چکیده :
تمامی‌سفره‌های‌آب زیر زمینی اعم از سفره‌های‌ازاد و‌تحت‌فشار‌بر‌اساس قانون ظروف مرتبطه عمل‌میکنند. به‌این‌مفهوم‌که اگر از‌یک‌نقطه‌ای ازین سفره‌براثر نیروی ثقل یا پمیاژ‌آبی‌برداشته شود،به عبارتی دیگر، اگر در روی یک سفره که چاه یا قنات ویاچشمه ای را تغذیه می کند،چاه جدیدی حفر شود،چنانچه‌سفره‌تغذیه‌نگردد،کاهش‌اب‌تا محدوده خاصی برروی تمامی سطح سفره محسوس خواهد بود. به همین جهت‌برای هر چاه یا قناتی که فعلا آب آن برداشت میشود، حریمی در نظر گرفته میشود.به عنوان نمونه اگر چاه یا قناتی در یک سفره که چاه ویا قنات دیگری در ان قبلا فعال بوده،حفر گردد ، باید برای آنها تعیین حریم گردد،این‌حریم‌در گذشته به صورت محلی وبه شکل عرف‌و باشیوه‌های‌خاصی انجام می‌گردید اما امروزه در ارتباط با‌کمیت وکیفیت آب ونوع وعمق وضخامت سفره ،نوع‌موتور(ازنظر قدرت وتوان)مربوط به دو منبع استحصال آب با نظر اداره‌آب‌های زیر زمینی محل از روشهای محلی واز روی تخمین تعیین میشود .چرا که با‌توجه به تجربه قبلی کارشناس ،حریم 500متر تا 5000 متر یا بیشتر وکمتر اعلام میشود.اما درین تحقیق سعی گردیده که با توجه به برداشت شدید وبی رویه آبهای زیر زمینی در ایران و تاحدودی عدم تغذیه مناسب آن از یکسو،وآلودگی شدید آبهای زیر زمینی در مخروط های افکنه (تمام شهر هایی که بر روی مخروط های افکنه قرار گرفته‌اند نظیر تهران ،کرج،قزوین،ورامین ،سمنان. و ده‌هاشهر دیگر..)،حریم چاهها به روش علمی با‌آخرین دستاوردها درین زمینه ، تعیین میگردد .این روشها کاربردی بوده ومی‌تواند‌الگویی نو برای محاسبه حریم تمامی منابع آبی به ویژه چاه باشد. (عاشوری ، 1367)
کلید واژه ها :حریم سفره های آب زیر زمینی،حریم چاه،خط 50 روز
1- مقدمه:
یک جغرافیدان جهت مطالعه پراکندگی چشمه های موجود در یک منطقه و چاههای عمیق و نیمه عمیق و یا دستی پر آب وکم‌آب ونوسان آب آنها با توجه به برداشت زیاد ویا نوسان بارش،یک مهندس عمران درمطالعات مهندسی مربوط به ساخت وساز ها وتامین آب شرب‌واحدهای مسکونی و تجاری وصنعتی، ویک مهندس‌برنامه‌ریزی‌شهری وروستایی‌در مطالعات خود پیرامون آبرسانی شهری وروستایی‌وپیش بینی‌محدودیت توسعه وگسترش آتی روستا یا شهر، ویک مهندس کشاورزی به جهت تدارک همه جانبه در تامین‌آب‌زراعی‌محصولات سیفی و شتوی ویک متخصص تکتونیک‌در ارتباط‌با تغییرات‌زمین ساختی‌سفره های‌آب زیرزمینی وچگونگی جابجایی آب سفره ها درارتباط بافرایند های تکتونیکی ویک خاک شناس در ارتباط با نوسان آب زیرزمینی وتغییرات پایداری وچسبندگی خاک،همگی نیاز شدید به مطالعه وبررسی حریم سفره های آب زیر زمینی دارند،که در این مقوله بیشتر به محاسبه حریم آب چاهها پرداخته می شود.نوسان آب چاهها وقنوات در ارتباط مستقیم با تغییرات حریم سفره آنها میباشد.چون بیش از 95 درصد آب شرب شهر ها وروستاهها وهمچنین‌آب کشاورزی از طریق آبهای زیر زمینی‌تامین میگردد،پس شناسایی حریم چاهها از نظر میزان بر داشت آب‌وآلودگی‌آبها اهمیت فوق العادهای دارد.چرا که اولا برداشت بیش ازحد آب موجب بهم خوردن تعادل حریم چاه شده وسبب خشک شدن‌آن ویا سایر منابع آب مجاور می گردد.وبه این ترتیب بنیادواحدهای جغرافیای انسانی‌و جوامع انسانی وتجاری وصنعتی‌که‌بر مبنای آب شکل گرفته بودند،متلاشی می‌گردند
دوما،تقریبا تمامی شهر ها وروستاهای سراسرکره زمین ازجمله کشور ایران، آب شرب خود را از طریق آبهای زیر زمینی بویژه چاهها تامین می کنند،به این ترتیب آب ها از نظر آلودگی می توانند مشکل جدی برای شهر وندان وروستائیان ایجاد کنند..ازین رو شناسایی حریم چاهها از نظر آلودگی نیزدر مطالعات برنامه ریزی شهری و روستایی وآمایش سرزمین نیز اهمیت میابند.در اصل مقاله ثابت خواهدشدکه تقریبا‌تمامی‌آب شرب شهرها وروستاهها ازنظر حریم آلودگی مراعات نمی شوند.درین مقاله سعی میگردد که حریم چاهها هم از نظر میزان برداشت وهم ازنظر آلودگی شناسایی وبا اعداد وارقام وروابط ساده ریاضی تعیین گردند.این تحقیق کاملا کاربردی بوده می تواند از سوی مسئولان در مناطق مختلف شهرها و روستا اجرا گردد.
2-حریم چاه
هنگامی که چاه بهره برداری پمپاژ می شود ، آب درون چاه به بیرون هدایت می شود و موجب می گردد که سطح آب درون چاه در اوایل پمپاژ پائین آید . با توجه به ویژگیهای سفره ، پس از مدتی ، سطح آب در درون چاه ثابت می ماند . آنچه که موجب ثابت ماندن سطح آب در درون چاه ، در حال پمپاژ می شود ، آبی است که از بین فضاهای خالی سازندها ، در اثر نیروی ثقل از درون فضاها و خلل و فرج سنگها وارد چاه می گردد . چرا که حجم آب رها شده از سفره آبدار به اندازه حجم آبی است که از لوله آبده خارج می شود . به این ترتیب بین آب وارد شده به چاه و آب پمپاژ شده از آن تعادلی برقرار گردیده و سبب ثابت ماندن سطح آب درون چاه می گردد . به این سطح ثابت سطح دینامیک آب [1] می گویند . آنچه که سبب گردیده تا آب ، تحت تأثیر نیروی ثقل از درون سفره وارد چاه گردد ، اختلاف سطحی است که بین سطح آب درون چاه و سطح آب زیرزمینی بوجود آمده است . به این ترتیب در اطراف چاه بهره برداری بهنگام پمپاژ ، سطح آب کمی پائینتر از سطح آب زیرزمینی قرار می گیرد که اگر بخواهیم شکل آن را ترسیم نمائیم در رسوبات همگن و همروند به شکل مخروط متقارن معکوس دیده می شود (شکل شماره 1) که به آن مخروط افت نیز اطلاق می شود . (صداقت ، 1372)
(تصاویر در فایل اصلی موجود است)