تحقیق مقاله پیدایش خط و نوشته و انواع آن

این که خط چگونه و در چه تاریخ به وجود آمد، رازی است که کسی از آن اطلاع ندارد، گروهی پیدایش خط را به چهار هزار سال پیش از میلاد و بعضی به ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد نسبت می دهند. سال ۱۹۵۲ میلادی الواح گچی در معبد سومری ها در (ارتش)  به دست آمدکه مربوط به ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد بود. قدر مسلم آن است که زادگاه خط بین النهرین ومصر بوده ودر فینقیه (لبنان معاصر) کامل شده واز آن جا به ارو پا و کشور های دیگر انتقال یافته است  ولی خط چین  حکایت دیگری دارد که چگونگی پیدایش آن هم درغبار  تاریخ پنهان شده است.

اینکه سومری ها یا مصریان یا فینیقی‌ها مخترع خط بوده‌اند و اینکه ابتدا به صورت هروگلیف یا تصویری بوده و سپس به میخی ناقص و بعد کامل درآمده، قابل مطالعه است. ولی آنچه مشخصّ می‌باشد اینکه خط ارتباط به زمان و مکان خاصی ندارد بلکه هر قوم و ملتی از ابتدا برای خود علایم و اشاراتی داشته‌اند که با گذشت زمان و تکامل، به خط تبدیل شده است. در ایران از زمانهای دور هم خط و هم نگارش رایج بوده است.

چنانکه در ((الفهرست ))   اثر ابن الندیم آمده خطوط رایج قبل از ظهور اسلام عبارت بودند از:

۱- دین دفتریه( ابن دبیریه و با خط دینی) که اوستا با آن نوشته شده و ظاهرا ساده ترین و کاملترین خط جهان است.

۲- ویش دبیریه( دارای ۳۶۵۰) حرف که با آن اصوات و آهنگ ها و اشارات و علائم قیافه و تعبیر جوانب را ثبت می کردند.

۳- گنج( دارای ۲۸ حرف) که با آن عهد نامه ها و اقطاعات و نامه ها و رموز را بر انگشتری ها و بر سکه ها می نوشته اند.

۴-نیمه گنج(۲۸ حرف)مانوز از خط گشتک بوده وطب و فلسفه را با آن می نوشته اند.

۵- شاه ا میر ( دارای ۳۳ حرف) که اختصاص به  پادشاهان و خاندان سلطنتی داشته است.

۶-دار مهریه( دارای ۲۴ حرف) که پادشاهان نامه هایی را که برای شاهان ملل دیگر می نوشته اند با این خط بوده است.

۷-راس مهریه(دارای ۲۴ حرف) این خط منقوط بوده و در همان مطالب منطقی و فلسفی به کار می رفته  علاوه بر این خط های دیگر هم رایج بوده مانند(۱) هنر وارسن که خطی هجانی بوده ()۲) خط مانوی ها از ابتکارات مانی که نقاش بود.

انواع خط

خط به طور کلی جهار نوع بوده که عبارت بودند از:

۱- خط تصویری(pictorial)

۲- خط صوتی(phonetic) 

 ۳-خط هجانی(Cilabery)

۴-خط الفبایی( Alphabeti)

خط تصویری در مصر پیدا شد و موسوم به خط هیروگلیفن(خط مقدس) بود و از چپ به راست قرائت می شد.

خط صوتی خطی است که برای هر یک از صداها علامت خاصی به نام زیر، زبر، تنوین و پیش و جزم وضع شده.

خط میخی که در دنیای باستان اوج زیاد داشت مخلوطی از خط الفبایی و هجانی بود.خط اوستایی کاملا الفبایی بود.

خط الفبایی را فینیقی ها اختراع کردند و الفبا از دو کلمه «الفا» و « بتا» که معنی تحت اللفظ آن در زبان فینیقی « گاو» و « خانه» است ترکیب یافته خط میخی در بین النهرین ابداع ودر ایران هخامنشی تکامل یافت. سنگ نبشته های هخامنشی با این خط نوشته شده است. خط میخی ایرانی از چپ به راست نوشته شد و دارای ۴۲ علامت بود که از این علامات برای تولید اصوات مرکب استفاده می شد.

صعوبت خط میخی باعث شد این خط در زمان اشکانیان به تدریج کنار گذاشته شده و به جای آن خط پهلوی که در واقع خط آرامی است رایج گردد. جالب این حقیقت است که الفبای آرامی هم از الفبای فینیقی گرفته شده بود. بنابر این به جرات می توان گفت خط فینیقی اساس سایر خطوط به غیر از خط چینی است. خطوطی که از آن سرچشمه گرفت عبارت بودند از: آرامی، عبری، یونانی، لاتین، سریانی، عربی، حبشی، پهلوی و سانسکریت.

