آبزیان، به جانورانی اطلاق می شوند که زندگیشان وابسته به آب بوده و ساکن اقیانوس ها، دریاها و رودخانه ها و غیره می باشند و قادر به زندگی در خشکی نیستند. همچنین آبزیان از نظر نوع زیست؛ به دو صورت ماهیان سردآبی و ماهیان گرم آبی وجود دارند که براساس مشخصات فیزیولوژیکی خود در اقیانوس ها، دریاها، خلیج ها، رودخانه ها، تالاب ها پراکنده اند.
طبق تقسیم بندی های انجام شده آبزیان به سه گروه ماهی های استخوانی، ماهی های غضروفی و گروه های مختلف ماهی های بدون آرواره تقسیم می شوند.
با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران و نیز به دلیل وجود حدود ۵ هزار کیلومتر مرز دریایی در جنوب و ۲ هزار کیلومتر در شمال و رودخانه های جاری در سطح کشور، می توان گفت، کشور ایران از نظر تنوع گونه های مختلف آبزیان در جایگاه ویژه ای قرار گرفته است، به طوری که براساس گزارش وزارت جهاد کشاورزی ایران رشد آبزی پروری در ایران سالی؛ ۲۵ تا ۳۰ درصد است که همین رشد باعث کسب رتبه دوم در سطح جهان شده است.
باید اضافه کرد، گونه های منحصر به فردی از آبزیان در آب های داخلی کشورمان وجود دارند که از این میان می توان به ۲۳ گونه بومی اشاره که عبارتند از: ۱۰ گونه از خانواده ی ماهی کپور، ۶ گونه از سگ ماهیان جویباری، ۱ گونه از لوچ ماهیان یا رفتگر ماهیان خاردار، ۴ گونه از کپور دندانه دار و ۱ گونه از گربه ماهیان.
ماهیان و آبزیان دریای خزر
دریای خزر با وسعت حدود ۴۳۶ هزار کیلومتر مربع، یکی از بزرگترین دریاچه های جهان به شمار می رود که در شمال ایران واقع شده است. تنوع زیستی در این دریاچه، به دلیل تغییرات زمین در گذشته، بالا و پایین رفتن قابل ملاحظه سطح آن، نمکی و غیرنمکی بودن، خصوصیات اکولوژیکی و ویژگی های آب و ترکیبات شیمیایی آن در نقاط مختلف این پهنه آبی، بسیار متنوع است. براساس گزارش ارایه شده؛ حدود ۱۰۰ گونه ماهی و ۱ گونه پستاندار یعنی فک دریایی در دریای خزر شناسایی شده است. علاوه بر گونه های جانوری، حدود ۷۸۲ گونه و زیرگونه گیاهی در دریای خزر وجود دارد.
ماهیان دریای خزر براساس نوع کاربردی به سه دسته: ماهیان خاویاری، ماهیان استخوانی و ماهیان کیلکا تقسیم می شوند.
ماهیان خاویاری: از خانواده تاس ماهیان به شمار می روند. ماهیان خاویاری جزو گران قیمت ترین و کم نظیرترین گونه ی آبزیان هستند که حدود ۹۰ درصد از صید این ماهیان به دریای خزر اختصاص دارد. ماهیان خاویاری دارای انواع مختلفی است که عبارتند از: فیل ماهی، ماهی شیپ، تاس ماهی روسی یا چال باش، تاس ماهی ایران یا قره برون، ماهی ازون برون، استرلیاد و کالوگا.
ماهیان استخوانی: این نوع از ماهیان دارای ۱۴ گونه و زیرگونه است که در اقتصاد و تامین درآمد صیادان از اهمیت بالایی برخوردار است. از انواع ماهیان استخوانی می توان: ماهی سفید، ماهی کفال، ماهی سوف، ماهی سیم، ماهی کپور، ماهی کلمه و ماهی ماش را نام برد.
ماهیان کیلکا: از خانواده شک ماهیان یا هرنیگ ها هستند. ماهی کیلکا یکی دیگر از مهم ترین ماهیان دریای خزر است که با وجود داشتن جثه بسیار کوچک؛ سرشار از پروتیین، ویتامین های A,B,E,D,K و کلسیم است. زیستگاه اصلی این ماهی در قسمت های جنوبی دریای خزر است و در حال حاضر نیز حدود ۳ گونه ماهی کیلکا در دریای خزر به نام های: ماهی کیلکای آنچوری، ماهی کیلکای چشم درشت و ماهی کیلکای معمولی گزارش شده است.
ماهیان و آبزیان خلیج فارس و دریای عمان
خلیخ فارس با وسعت حدود ۲۴۰ هزار کیلومتر، بزرگ ترین زیستگاه موجودات دریایی و پهناورترین آکواریوم دریایی است که در جنوب ایران واقع شده است. براساس گزارش ارایه شده از سوی موسسه اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان، حدود ۴۵۰ گونه از انواع ماهی های تزیینی و غیر تزیینی، خوراکی و غیر خوراکی در این خلیج شناسایی شده که از این میان حدود ۱۳۰ گونه ماهی تزیینی است. از نظر تعداد و فراواتی ماهیانی چون: ملوان ماهی، جراح ماهی، هامور ماهی و طوطی ماهی از فراوانی ترین ماهی های تزیینی و دلقک ماهی و اسب ماهی از کمیاب ترین ماهی های خلیج فارس به شمار می آیند.
ماهی های تزیینی خلیج فارس و دریای عمان: حدود ۱۳۰ گونه ماهی تزیینی در این پهنه آبی وجود دارد که برخی از آن ها عبارتند از: امپراتور، جراح دم زرد، آنتن دار، دلقک آبی، کاردینال، هامور، دم گاوی، سگ ماهی، نئون، آرایشگر، خروس دریایی، پیکاسو، پیکاسوی مشکی، ملوان، شاخدار، صندوق ماهی، چیتی، شقایق و ماهی ژله.
ماهی های خوراکی خلیج فارس و دریای عمان: همچنین خلیج فارس زیستگاه انواع ماهی های خوارکی و کم نظیری است که از هزار سال پیش در این بستر دریایی به حیات خود ادامه داده اند. مهم ترین انواع ماهیان خوراکی خلیج فارس عبارتند از: قباد یا شاه ماهی، حلوا سیاه، شوریده، سرخو، شعری، سبیتی، سنگسر یا دختر ناخدا، میش ماهی یا ماهی کر، ماهی راشگو، ماهی سچل، ماهی صافی، ماهی ساردین، شیرماهی و شورت.
از دیگر ماهیان موجود در خلیج فارس که جزو ماهی غیرخوراکی می باشد می توان: اره ماهی، بمبک، ماهی لقمه، اسب ماهی را نام برد.
خلیج فارس نه تنها زیستگاه مهمی برای انواع ماهیان محسوب می شود؛ بلکه آبزیان مختلفی چون انواع خرچنگ ها، شقایق ها، مرجان ها، صدف ها، حلزون ها، اسفنج ها و نرم تنان و سخت پوستان در آن ساکن هستند. مهم تری و با ارزش ترین سخت پوست موجود در خلیج فارس «میگو» است.