگاهی ولو اجمالی به نقش احسان و نیکوکاری در زندگی فردی و اجتماعی داشته باشیم. مطلب را با هم از نظر می گذرانیم.

اهمیت نیکوکاری در اسلام

امام حسین”ع″: من نفس کربه مومن فرج الله عنه کرب الدنیا و الآخره .

کسی که گرفتاری و اندوه مومنی را برطرف کند و او را آسوده کند، خداوند گرفتاری و اندوه دنیا و آخرت را از او رفع می کند.

یکی از زیباترین سنت های دین مبین اسلام ومردم ایران زمین اهمیت دادن به نیکوکاری ودست گیری از نیازمندان است.

اختصاص روز ۱۴ اسفند در آستانه عید نوروز به روز نیکوکاری نشان از روحیه نوعدوستی وجوانمردی ایرانیان می باشد.

هموطنان ما به تآسی از ائمه معصومین”ع″ وسفارش وتاکیدات بزرگان دینی اهمیت خاصی برای کمک به تهیدستان وافراد ضعیف جامعه قائل هستند.

بی شک دستگیری از محرومین وکمک به همنوعان یکی ازبهترین خصلت های هر جامعه انسانی می باشد.

به قول سعدی:

بنی آدم اعضی یک پیکرند که در آفرینش زیک گوهرند

چو عضوی بدرد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار

اهمیت نیکوکاری

در روایات اسلامی تاکید فراوانی بر نیکوکاری شده است.تا جائی که حضرت امام حسین”ع″ در حدیثی فرمودند:

من نفس کربه مومن فرج الله عنه کرب الدنیا و الآخره .

کسی که گرفتاری و اندوه مومنی را برطرف کند و او را آسوده کند، خداوند گرفتاری و اندوه دنیا و آخرت را از او رفع می کند.

البته نیکوکاری دارای جنبه دیگری هم می باشد که آن اینکه عمل به اعمال نیک و پسندیده است.در این باره امام حسن”ع″فرمودند:

أیم الله لو کشف الغطاء لعلموا ان المحسن مشغول باحسانه والمسیء مشغول باسا ءته.

به خدا سوگند اگر پرده برگیرند، معلوم میشود که نیکوکار مشغول کار نیک خود است و بدکار گرفتار بدکرداری خود .

آثار اجتماعی نیکوکاری

قطعا هر عملی چه نیک وپسندیده وچه زشت وناپسند،در جامعه تبعات و عوارضی می باشد.هم برای فرد و هم برای آحاد جامعه.کمک به دیگران باعث رفع فقر و تنگدستی از جامعه اسلامی و ایجاد رابطه محب آمیز در جامعه می گردد.همچنین انجام اعمال نیک باعث می شود ویژگی های خوب افراد فاعل آن ،پر رنگ ترشود.

امام حسین”ع″در بیانات زیبائی فرمودند:

ألمعونه صداقه .

کمک به دیگران نشانه صداقت است .

وقتی انسان از مال ودارایی خود به دیگرا ن کمک می کند،در واقع تعلق خاطر نداشتن به مال دنیا و احساس بی نیازی خود را تقویت می کند.در این باره هم امام حسین “ع″ فرمودند:

ألسخا غنی.

سخاوت و بخشش نوعی بی نیازی است.

آفات نیکوکاری

یکی ازچیزهائی که باعث می شود انسان خود را از انجام عمل نیک (کمک به دیگران)محروم کند طمع و نا امیدی می باشد.متاسفانه برخی گمان می کنند که اگر از مال خود به دیگران کمک کنند خود دچار تنگدستی و فقر می شوند.یا از این بیم دارند که متوجه ضرری شوند. در حالیکه حضرت علی “ع″ فرمودند:

ألطمع و شده القنوط.

فقر و نیازمندی در چیست فرمود: در طمع و ناامیدی . .

یکی دیگر از آفات نیکوکاری ریاوتظاهر است. که این امر نیز در اسلام شدیدا نهی شده است.

بهترین نیکوکاری

بهترین کارهای نیک آن است که خالصانه ومخفی بوده عاری از ریا کاری باشد.حضرت علی”ع″ در این باره فرمودند:

من کنوز الجنه البر وخفأ العمل والصبر علی الرزایا وکتمان المصاب.

امام علی(ع): نیکوکاری پنهان کردن ،عمل صبر در برابر مصیبتها ، و پوشیده داشتن گرفتاریها از گنجهای بهشت است.

نکته دیگر اینکه انسان برای کمک به دیگران ، چیزی را که کهنه شده و ودور می اندازد را استفاده نکند. بلکه مالی را هدیه کند که برای او عزیز است وارزش هدیه کردن را دارا باشد ، حتی یک هدیه کوچک اما از صمیم قلب وبا نیت خالص.

