سل:
سِلّ یا سل یا خورشی یک بیماری واگیردار است. باسیل این بیماری میکوباکتریوم توبرکلوزیس یا باسیل کخ نام دارد زیرا که در سال ۱۸۸۲ (میلادی) پرفسور رابرت کخ دانشمند آلمانی آن را کشف کرد. نوعی از این بیماری که به سل گاوی موسوم است، میان انسان و چهارپایان مشترک است. در زبان پهلوی به این بیماری xwarišnih میگفتند که برابر با بیماریای بود که سبب تحلیل رفتن آدمی میشود.
این بیماری در کشورهای جهان سوم از معضلات بهداشتی است و در مناطقی از ایران نیز شیوع آن کم نیست[نیازمند منبع]. مرض سل یا توبرکلوز (به اختصار تی بی) یکی از بیماریهای مهلک در جهان است که عامل آن مایکوباکتریومها یا به طور دقیقتر میکوباکتریومهای سلی است. در بیماری سل معمولاً ششها مورد حمله قرار میگیرند، این نوع سل را تیبی ریوی نیز گویند ولی از سایر اعضای درگیر در سل میتوان سیستم عصبی مرکزی، غدد لنفاوی و گردش خون، دستگاه تناسلی و ادراری، دستگاه گوارش و معده، استخوانها، مفاصل و پوست را نام برد. سایر میکوباکتریومها مانند بوویس، افریکنم، میکرتی و کانتی نیز باعث بیماری میشوند ولی نادر هستند. از انواع نشانههای سل میتوان به سرفه مزمن همراه با خلط سینه آغشته به خون، تب، تعریق شبانگاهی و کاهش وزن اشاره کرد. سل را میتوان با رادیوگرافی قفسه سینه، تست پوستی توبرکولین، بررسی میکروسکوپی خلط و کشت میکروبی خلط و مایعات بدن در آزمایشگاه تشخیص داد. درمان سل مشکل است و به دورههای طولانی و استفاده از آنتی بیوتیکهای متفاوت نیاز دارد همچنین باید رفتار و تماس افراد کنترل شود. گونههای مقاوم به آنتی بیوتیک مایکوباکتریوم در سالهای اخیر درمان سل را با مشکل روبه رو کردهاست.
پیدایش بیماری
حدود ۹۰٪ افرادی که توسط میکروباکتریوم توبرکولوز آلوده شدهاند دارای عفونت نهانی میباشند و تقریبا بدون علائم تشخیص هستند. حدود یک دهم این افراد نهایتا به سل حاد مبتلا میشوند و اگر بدون معالجه رها شوند بیش از نیمی از آنها به مرگ منجر میشود. عفونت زمانی شروع میشود که میکرو باکتریومها به مکانی میرسند که میتوانند در آنجا تکثیر یابند (اغلب درصورت ضعف دستگاه ایمنی فرد). مکان اولیه شروع عفونت در شش که گون نامیده میشود و به طور معمول در قسمت بالای لوپ پایینی یا در قسمت پایینی لوپ بالای ریه قرار دارد. در ابتدا باکتریها توسط سلول ایمنی برداشته میشوند و به آنها اجازه حمله مکرر داده نمیشود اگر چه این سلولها میتوانند باسیلها را به محل گرههای لنفاوی ببرند، اما در مرحله دوم انتشار توسط جریان خون باکتریها به دیگر ارگانها انتقال مییابند و کل بدن را میتوانند آلوده کنند. اگرچه تاثیرات سل بر روی قلب و ماهیجههای اسکلتی و پانکراس و تیروئید بسیار کم است. بیماری سل میتواند برای دیگر بیماریها زمینه را نیز آماده کند. برای مبارزه با سل در داخل بدن ماکروفاژها، لنفوسیتهای تیوبی و فیبروبلاستها که در بین سلولها قرار دارند با هم جمع شده و تشکیل گرانولار میدهند که در آن یاختههای عفونی توست لنفوسیتها احاطه میشوند و با این عمل از پراکنده شدن باکتریها جلوگیری کرده و محیطی برای فعالیت سیستم حفاظتی ایجاد میکند.در داخل گرانولارها لنفوسیتها سایتوکینهایی را ترشح میکنند تا با فعال کردن ماکروفاژها باکتریها را نابود کند البته لنفوسیتها میتوانند مستقیما نیز باکتریها را نابود کنند. اغلب باکتریها بطور کامل نابود نمیشوند و تعدادی به حالت کمون میروند و عفونت نهایی را ایجاد میکنند.یکی دیگر از ویژگیهای گرانولار درانسان ایجاد سلولهای مرده داخل خودش است که نکروزیس نامیده میشود. نکروزیس یک بافت نرم سفید پنیری رنگ است که با چشم دیده میشود (نکروز کازئوز).اگر چنانچه باکتریها راهی به داخل جریان خون مخصوصا در بافتهای آسیب دیده بیابند به دیگر اعضای بدن رفته و باعث انتشارعفونت میشوند و به صورت دانههای ریز سفید رنگ ظاهر میشوند.این نوع شدید بیماری بیشتر در کودکان خردسال یا بزرگسالان با ضعف ایمنی شایع است و سل میلیاری نامیده میشود. سل میلیاری علیرغم درمان امار مرگ ومیر ۲۰٪درصدی دارد زیرا در بسیاری از موارد عفونت پیشرفت کرده و بافتهای مختلفی درگیر نکروز پنیری شدهاند. در انواع شدید بیماری این حفره راهی به مسیر هوا پیدا کرده واین مواد سفید رنگ توسط سرفه بیرون میاید.این مواد شامل باکتریهای زنده نیز بوده و همچنین روشی است برای انتشارعفونت.
