اهداف آموزشی
انتظار می رود فراگیران پس از مطالعه این مقاله قادر باشند :
بیماری توکسوپلاسموز را تعریف کنند .
علائم بیماری را بدانند .
با علل و اپدمیولوژی بیماری آشنا شوند .
به راههای پیشگیری و مراقبت عمل کنند .
مقدمه
در عصر حاضر ، ارتقای سطح فرهنگ بهداشتی جوامع ، افزایش طول عمر بشر و تغییرات اقتصادی و اجتماعی سیمای اپیدمیولوژیک بیماری ها را تغییر داده است . با این وجود هنوز هم بیماریهای مسری به عنوان مهمترین مسأله بهداشتی در تمام کشورها محسوب می شوند .
مطالعات و حضور پادتن علیه توکسوپلاسما در خون حداقل یک سوم جمعیت بالغ در بیشتر کشورهای جهان ، نشان دهنده تماس و آلودگی قبلی آنها ، انتشار وسیع و قدرت آلوده کنندگی این تک یاخته برای انسان است .
تعریف بیماری توکسوپلاسموز
توکسوپلاسموز نوعی بیماری است که بر اثر عفونت با نوعی انگل داخل سلولی به نام (( توکسوپلاسما گوندئی )) به وجود می آید . توکسوپلاسموز به دو صورت عفونت حاد و مزمن می باشد . که عفونت حاد بعد از تولد کب می شود و ممکن است بدون علامت باشد و بیشتر اوقات منجر به پایداری مزمن در بافتهای میزبان می شود .
آلودگی به این انگل در انسان ، سایر پستانداران و پرندگان ، انتشار جهانی دارد .
بیماری مشترک انسان و حیوان است و بیماری در پستانداران و پرندگان مشاهده می شود .
اهمیت بهداشتی
مطالعات حضور پادتن علیه توکسوپلاسما را در خون حداقل جمعیت افراد بالغ اکثر کشورهای جهان نشان می دهد که این موضوع نشان دهنده تماس و‌الودگی قبلی آنها ، انتشار وسیع و قدرت آلوده کنندگی این تک یاخته برای انسان است . در عین حال ، بیماری ناشی از آن ، همراه با علائم بالینی ، در مقایسه با میزان آلودگی ناچیز است . با این که توکسوپلاسموز اکتسابی بزرگسالان به ندرت با علائم بالینی همراه است ، ولی نباید فراموش کرد که در عفونتهای حاد و بدون علامت اولیه در زنان باردار ، انگل ممکن است از جفت عبور کرده به جنین منتقل شود و موجب ضایعات شدید در سیستم عصبی مرکزی نوزادان شود . به علاوه گاهی انگل موجب مرگ جنین شده و به سقط جنین منجر می شود . بنابراین توکسوپلاسموز مادرزادی از نظر پزشکی اهمیت خاصی دارد .
مخزن بیماری : میزبان شناخته شده گربه و گربه سانان می باشند . که عفونت را از خوردن گوشت پستانداران ( بخصوص جوندگان ) یا پرندگان و بندرت از مدفوع آلوده گربه گربه مبتلا می شوند . انگل فقط در روده گرب و گربه سانان مرحله بلوغ جنسی را می گذراند و ائوسیت از مدفوع برای مدت 10 تا 20 روز دفع می شود . میزبانان واسطه شامل گوسفند ، بز ، جوندگان ، گاو ، مرغ و پرنده که مرحله آلوده کننده در بافت ماهیچه و مغز دارند . کیست در بافت برای مدت طولانی زنده می ماند .
اتیولوژی
توکسوپلاسموگوندیی انگلی تک سلولی است که پرندگان و پستانداران ر آلوده می کند و دو مرحله مجزا در چرخه زندگی این انگل با توجه به اینکه مخزن و منبع عفونت برای انسان ، گربه و گربه سانان است ، وجود دارد :
1 – مرحله غیر گربه ای : در این مرحله کیستهای بافتی توسط میزبان واسط ( انسان ، موش ، گوسفند و خوک ) خورده می شود .
2 – مرحله گربه ای : این مرحله ، مرحله اصلی در چرخه زندگی انگلی گربه ( میزبان قطعی ) و طعمه آن می باشد ، که به صورت چرخه ای در روده و با خوردن کیستهای بافتی آغاز می شود و بعد از چندین مرحله تبدیل به سلول جنسی می شود و از مدفوع به صورت عوامل عفونت زا دفع می گردد .
روشهای انتقال
1 – انتقال از راه دهان و خوردن کیستهای بافتی ( در گوشتهای ناقص پخته شده یا خوب منجمد نشده گاو ، گوسفند ، خوک و مرغ ) صورت می گیرد .
2 – انتقال از راه خون یا اندامها ( از راه انتقال خون . دریافت کنندگان پیوند کلیه و … گزارش شده است .
