آذربایجان شرقی یکی از استان‌های کشور ایران است. آذربایجان شرقی در گوشه شمال غربی فلات ایران قرار دارد. رود ارس حدود شمالی آن را با جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ایالت خود مختار نخجوان مشخص می کند. رود قطور و آبهای دریاچه ارومیه حدود غربی آن را تا آذربایجان غربی است. در جنوب، کشیدگی رشته کوه ها و دره ها و جلگه ها و دشتها موجب پیوستگی توپوگرافیک استان با آذربایجان غربی و زنجان شده است و در شرق نیز دره و رودخانه دره رود، کوه های سبلان، چهل روز و گردنه صائین این خط را اردبیل جدا می کند.
این استان دارای ۱9 شهرستان ، ۴۱ شهر ، ۳۸ بخش ، ۱۳۳ دهستان و ۳۱۴۹ آبادی است . شهرستانهای آن عبارتند از : اهر، بستان آباد، بناب، تبریز، سراب، شبستر، کلیبر، مراغه، مرند، میانه، هریس، هشترود، آذرشهر، اسکو، جلفا، ملکان، چاراویماق و ورزقان و مرکز آن تبریز است.
آب و هوای استان به طور کلی سرد و خشک است و وسعت آن ۴۵۴۶۰ کیلومتر مربع است.
جمعیت استان در سال ۱۳۷۵ حدود ۳۳۲۵۵۴۰ نفر ذکر شده است که معادل۸۷/۵% جمعیت کل کشور بود . این استان در گذشته دومین قطب صنعتی کشور بود و اکنون نیز یکی از قطبهای مهم صنعتی کشور محسوب می شود .
صنایع بزرگی چون ماشین سازی و تراکتورسازی تبریز سبب شده که این کانون مهم از اهمیت ویژه ای برخوردار شود.
این استان از کانون های مهم صنایع دستی کشور نیز به شمار می رود . قالی بافی ازصنایع دستی مهم منطقه است. علاوه برآن این استان دارای معادن متعددی مانند مس ، شن و ماسه و نمک و ذغال سنگ و ... نیز هست. در ضمن این منطقه،منطقه ای مناسب و مستعدی برای کشاورزی و زراعت هم هست. این استان از مناطق مستعد ، دام پروری ایران هم بشمار می رود.
جاذبه های طبیعی : بندر شرفخانه ، بندر آغ گنبذ ، بندر حماندو،دریاچه قوری گؤل و رودخانه ها و تالابها و چشمه هاو جزیره ها و آبشارهای متعدد.
سه رشته کوه مهم و اصل کوه های ایران،یعنی البرز ، زاگرس و مرکزی در این منطقه به هم پیوسته اند . سهند از مهم ترین ارتفاعات استان است.
بناهای تاریخی : کاخ شهر داری تبریز، ساختمان شاهگلی، بقایای عمارت ربع رشیدی ، قلعه جمهور ، قلعه ی پشتو ، پل دختر ، خانه مشروطیت و دژ ویل ها و بناهای زیاد دیگر .
مکانهای باستانی : غار قدمگاه تعدادی گورستان باستانی ، روستای کندوان و پالته ی مصلی و تعدادی دیگر تپه و سنگ نبشته و بازار و مدرسه و مسجد . از جمله مساجد آن مسجد جامع تبریز ، مسجد کبود و مسجد ارگ تبریز است .
زبان مردم آذربایجان، ترکی آذربایجانی است که به اعتقاد بیشتر پژوهشگران،ازنظر منشأ و پیوستگی تاریخی انشعابی از شاخه ی ترک زبانهای آلتائی است و خاستگاه آن آسیای مرکزی است. همراه با حرکت و مهاجرت قبایل ترک از پس از روی کار آمدن سلجوقیان زبان ترکی در آذربایجان تقویت شد.
(نمودار و جداول در فایل اصلی موجود است )
ترکی آذربایجانی
زبان ترکی آذربایجانی زبان رسمی جمهوری آذربایجان و زبان بومی اکثر اهالی در منطقه آذربایجان ایران و سایر مناطق ترک نشین ایران است. ترکی آذربایجانی به عنوان زبان بومی همچنین در نواحی شرقی ترکیه و جنوب گرجستان و داغستان رایج است. در دهه‌های اخیر آذربایجانی‌های بسیاری به شهرهای بزرگ روسیه، اروپا، امریکا و کانادا مهاجرت کرده و جوامع قابل توجهی را در این کشورها تشکیل می‌‌دهند
ارقام جمعیتی
در مورد تعداد گویشوران به زبان ترکی آذربایجانی، اتفاق نظری وجود ندارد و براوردها متفاوت است. عمده این تفاوت به تخمین تعداد این گویشوران در ایران برمی‌گردد. تعداد گویشوران این زبان در جمهوری آذربایجان حدود ۷ ملیون نفر است (کتابچه سیا) و مراجع دیگر نیز کمابش چنین عددی را ذکر می‌‌کنند.
سیاست های قومی دولت های متمادی ایران در قرن بیستم و فعلی مبنی بر پرهیز در جمع آوری آمار جمعیتی بر مبنای قومی بوده است. این جهت گیری مسبب وجود تخمین ها و ارقام بسیار متفاوتی در برآورد تعداد اقوام و متکلمین زبانهای متفاوت ایران شده است.
در مورد ایران، کتابچه سیا بنابر تخمینی که آمریکا در سال ۱۹۴۳ در مورد اقوام ایران انجام داده است، تعداد گویشوران ترکی آذربایجانی را ۲۴٪ تخمین زده است (با در نظر گرفتن قشقایی‌ها). تخمین دانشنامه زبان کمبریج [1] (منبع ۲) برای سال ۱۹۸۶، ۱۲ میلیون در کل و ۷ میلیون در ایران (۱۵٪) بوده است (با احتساب قشقایی‌ها). دانشنامه بین‌المللی زبانشناسی [2] نیز در تخمین سال ۱۹۸۶، تعداد گویشوران به این زبان در ایران را ۷۷۶۰۰۰۰ نفر (۱۶٪ درصد) براورد می‌کند که به تخمین دانشنامه زبان کمبریج بسیار نزدیک است. تفاوت تخمین سیا و این دو مرجع را می‌توان ناشی از تحولات اجتماعی بین ۱۹۴۳ تا ۱۹۸۶ و مهاجرت آذری‌ها به تهران و دیگر مناطق ایران و همچنین سکنی گزیدن عشایر قشقایی در شهرها دانست.
از سوی دیگر، وبگاه اتنولوگ برای تعداد ترک‌زبانان آذری ایران تخمین ۳۷٪ را در نظر می‌‌گیرد، ولی برای این تخمین هیچ منبعی ذکر نمی‌کند (برخلاف روال معمول آن وبگاه).