ایجاد این تفکر که تک تک افراد جامعه مسئول سلامت خود هستند و نقش مهمی در سلامت جسمی، روانی اجتماعی یکدیگر نیز دارند کار بسیار بزرگی است که باید زمینه سازیهای مناسب برای آن انجام شود در حقیقت یکی از ویژگیهای بارز توسعه یافتگی این است که مردم در قبال خود، یکدیگر، جامعه، کشور و جامعه بین الملل احساس تعهد کنند.
ما در کشورهای در حال توسعه گاه در بعضی از زمینه ها بسیار نافذ و شفاف عمل می کنیم برای مثال وقتی رژیم غاصب صهیونیستی حقوق مردم تحت ظلم و فشار فلسطین را به مخاطره می اندازد به سرعت عکس العمل نشان می دهیم که این نشان دهنده رشد سیاسی و تعهد بالای دولت و فرهنگ سازیهای قبلی در این زمینه توسط مسئولین است ولی وقتی به حیطه هایی مانند صرفه جویی مصرف آب و سوخت نگاه می کنیم و یا به عملکرد افراد در قبال بهداشت محیط و یا سلامت خودشان می نگریم متوجه می شویم ما در فرهنگ سازی در این زمینه ها خوب عمل نکرده ایم شاید ما متولیان امر سلامتی و خصوصا“ پزشکان آنگونه که باید از سیاستگذاران و مسئولین بالای کشور نخواسته ایم یا در نشر درخواستهایی که منجر به ایجاد انگیزه برای آنان شود ناتوان بوده ایم. فرهنگ سازی در زمینه مصرف در همه زمینه ها مثل غذا، آب، انرژی، و دارو در حقیقت یک وظیفه همگانی است
اگر آب سرمایه است و در مصرف آن باید صرفه جوئی کرد، اگر منابع انرژی محدود و متعلق به نسلهای آینده است و باید متعهدانه در قبال مصرف آن دقت کنیم، انسانها نیز ارزشمندترین ودیعه الهی نیروی کار و تفکر هستند. نیروهای انسانی هستند که جامعه را می سازند این سرمایه های انسانی هستند که می توانند ملتی با اقتدار، ارجمند و موجب مباهات بسازند و یا جامعه ای بیمار و ضعیف را تشکیل دهند، ماموریتی که ما در وزارت بهداشت داریم این است که این نیروهای انسانی را از دوران جنینی تا سالمندی حفظ کنیم، مراقب سلامت آنها باشیم و برای افزایش طول عمر و توانمندی آنها چه از نظر جسمی و چه از نظر روحی روانی تلاش کنیم.
حال توجه کنیم چه عواملی سلامت انسان ها را در معرض خطر قرار می دهد. از ابتدایی ترین لحظه حیات، غذا و مواد مغذی برای رشد سلولهای جنین، برای رشد و تکامل مغز ضروریست و این نیاز تا آخرین لحظه حیات ادامه دارد.
غذا، ویژگیهای آن و مواد موجود در آن از یک سو و میزان نیاز انسان از طرف دیگر نقش حیاتی در سلامت انسان و جامعه دارد زیرا که کمبودهای غذایی می تواند بیماریهای زیادی را به جامعه تحمیل کند و بار مصرف دارو را در جامعه افزایش دهد. برای مثال کمبود ریزمغذیهایی همچون آهن، ید و ویتامین A می تواند منجر به رخداد بیماریهایی همچون کم خونی فقرآهن، کم کاری غده تیروئید و شبکوری و مشکلات پوستی وابسته به کمبود ویتامین A شود. بخصوص مورد اول کم خونی و فقر آهن از موارد شایع مخصوصا“ در گروه سنی کودکان و زنان است و غالبا“ در زمان مراجعه، بیمار در مرحله ای قراردارد که مصرف مواد مغذی به تنهایی جوابگوی نیاز نخواهد بود و بار مصرف دارو در این زمینه بالا می رود. افزون خواری و ناطرازی تغذیه ای نیز بیماریهای زیادی را موجب می شود بنابراین توجه به فرهنگ صحیح مصرف غذا می تواند صرفه جوئیهای بسیار زیادی را از نظر کاهش بار بیماری و مصرف دارو داشته باشد.