مفهوم احسان و نیکوکاری

احسان برگرفته از حسن است که در دو معنای نعمت بخشیدن به دیگری، و احسان در کار و عمل، کاربرد دارد. کسی که علم نیکویی را بیاموزد یا عمل نیکی را انجام دهد، از جمله نیکوکاران به حساب می آید و بر این اساس است سخن امیرمؤمنان(ع) که می فرماید: مردم به آنچه از کارهای شایسته و نیک می آموزند یا به آن عمل می کنند، نسبت داده می شوند.»

واژه احسان به معنای انجام دادن کار نیک، به طور عمده در آیاتی به کار رفته است که پس از بیان اموری، از عاملان آن را به عنوان محسن مورد ستایش قرارداده است؛ چنان که در سوره بقره می خوانیم: «و اذقلنا ادخلوا هذه القریه فکلوا منها حیث شئتم رغداً و ادخلوا الباب سجدا و قولوا حطه نغفر لکم خطیکم و سنزید المحسنین؛۳ و به خاطر بیاوریدبیت المقدس وارد شوید! و از نعمت های فراوان آن، هر چه می خواهید بخورید و از درمعبد بیت المقدسخواهی دیدوسعادتبا ترک انفاق و آثار آنها رادر سایه ایمان و صداقت آنها حالو حلال به دست آورند و در راه درست و حلالحقیقت نیکوکاری نمی رسید مگر اینکه از آنچه دوست می دارید، در راه خداکار او همچون قطعه سنگی است که بر آن، قشر نازکی از خاک باشد و بذرهایی در آن افشانده شودو رگبار باران به آن برسد و همه خاک ها و بذرها را بشویدو آن را صاف وخالی از خاک و بذربراء مردی دست و دل باز بود و زن و فرزندش را ازنظر مالی خوب تأمین می کرد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) می خواست بداند رفتار او با مادرش چگونه است؟ براء عرضه داشت: وضع بسیار خوبی دارد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: خرج کردن برای اهل و اولاد و خادم، صدقه است، باید متوجه باشی که با منت نهادن و اذیت کردن آنان، اجر این صدقه را باطل نکنی.»

از مجموع مطالبی که بیان شد، اهمیت و جایگاه احسان و نیکوکاری و نقش آن در زندگی فردی و اجتماعی و دنیا و آخرت انسان ها روشن می شود؛ چرا که احسان و نیکوکاری باعث تعدیل ثروت در جامعه شده و نظام طبقاتی را از بین می برد، دوستی و صمیمیت را بین افراد جامعه، ایجاد نموده و آمرزش گناهان انسان را سبب شده و در نتیجه سعادت و عاقبت به خیری انسان های نیکوکار در دنیا و آخرت را تضمین می نماید و باعث محبوبیت او در پیشگاه خداوند می شود. آثار یاد شده در صورتی نصیب انسان خواهد شد که رسیدگی و کمک به انسان های نیازمند برای رضای خداوند باشد و از ریا و خودنمایی و آزار و اذیت و منت گذاری جداً پرهیز شود.

از جمله مفاهیم ارزشمندی که به عنوان یکی از اصول مورد توجه همه شریعت ها و سنت ها به ویژه اسلام در طول تاریخ بوده و در آموزه های دین اسلام نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته و به آن سفارش شده است احسان و نیکوکاری در جامعه است.

احسان و نیکوکاری به جهت برانگیختن احساسات انسانی و لذات روحانی و رضای ربانی امری است شایسته و ارزشی که فطرت انسان ها نیز با آن عجین و نسبت به آن تحسین کننده است و لذا بررسی مفهوم احسان در کاربردهای متعدد آن، تصویر ارزش و جایگاه آن را در نظام فکری و ارزشی اسلام به خوبی تبیین می سازد که چرا و چگونه این همه مورد اقبال اسلام و فرهنگ اسلامی قرار گرفته است.

احسان و نیکوکاری کارکردهای زیادی در عرصه های فردی، اجتماعی، فرهنگی، معنوی و... افراد دارد که مادر این مقاله درصدد پرداختن به آنها تحت موضوع و محور ضرورت و قانون حیات اجتماعی بشرهستیم.