سرخک
سُرخَک نوعی عفونت سیستم تنفسی است که یک ویروس آرانآ از خانواده پارامیکسوویریده آن را ایجاد میکند. علائم سرخک شامل تب، سرفه، آبریزش بینی، و راش پوستی در نقاط مختلف بدن است.
سرخک از طریق تنفس منتقل میشود و بهشدت واگیردار است. در واقع ۹۰٪ افراد فاقد ایمنی که با بیمار مبتلا به سرخک زندگی میکنند این بیماری را از او میگیرند. دورهٔ نهفتگی بهطور میانگین ۱۴ روز است و دو تا چهار روز پیش از آغاز بیماری قابلیت سرایت خود را از دست میدهد.
احتمال مرگ بر اثر سرخک در کشورهای توسعهنیافته با سوء تغذیه شایع و شرایط بهداشتی نامناسب تا ۲۸٪ است، اما در مناطق دیگر بسیار پائین است و در ایالات متحده از سال ۱۹۸۷ تا ۲۰۰۰ فقط ۰.۳٪ (۱۷۷ مرگ از ۶۷٬۰۳۲ مورد) بودهاست.
واکسیناسیون
واکسیناسیون نقش مهمی در کاهش شدید موارد ابتلا به این بیماری داشته است. در کشورهای توسعهیافته معمولاً واکسن دو بار یکی در ۱۸ ماهگی (کودکان زیر ۱۸ ماه معمولاً ایمنی بالایی نسبت به بیماری دارند) و یکی در ۴ یا ۵ سالگی زده میشود. در صورت مشاهدهٔ سرخک در یک مدرسهٔ شبانهروزی یا جایی شبیه به آن نیز تمام افراد واکسیناسیون میشوند.
سازمان بهداشت جهانی توصیه کرده که در کشورهای توسعهنیافتهای که سرخک بسیار شایع است، واکسن دو بار در سنین ۶ و ۹ ماهگی تزریق شود. انجام واکسیناسیون سرخک در این سنین معمولاً برای آن است که خدمات بهداشتی دیگر مانند پشهبند برای جلوگیری از مالاریا، داروهای ضد انگل و مکملهای ویتامین آ نیز به کودکان داده شود.
درمان
سرخک درمان خاصی ندارد. اما برای کاهش تب بیمار از استامینوفن و ایبوبروفن استفاده میشود. برخی تحقیقات هم تأثیر خفیف ویتامین آ در کاهش علایم و کاهش مرگ و میر مبتلایان به سرخک را نشان دادهاست. برخی افراد هم ممکن است به سینهپهلو و بیماریهای عفونی مبتلا شوند که در آن صورت داروهای آن بیماریها برایشان تجویز خواهد شد.