چاقی که خود نشانه ای از مصرف ناطراز و بیش از اندازه انرژی است می تواند خطر ابتلا به بیماریهایی مثل افزایش فشارخون، دیابت و بیماریهای قلبی و عروقی را تا سه برابر افزایش دهد. افراد چاق همچنین دو تا سه برابر بیشتر در معرض خطر آرتریت زانو و نقرس قرار می گیرند و تمام این بیماریها بار زیادی را از نظرمصرف دارو ،غیبت از کار، اشغال تخت ،کاهش توانمندی ها به کشور تحمیل میکند حال با توجه به این مسئله وقتی بررسیها خبر از این می دهند که در کشور 65 میلیونی ما 40 درصد افراد بیش از نیازشان غذا می خورند می توان حجم بیماریهایی را که از این طریق به کشور تحمیل می شود تخمین زد. همه ما در ده سال اخیر شاهد آمار بالای مرگ و میر در اثر بیماریهای قلبی و عروقی و ناتوانمندیهای ناشی از افزایش این بیماریها هستیم.
در این میان می توان به نقش پیشگیری کننده محصولات دریایی بخصوص ماهی در تامین چربی مفید برای بدن که نقش محافظتی در برابر بیماریهای قلبی عروقی را دارا می باشد اشاره کرد. همه این موضوعات تاکید بر آن دارد که اصلاح الگوی تولید و مصرف از یک طرف باید در جهت حل مشکلات سوء تغذیه ناشی از کمبود و از طرف دیگر در جهت پیشگیری از بیماریهای ناشی از رفاه و شهر نشینی طراحی شود. طراحی سبد غذایی مطلوب، ابزار و راهنمای موثر برای اصلاح الگوی تولید و مصرف می باشد.
متاسفانه ما در کشورمان سیستم های دقیق محاسباتی نداریم تا این ضرر و زیان ها را به ارقام ریالی تبدیل کنیم ولی در کشوری مثل ایالات متحده آمریکا تخمین زده شده است تنها هزینه های بیمارستانی بیماریهای قلبی و عروقی که بوسیله تغذیه صحیح قابل پیشگیری است سالیانه 22 میلیارد دلار است.
از طرف دیگر کمبود های مواد غذایی و سوء تغذیه ناشی از فقر خود پیامدهای ناگواری دارد. هر چه این کمبودها به حول تولد نزدیک شود عوارض آن زیانبار و بعضا“ عواقب آن غیر قابل جبران می گردد و باز بررسیها در کشور ما نشان داده است که 20 درصد جامعه ما کمتر از میزان نیاز غذا می خورند. عواقب و عوارض این کمبودها موجب شده است که بخش عمده ای از کودکان روستایی کشور مبتلا به کوتاه قدی تغذیه ای باشند. توجه به سلامت تغذیه ای کودکان از چنان اهمیتی برخوردار است که اگر جامعه ای از آن غفلت کند ناتوانمندی و ناتوانی و نهایتا“ وابستگی و توسعه نایافتگی را به آینده کشور تحمیل کرده است و این در حالیست که ما هنوز یارانه های غذایی را به همه مردم میدهیم نه به طبقات آسیب پذیر،در حالیکه روش های علمی برای هدف مند کردن در دست است. ارزیابی سبد و سفره فعلی جامعه ایرانی نشان می دهد که مصرف سرانه شیر و فرآورده های لبنی در کشور ما نسبت به کشورهای پیشرفته بسیار کم است. طبعا“ مصرف کم شیر و لبنیات که مهمترین منبع تامین کلسیم مورد نیاز بدن می باشد یکی از مهمترین دلایل کمبود کلسیم و پوکی استخوان است و با افزایش آگاهی های تغذیه ای مردم و ترویج فرهنگ مصرف شیر و فرآورده های آن، محدود کردن تبلیغات در زمینه انواع نوشابه های گازدار که با اختلال در جذب کلسیم موجبات کمبود آنرا فراهم می کند، هزینه های سنگینی که بعلت پوکی استخوان و شکستگی های خودبخود استخوانی تحمیل می شود را می توان کاهش داد.