خط میخی
احتمالا توسط سومریان اختراع شد و آکدی ها آنرا از ایشان آموختند. از آنجایی که زبان بابلی و زبان آشوری ، لهجه های زبان آکدی هستند و خود زبان آکدی، بعدها زبان رسمی سومر شد و با توجه به اهمیت این تمدن ها در دنیای آن روز، بسیاری بر این باورند که خط میخی تبدیل به خط بین المللیِ آن روزگار شده و به همین دلیل در ایران و مصر گسترش یافت.
به نظر می رسد، آنچه که سبب شد خط میخی در ایران و مصر مورد توجه واقع شود، نیاز این کشورها به خطی کامل بود. در ایران، پیش از دوره هخامنشیان ، خطی کامل و جامع وجود نداشت و نیاز به یک روش نگارش با ویژگی های یادشده احساس می شد. در مصر اما وضعیت فرق می کرد و از قرن هفتم پیش از میلاد، با اختراع خط همگانی (demotive)، بیشتر متون تجاری به این روش نوشته شد و چنانکه از شواهد باقی مانده پیداست، خط میخی هرگز خط رسمی مصریان نبوده است.
به هر روی، در آغاز، خط میخی از الفبای تصویری تشکیل شده بود. به تدریج، طرح کلیِ هر تصویر با استفاده از خط های ”میخی شکل“ نوشته شد و هر نمادِ میخی، نشانه یک واژه کامل شد. چون برخی واژگان کشیدنی نبودند، به ناچار از بعضی نمادهای دیگر برای به نمایش در آوردن آنها استفاده شد و در نتیجه نمادهای چند معنایی بوجود آمد. برای نمونه، بجای خدا از نماد ستاره و بجای راه رفتن از نمادِ ”پا“ استفاده شد.
پرسش : چگونه در خط میخی، واژه نگاری تبدیل به روشِ نگارش هجایی شد؟
پاسخ : چون بیشتر واژگان زبان سومری، تک بخشی «تک هجایی) بود، به تدریج و بصورت قراردادی، هر نماد نشانگر هجایی شد که در اصل متعلق به یک واژه بود.
خط میخی بیش از 200 سال (550 تا 330 پیش از میلاد)، روش نگارش رسمی دربار ایران بوده است. چنانکه پیشتر نیز اشاره شد، خط میخی ایرانی با نمونه های موجود در کشورهای دیگر فرق داشته است. دو ویژگی این خط عبارتند از :
1)الفبای میخی ایرانی، هم آوانشان و هم بخش نشان «هجا نشان) بوده است.
2)پنج دیس واژه برای واژگانی که پیاپی استفاده می شده، وجود داشته است.
در زیر، تصویر و آوا یا هجای هر نماد خط میخی ایرانی آورده شده است:
و این هم آن پنج نماد که نشاندهنده خدا، زمین، کشور و شاه بوده اند:
در بررسی‌های اخیری که در مورد کلمات جستجو شده به وسیله بازدیدکنندگان این وبلاگ انجام دادم، به این نتیحه رسیدم که تعداد زیادی از بازدیدکنندگان به دنبال شناخت بیشتر زبان پارسی باستان و میانه و خط مورد استفاده برای نوشتن آن‌هااز این وبلاگ بازدید می‌کنند. به همین دلیل قصد دارم از این پس، مطالبی را نیز در این مورد، در این وبلاگ بگنجانم.
قبل از هر چیزبه الفبای خط میخی و طرز تلفظ نویسه‌های آن می‌پردازم و اگر فرصت دست دهد، در مطالب بعدی، به تدریج به بررسی قواعد دستوری زبان پارسی باستان می‌پردازم.
خط مورد استفاده برای نوشتن پارسی باستان که خط میخی نامیده می‌شود، از چپ به راست نوشته می‌شده است. این خط از ۳۶ نویسه تشکیل شده است. به جز سه واکه (مصوت) /آ/، /ای/، /او/، بقیه نویسه‌ها همخوان‌های (صامت‌های) صدادارهستند. یعنی هر همخوان در واقع یک واکه نیز در خود دارد و یک هجا را تشکیل می‌دهد (مثال: /ک‌ا/، /ک‌و/، /خ‌ا/، ... ). بنابراین زبان پارسی باستان زبانی هجایی بوده است. ۳۶ نویسه خط میخی و طرز تلفظ آنها به قرار زیر است. همانطور که از جدول زیر پیداست، از بین ۳۳ واکه فارسی باستان، ۲۲ تای آنها به صدای /َ/، ۴ تای آنها به صدای /ای/ و ۷ تای آنها به صدای /او/ ختم می‌شوند.
با اقتباس از کتاب «کتیبه‌های میخی امپراطورهای هخامنشی به زبان پارسی باستان»، نوشته نرمن شارپ، چاپ شده به زبان فرانسه به وسیله شورای مرکزی جشن‌های دو هزار و پانصدمین سالگرد بنیان‌گذاری امپراطوری ایران.