جلبکها (آلگ ها)(algae): جلبک ها از دسته آغازیان فتو اتوتروف می باشند، یعنی قادرند با فتوسنتز مواد غیرارگانیک را به مواد ارگانیک تبدیل کنند. فتوسنتز فرآیندی است که طی آن نور خورشید و دی اکسید کربن به غذا و اکسیژن تبدیل میشود. 73 تا 87 درصد اکسیژن کره زمین توسط جلبکها (فیتوپلانکتون ها) تولید میگردد. فیتوپلانکتونها جزو جلبکهای تک سلولی بوده، و نخستین حلقه زنجیره غذایی جانوران آبزی را تشکیل می دهند. جلبک ها عمدتاً در آبهای کم عمق می رویند. اما زیستگاه آنها میتواند در خشکی و مناطق مرطوب، صخره ها، چشمه های آب گرم، سنگها و صخره ها، فاضلاب ها و مناطق برفی نیز باشد. همچنین جلبک ها بصورت همزیستی و یا انگل نیز زیست میکنند. جلبک ها برای رشد به نور خورشید، دی اکسید کربن(CO2) ، آب و مواد معدنی نیاز دارند. جلبکها مانند گیاهان حاوی کلروفیل و قابلیت فتوسنتز میباشند، اما برخلاف آنها فاقد ریشه، ساقه، برگ و گل هستند. دیواره سلولی جلبکها از سلولز، گلیکوپروتئین ها و پلی ساکاریدها تشکیل یافته است. ذخیره غذایی در جلبک ها نیز به شکل نشاسته است.(برخی نیز بصورت روغنها و قندهای گوناگون).
تقسیم بندی جلبک ها:
1-جلبک های پر سلولی (ماکرو آلگ ها)(SEAWEED):
- جلبک های قرمز(رودوفیت ها): مانند نوری(NORI) ،(IRISH MOSS) و دولس(DULCE)
- جلبک های قهوه ای (فائوفیتها): نظیر کلپ (KELP)، سارگاسومSARGASSUM(KOMBU)،(WAKAME)،(ARAME) و(HIJIKI)
- جلبک های سبز (کلروفیت): نظیر کاهوی دریایی(ULVA)
- جلبک های طلایی
نکته: حجم تولید جهانی ماکرو آلگ ها حدود 5 میلیون تن است که شامل 67 درصد آلگ های قرمز ، 30 درصد آلگ های قهوه ای و 3 درصد آلگ های سبز و میکرو الگ ها است.
2- جلبک های تک سلولی(میکرو آلگها):
- فیتوپلانکتونها و دیاتوم ها.
- کلرلا(CHLORELLA)(کلرلا ولگاریس): یک نوع جلبک سبز است. از آنجایی که دیواره سلولی آن از سلولز است از اینرو آن را بشکل پودر در می آورند تا هضم آن آسان شود. بصورت مکمل غذایی عرضه میشود، نظیر (ALGOMED) در ایران.
- اسپیرولینا (SPIRULINA): نوعی سیانوباکتری و یا جلبک سبز-آبی میباشد. بصورت مکمل غذایی عرضه میگردد.
- (DUNALIELLA): بصورت مکمل غذایی عرضه میگردد. غنی از بتاکاروتن و حاوی 18 تا 22 نوع اسید آمینه است.
نکته: عصاره میکرو آلگ ها به اشکال کپسول، پودر و قرص قابل تهیه است.
3- سیانوباکتریها(CYANOBACTERIA): که به جلبک های سبز-آبی نیز شهرت دارند، در واقع نوعی باکتری میباشند که قابلیت فتوسنتز نیز دارند. برخی از آنها تولید سم کرده و در حیوانات و انسان ممکن است ایجاد مسمومیت کنند.
مصارف جلبک ها:
1-صنایع غذایی.
2-مکمل های غذایی.
3-تهیه کود.
4-منبع انرژی: به عنوان بیودیزل (بیودیزل سوختی تجدید پذیر و تجزیه پذیر است که از روغن گیاهی و یا چربی حیوانی به دست می آید. این سوخت را می توان به راحتی با گازوییل مخلوط و در خودروهای گازوییل سوز استفاده کرد)
5-تهیه هیدروژن: جلبک ها در غیاب سولفور عوض رها سازی اکسیژن، هیدورژن تولید میکنند.