دیفتری:
دیفتِری بیماری حاد باکتریایی دستگاه تنفسی است. دیفتری بیماری شدید و بالقوه کشندهای است که میزان مرگ و میر آن در کودکان خردسال و افراد مسن زیادتر است. عامل این بیماری باکتری کورینه باکتریوم دیفتریا است. در واقع دیفتری یک کلمه یونانی است و اسم بیماری است که در آن قسمت فوقانی دستگاه تنفسی دچار مشکل میشود و از علایم آن میتوان به گلودرد تب خفیف و مواد و غشاهای چسبناک بر روی لوزه و حلق و داخل سوراخ بینی اشاره کرد و نوع خفیف آن نیز میتواند به پوست محدود شود. دیفتری باعث زوال در غلافهای عصبی در بخش مرکزی وپری فرال سیستم عصبی که منجر به انحطاط در مرکز کنترل و در نتیجه از دست دادن احساس میشود. دیفتری یک بیماری مسری است که به وسیله تماس فیزیکی مستقیم و یا تنفس ذرات معلق در هوا که شامل باکتریهای دیفتری باشد انتقال مییابد. در بسیاری از کشورهای پیشرفته به وسیله واکسیناسیون فراگیر به کلی ریشهکن شدهاست. برای مثال در طول سالهای ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۰ کلا ۵۲ مورد دیفتری گزارش شده در حالی که در طول سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۷ فقط ۵ مورد الودگی به دیفتری گزارش شده چرا که تمام بچهها در مدارس توسط واکسن واکسیناسیون میشوند.همچنین واکسیناسیون بزرگسالان نیز انجام شده بخصوص برای افرادی که به مناطقی سفر میکنند که هنوز دیفتری وجود دارد .اگرچه با افزایش سن تاثیر واکسیناسیون به مراتب کاهش مییابد.
تاریخ دیفتری
در سال۱۹۲۰ تخمین داده شد که فقط در آمریکا هر ساله ۱۰۰ الی ۲۰۰ هزار نفر به دیفتری مبتلا میشوند وهر ساله حدود ۱۳ الی ۱۵ هزار نفر بر اثر دیفتری جان میسپارند.که بیشترین این افراد کودکان بودند.یکی از شیوعهای مشهور در آمریکا مربوط به ناحیه نوم آلاسکا در سال ۱۹۲۵ بود که یک بسیج عمومی با ارسال سرم برای بیماران همراه بود و هنور هم در جشن سالانه مسابقه ترحم یاد آن نگه داشته میشود.
همچنین دیفتری در خانواده سلطنتی درقرن ۱۹ شیوع پیدا کرد و در آن پرانسس الیس دختر ملکه ویکتوریا و همچنین دخترش پرانسس الیس مای در دسامبر و نوامبر ۱۹۷۸ بر اثر دیفتری مردند. در سال ۱۸۸۰ جوزف ادویر یکی از موثرترین راههای مبارزه با دیفتری را در آن زمان کشف کرد.جوزف لولهای را طراحی کرد که در گلوی افراد قرار میگرفت و آنها را از خفه شدن نجات میداد. چرا که یک غشای چسبناک مسیر تنفسی بیمارها را مسدود میکند. در سال ۱۸۹۰ پزشک آلمانی بهرینگ یک پادتن را برای دیفتری کشف کرد که باکتریهای دیفتری را نمیکشت ولی سم انها را خنثی میکرد .بهرینگ کشف کرده بود که که در خون بعضی حیوانات این پادتن وجود دارد او خون حیوانات را گرفت و این ماده را استخراج کرد و اولین جایزه نوبل را در زمینه پزشکی نصیب خود کرد، همزمان با وی در مرکز علمی پاستور امیل روکس و اجوست نیز پادتنهای مشابهی کشف کردند. ولی اولین واکسن موفق در سال ۱۹۱۳ توسط او ساخته شد اگرچه هیچ آنتی بیوتیکی تا بعد از اینکه در جنگ جهانی دوم داروی سولفا کشف نشد برای دیفتری ساخته نشد. اسکیک تست در سالهای ۱۹۱۰ و۱۹۱۱ اختراع شد این آزمایش تعیین میکند که آیا فرد مستعد دیفتری است یا نه. این نام بعد از سازنده آن(بال اسکیک) توسط پزشک متخصص اطفال در آمریکا که بورن نام داشت نام گذاری شد.
دکتر اسکیک یک مبازه با دیفتری را پایه گذاری کرد که ۵ سال به طول انجامید.و به عنوان یک بخش از این مبارزه شرکت بیمه با نام متروپولیتن در اقدامی دست به انتشار ۸۵ ملیون اعلامیه هشدار در برابر دیفتری کرد واز والدین خواست که نسبت به فرزندان خود در برابر دیفتری هوشیار باشند.واکسن دیفتری در دهه بعد او ساخته شد ودر سالهای نزدیک به ۱۹۲۴ مرگ ومیر ناشی از دیفتری سیر نزولی به خود گرفت.