نیکوکاری چیست؟

واژه «احسان» به معنای انجام دادن کار نیک است که خداوند متعال مردم را به انجام دادن آن تشویق و ترغیب می کند و به طور عمده در آیاتی غالبا از نیکوکاران با واژه «محسنین» یاد می کند و به خوبی می ستاید و نیز به تبیین ویژگی های خاصشان می پردازد و آنها را در صراط هدایت و رستگاری می خواند و می فرماید: «اولئک علی هدی من ربهم و اولئک هم المفلحون»

بطور کلی احسان و نیکوکاری در آموزه های دینی به معنای انجام دادن کار نیک در ارتباط تنگاتنگ میان انسان با خدا و خدمت به دیگران بدون چشم داشت و انجام هرگونه کار شایسته است به طوری که رضای خدا و خلق را در پی داشته باشد. بنابر آنچه که از آیات قرآن کریم استفاده می شود احسان و نیکوکاری، مصادیق فراوانی داشته و در شکل های مختلفی ظهور و بروز می کند که از جمله آنها: تحمل سختی ها و مشکلات، عفو و گذشت  خیرخواهی، اجتناب از گناه، پرداخت زکات، و نیز هدیه دادن و انفاق به دیگران و بالاخره از همه مهمتر دستگیری و یاری نسبت به دیگران را از مصادیق نیکوکاری برمی شمرد. علاوه بر این برخی از مسایل را تحت عنوان موانع احسان مورد بررسی قرار می دهد تا همگان با شناخت آن موارد سعی در ساخت و ساز درونشان بپردازند تا بتوانند به مقام و جایگاه محسنین دست پیدا کنند.

نیکوکاران واقعی چه کسانی اند؟

یکی از فضایل بزرگ انسانی، نیکوکاری است. نیکوکاران انسان های مؤمن، دانا و شریفی هستند که توانستند موفق شوند بر موانع نفسانی از جمله حرص و بخل و کبر فائق آیند و با ایثار و از خودگذشتگی بستر همگرایی را در جامعه فراهم سازند. بی گمان احسان و نیکوکاری ویژه انسان هایی است که در مسیر هدایت قرار گرفته و کمال را از جانب خداوند می جویند. آیات بسیاری از قرآن، ایمان و عبودیت انسان را به عنوان عامل اصلی نیکوکاری و احسان در انسان ها و از طرفی جزو تکالیف یک فرد مسلمان در قبال نوع بشر برشمرده تا در راه رفع حاجاتش بکوشد که از آن جمله می توان به آیات 83 و 85 سوره مائده و آیات 80 تا 122 سوره صافات اشاره کرد. در این باره روایت معروفی را با هم مرور می کنیم که: «ایما مسلم سمع رجلا ینادی یاللمسلمین و لا یجبه فلیس بمسلم...»

بنابراین ریشه و منشأ نیکوکاری را باید در ایمان حقیقی افراد جستجو کرد. زیرا تنها مؤمنان اند که با پذیرش خالقیت و ربوبیت الهی و نیز باور به روز رستاخیز و مسأله پاداش و کیفر در آخرت به احسان روی می آورند و به عنوان بنده خاص الهی در خدمت به دیگران می کوشند و از هیچ کوشش و تلاشی برای رفع نیازهای دیگران دست نمی کشند و لذا مولا علی (ع) از آن به عنوان رأس ایمان یاد می کند و می فرماید: «رأس الایمان الاحسان الی الناس»و نیز آن را یکی از اوصاف متقین می شمرد و می فرماید: «خاص علی کل حسن»  یعنی مؤمن به سوی هرکار خیر و نیکی شائق و شتابان است و همچنین رسول مکرم اسلام (ص) دستگیری و یاری نسبت به دیگران و رفع حاجات مؤمنین را به عنوان شرط ایمان به خدا معرفی می کند و می فرماید: «ما آمن بالله و لا بمحمد و لابعلی من اذاتاه اخوه المؤمن فی حاجه لم یضحک فی وجهه فان کانت حاجته عنده سارع الی قضائها و ان لم یکن عنده تکلف من عند غیره حتی یقتضی له»

ایمان نیاورده به خدا و محمد و علی (ع) کسی که برادر مؤمنش از او کمک بخواهد و در توانش باشد اما با لبخند از او استقبال و اجابت نکند و یا اگر از عهده اش خارج است از طریق دیگران رفعش ننماید. بی گمان احسان و نیکوکاری خصلت انسان های مؤمنی است که در مسیر هدایت قرار گرفته و کمال را از ناحیه خداوند می جوید. چرا که انسان مؤمن همه مردم را از آن جهت که آفریده های الهی هستند برخوردار از کرامت و شرافت می داند و به حکم وظیفه شرعی و اخلاقی برخود فرض می داند که به خلق خدا نیکی نماید تا بدین وسیله شرایط مناسبی برای دستیابی به هدایت الهی و رشد و تکامل از برای خود و دیگران و ایجاد مسیر جهت سعادت جامعه فراهم سازد و دست کمک و یاری دیگرانی که به سوی ایشان دراز شده را بفشارد و به آنان یاری و مدد رساند و از نعمت های به دست آمده و خدادادی در راه خدا انفاق کند و از هر توان و نیرویی که خداوند عطایش نمود در راستای تکامل فردی و اجتماعی بهره گیرد و در نتیجه به آرامش و سکونت واقعی و ذاتی خود که امر معهود الهی است دست یابد.