6-مصارف دارویی.
7-مصارف بهداشتی، آرایشی.
8-کنترل آلودگی: زدودن دی اکسید کربن هوا، جذب پسماند کودها از رواناب های مزارع، تصفیه فاضلا بها.
9-به عنوان علوفه.
10-جایگزینی رنگدانه های شیمیایی با رنگدانه های جلبک.
11-استخراج روغن از جلبک ها که مصارف صنعتی فراوان دارد.
12-استتخراج آگار، آلژینات و کاراژینان.
- آگار(AGAR/AGAR-AGAR/KANTEN): نوعی پلی ساکارید است که از جلبک های قرمز استخراج میشود. آگار به عنوان محیط کشت باکتریها و قارچها، ملین، عامل تغلیظ کننده (در ژلاتین، بستنی، شیرینی ها، نوشیدنی ها و سوپ ها)، پایدار کننده، کنترل چاقی و دیابت، و مواد قالبگیری در دندانسازیها استفاده میگردد.
- آلژینات(ALGINATE): یا اسید آلژنیک یک صمغ چسبناک است، که در دیواره سلولی جلبک های قهوه ای به وفور یافت میشود. در آب نامحلول بوده اما جاذب آب است. طیف وسیع مصارف آلژینات شامل: در محصولات لاغری، تولید کاغذ و منسوجات، ضد آب و ضد آتش کردن منسوجات، عامل ژلاتین کننده و تغلیظ کننده (در نوشیدنی ها، بستنی ها و مواد آرایشی)، عامل سم زدا (جذب فلزات سمی از خون)، در تهیه آنتی اسید ها، مواد قالبگیری در دندانپزشکی، چسبها، رنگدانه ها و پوشش زخمها.
- کاراژینان(CARRAGEENANS): نوعی پلی ساکارید است که از جلبک های قرمز استحراج میگردد. در آب داغ نیز حل میگردد. مصارف آن شامل: عامل تغلیظ کننده (در بستنی، دسرها، سسها، ژلها)، پایدار کننده در خمیر دندانها، عامل تغلیظ کننده در مواد آرایشی و شامپو، بعنوان نگهدارنده در فرآورده های گوشتی.
نکته: در ایرلند استخرهای درمانگری وجود دارد که از آب دریا و جلبک پر شده اند. به عقیده ایرلندی ها قرار گرفتن در این استخرها در تسکین دردهای روماتیسمی و آرتریت موثر است.
ارزش تغذیه ای جلبک ها:
1- چربی جلبک ها بسیار اندک بوده و کم کالری هستند.
2-غنی از فیبر میباشند.
3-غنی از مواد معدنی از جمله کلسیم، آهن، منیزیوم، سلنیوم، روی، مس، پتاسیم، سدیم، و کرم میباشند.
4-حاوی ویتامینهای B1,B12,B2,B9، ویتامین C، ویتامین E و ویتامین A به شکل بتاکاروتن میباشند.
5- منبع پروتئین میباشند. به ویژه جلبک نوری(NORI) که 25 تا 35 درصد وزن خشک آن از پروتئین تشکیل یافته است.
6-حاوی کلروفیل میباشند. کلروفیل از رشد تومورهای سرطانی جلوگیری میکند.
7-غنی از اسیدهای نوکلئیک DNA و RNA میباشند.
8-حاوی اسید های چرب غیر اشباع امگا 3 و 6 میباشند.
مکمل های غذایی اسپیرولینا و کلرلا:
55 تا 77 درصد وزن خشک اسپیرولینا و 45 تا 55 درصد وزن خشک کلرلا از پروتئین تشکیل یافته است. واجد تمام اسید آمینه های ضروری بوده و پروتئین کامل محسوب میگردند. البته نه به کیفیت پروتئین گوشت، شیر و تخم مرغ. از سویی میزان جذب پروتئین این مکمل ها بالا میباشد.