الفبای فینیقی دارای ۲۲ حرف بود که در یونان به ۲۴ حرف تبدیل گردید. تعداد حروف در خط سانسکریت به ۴۷ رسید.

خط پهلوی که از خط فینیقی بوجود آمد مقطع و جدا از هم و از راست به چپ نگاشته می شد و دارای ۴۸ الی ۲۵ حرف بود. نقص این خط آن است که حروف صدادار ندارد و گاهی یک حرف چند صدای مختلف می دهد و در نوشتن تولید اشکال می نماید. خط پهلوی دو نوع بود که شبیه بهم بودند. خط پهلوی اشکانی و خط ساسانی. خط پهلوی ساسانی از روی  پهلوی اشکانی اقتباس و تنظیم یافته است. خط پهلوی ساسانی در کتیبه ها مانند خط اشکانی منفصل نوشته می شود ولی در کفایت به یکدیگر ترکیب می شوند. توضیح آن که خط پهلوی عین خط آرامی بود. تغییراتی در حروف آن داده شده بود.

تکامل خط عربی توسط ایرانیان

همانطور که در زمان هخامنشیان ایرانیان خط میخی  را ساده تر کردند و در زمان ساسانیان در خط آرامی تغییراتی دادند پس از اینکه خط عربی در ایران رواج پیدا کرد دست به ابتکارات بسیار جالبی زدند که موجب شد این خط به صورت یکی از هنر های بسیار زیبا در آید.

تکامل فوق در اواسط قرن هشتم صورت گرفت و باعث پیدا شدن سه نوع خط جدید به نام تعلیق، نستعلیق و شکسته نستعلیق گردید.

خط تعلیق از دو خط توقیع و دفاع ترکیب یافته، و مخترع آن خواجه تاج سلمان اصفهانی بود که در زمان ابوسعید گورکانی می زیست.

خط تعلیق از دو خط توقیع و دفاع ترکیب یافته بود. این خط که از آن برای نوشتن نامه استفاده می کردند، بعدا به صورت خط شکسته درامد و چون نامه ها با اینخط نوشته می شد، به خط دیوانی و یا ترسل  موسوم گردید شاعر به این نوع خط اشاره می کند وقتی که می گوید:

این زلف تو پیچیده تر از خط ترسل               بر دامن زلف تو مرا دست توسل

بعد از خط تعلیق خط نستعلیق که به « عروس خط اسلامی» خوانده می شد به وجود آمد.  انواع این خط را به خواهر میر علی تبریزی که در عصر امیر تیمور گورکانی می زیست نسبت می دهند.

شاعری انواع خطوط اسلامی را چنین شرح می دهد.

انواع خطوط اگر که خواهی ای یار                ثلث است و رقاع و نسخ و توقیع و غبار

ریحان است و محقق است و توقع و دگر       خطی است مسلسل چون سر زلف نگار

در عصر صفویه خوش نویسی به اوج رسید این هنر به حدی جالب گردید که ترکان شروع به تقلید از ایرانیان نمودند. هنوز در ترکیه آثاری باقی مانده که نشان می دهد چگونه ترکان می کوشیدند در خوشنویسی با ایرانیان به رقابت پردازند  و یا لااقل از آن ها تقلید کنند.

و اما خط شکسته، در اواسط قرن یازدهم به وجود آمد و این همان نستعلیق بود که بر اثر تند نویسی به صورت شکسته  در آمده و به شکسته نستعلیق موسوم شده بود. خط سیاق هم یک نوع خط دیگر است که در امور محاسبات و دیوانی از آن استفاده می شد. در این خط عدد را از زبان فارسی گرفته و کلمات آن را به شکلی  در آورده اند و به طریقی می نویسند که تحریرش سهل تر می شود خط سیاق در قرن هشتم وضع شد و از محاسن آن این است که اشکال ارقام با هم مشتبه نمی شوند.

البته لغت و کلمه الفبا، از زبان فنیقی گرفته شده و مخترع الفبا فنیقی‌ها هستند، زیرا اسم آن از دو کلمه آلفا و بتا که در زبان فنیقی اولی به معنای گاو و دومی به معنای خانه (هر دو از نظر شباهت) می‌باشد. بنابراین مخترع خط فنیقی‌ها هستند. پس از پیدایش خط برای نوشتن (غیر از بدنه کوهها و لوحه‌های گلی و سنگ نوشته‌ها) رایج‌ترین وسیله مرکّب و رنگ را از عصاره برگهای درختان، و قلم را از چوب و کاغذ را از برگ پاپیروس می‌ساختند.