3 – انتقال از راه جفت : حدود یک سوم تمام زنانی که طی دوران حاملگی به توکسوپلاسما آلوده می شوند ، انگل را به جنین خود انتقال می دهند و دو سوم بقیه نیز نوزادانی طبیعی و غیر آلوده به دنیا می آورند .
سن حاملگی و زمان عفونت نیز تأثیر زیادی روی جنین دارد .
اگر مادر 6 ماه ی بیشتر ، قبل از حاملگی آلوده شود خطری برای نوزاد وجود نخواهد داشت .
اگر عفونت کمتر از 6 ماه قبل از حاملگی به وجود آید احتمال انتقال عفونت از راه جفت با کوتاه شدن فاصله بین عفونت و حاملگی افزایش می یابد .
اگر در دوران حاملگی مادر طی 3 ماهه اول آلوده شود ، میزان بروز انتقال عفونت از راه جفت کمتر است ( حدود 15 درصد )
اگر در سه ماهه سوم حاملگی رخ بدهد میزان بروز انتقال عفونت از راه جفت بیشتر خواهد بود ( 65 درصد )
4 – تماس مستقیم با گربه
دور کمون :
در یک همه گیری با منبع مشترک که بر اثر خوردن گوشت نیم پز صور گرفته ست دوره کمون بیماری 10 تا 23 روز و در همه گیریهایی که در رابطه با گربه باشد این مدت 5 تا 20 روز می باشد .
اپیدمیولوژی :
این انگل قادر به آلوده کردن طیف وسیعی از پستاندارن و پرندگان است و شیوع آن بستگی به ومحل و سن جمعیت دارد . به طور کلی در آب و هوای گرم و خشک عفونت شیوع کمی دارد و زنان نسبت ه مردان ( به علت تماس بیشتر با فرآورده های گوشتی در هنگام خرید و طبخ آن ) بیشتر در معرض خطر هستند .
علایم بیماری :
در توکسوپلاسموز انگل از طریق دستگاه گوارش وارد بدن می شود و از طریق دستگاه خود را به جریان خون و لنف می رساند . این عفونت در اغلب موارد بدون نشانه است و یا به صورت حاد و تنها غدد لنفاوی تظاهر می کند .
دو نوع توکسوپلاسموز وجود دارد .
1 – توکسوپلاسموز مادرزادی
2 – توکسوپلاسموز اکتسابی
1 – توکسوپلاسموز مادرزادی : دارای سه علامت می باشد ( جنینی که از مادر آلوده شده است ) .
الف ) تورم شبکه چشم : تورم شبکه چشم که چشم به کوری منجر می شود ( کوری مطلق یا کوری نسبی ) که به تنهایی شایعترین نشانه توکسوپلاسموز مادرزادی می باشد
ب ) هیدوسالی و میکروسفالی : که به معنی آب آوردن مغز و کوچکی مغز می باشد و هر دو مورد یعنی هیدوسفال و میکروسفال مغز کوچک است ولی در هیدروسفال جمجمه بزرگ است و مغز کوچک و در داخل آن پر از مایع می باشد .
ج ) کلسیفیکاسیون مغزی : آهکی شدن داخل مغز
2 – توکسوپلاسموز اکتسابی : در بزرگسالان علائمی مانند :
الف – تب و راشهای ماکولوپاپولر
راش به دانه های زیر قرمز رنگ روی پوست و ماکول به دانه های لکه دار اطلاق می شود .
ب – لنفادونوپاتی : بزرگ شدن غدد لنفاوی که ابتدا غدد لنفاوی تحت فکی بعد گردنی و بعد زیر بغلی و سپس کشاله ران متورم می شود ( بترتیب )
ج – اسپلنومگالی و هپاتومگالی : بزرگ شدن طحال و کبد
د – تورم شبکیه چشم
پیشگیری و درمان :
بیماری قابل درمان است و توصیه می شود برای درمان ، بیمار را به مرکز بهداشتی – درمانی ارجاع دهید .
1 – از گوشت حرارت دیده ( 66 درجه سانتی گراد به بالا ) استفاده کنید . یخ زدن گوشت قدرت آلوده کنندگی لارو را کاهش می دهد ولی از بین نمی برد .
2 – همه افراد به ویژه زنان باردار باید از تماس با گربه و مدفوع آن اجتناب کنند ، همچنین این افراد باید به هنگام کار کردن در باغچه از دستکش استفاده کنند و بعد از پایان کار و قبل از غذا دستهای خود را بخوبی بشویند .
3 – دستها را قبل از خوردن غذا و بعد از دست زدن به گوشت خام و یا تماس با خاکهایی که احتمالاً آلوده به مدفوع گربه است باید کاملاً شست .
4 – باید در هنگام کار کردن با گوشت خام از دست زدن به چشم و دهان خودداری کرد .