به روشی اطلاق میشود که در آن دانشآموزان در جریان آموزش نقش فعالی برعهده دارند و معلم نقش راهنما و هدایتکننده را ایفا میکند، تعامل دوطرفه ای بین دانشآموزان و معلم وجود دارد که به دانشآموزان امکان میدهد در زمینه برنامهریزی، فرضیهسازی، کاوش و برقراری ارتباط، تواناییهای خود را تقویت کنند.
در فرآیند طراحی آموزشی، چند اصل باید رعایت شود:
1 - کمک به فراگیران و تسهیل یادگیری آنان
2- فرآیند طراحی آموزشی و پرورشی پایه بصورت منظم و اصولی اجرا گردد
3- لازم است فراگیران نیز در تدوین طراحی آموزشی بویژه در فعالیت های پرورشی مشارکت کنند.
در فرآیند تدریس معلمان به 4 دسته تقسیم می شوند:
1- معلمان حافظه گرا (غیر حرفه ای) ¬ فراگیران را آدم ماشینی فرض می کنند و می کوشند مغز آن ها را مانند یک مخزن پرکنند
2 - معلمان معلم مدار (غیر حرفه ای) ¬ خود را تنها فرمان ده کلاس می دانند
3 - معلمان عمل گرا (حرفه ای) ¬ فراگیران را افرادی خلاق و صاحب فکر می دانند
4 - معلمان شاگرد مدار (حرفه ای) ¬ به استعدادها و علایق دانش آموز توجه دارند و از روش های اکتشافی و فعال برای تدریس بهره می گیرند.
روش های فعال تدریس
.1 روش استقرایی .2 روش حل مسأله و بحث گروهی
3. روش ایفای نقش 4. روش بارش مغزی
5- روش مباحثه ی ، بحث گروهی (یاران در یادگیری
6- روش پروژه
7- روش بدیعه پردازی (نوآفرینی) (قوه فعالیت دانش آموزان را افزایش می دهد)
روش قیاسی
عبارت است از روش استدلال عقلی و انتقال از معلول به علت یا بر عکس ، با استفاده از لازم و ملزوم ها و روابط منطقی میان قضایا ، برای اثبات یک نظریه کلی .
روش استقرایی
عبارت است از روش استدلال از بررسی جزئیات و داده های آماری و عینی به هدف دستیابی به نتایج و قواعد و احکام عام و کلی ؛ به عبارت دیگر ، حرکت از جزئی به کلی برای تکوین یک نظریه را روش استقرایی گویند .
بحث گروهى» یا روش گفتگو، شیوه اى است سنجیده و منظم پیرامون موضوعى که مورد علاقه مشترک افراد شرکت کننده مى باشد. در این روش برخلاف روش حافظه اى، فراگیران، اغلب به صورت فعال در بحث شرکت دارند. در این شیوه، فهم و ادراک فراگیر بیشتر از درون او سرچشمه مى گیرد.دانش و اطلاعات لازم از طریق فعالیت هاى فراگیران کسب مى شود. در روش مباحثه اى تأکید بیشتر بر یادگیرى فراگیر است نه بر تدریس استاد و استاداغلب راهنما و تسهیل کننده امر یادگیرى است. این روش به دلیل صرف وقت زیاد در کلاس هاى پرجمعیت کارآیى کمترى دارد. همچنین حجم آموخته هادر بحث گروهى معمولاً محدود و کم مى باشد. اما بى شک آنچه مورد بحث قرار مى گیرد بهتر و عمیق تر آموخته مى شود؛ هر چند حجم مطالب پایین باشد. تعداد افراد شرکت کننده در بحث گروهى مى تواند از 6 نفر تا 20 نفرباشد که استاد یا گروه، یک نفر را به عنوان سر گروه انتخاب کرده تا گروه رااداره کند. البته معمولاً در کلاس درس، استاد شخصاً رهبرى گروه را به عهده دارد.[1] بحث گروهى روشى است که به افراد فرصت مى دهد تا نظرها،عقاید و تجربیات خود را با دیگران در میان بگذارند.[2] منطق روش مباحثه اى این است که در امر آموزش، درک و فهم بخش کوچکى از یک موضوع که به طور عمیق و کامل حاصل شده باشد، بهتر از یادگیرى حجم بیشترى از همان موضوع به گونه اى سطحى و ناقص است.
نشانههای تدریس فعال (نظامآموزشی دانشآموزمحور)
در روش آموزشی دانشآموزمحور، بیشترین مسوولیت با خود دانشآموز است از این رو او بسیار فعال است، بهطوریکه شیوهها و مهارتهای مطالعه را به خوبی به کار میگیرد و بسیاری از فعالیتهای آموزشی را شخصا یا در گروه انجام میدهد. او اعتماد به نفس دارد، نتیجه فعالیتهای خود را قبول میکند و برای اصلاح یا تکمیل آنها آگاهانه تصمیم میگیرد؛ فعالیتهای آموزشی گروهی است، تاکید بر همکاری گروهی است، معلم هدایتکننده و راهنماست، دانشآموز خود مسوول یادگیری است، منابع آموزشی، بیشتر دانشآموزمحور است، دانشآموزان در برنامهریزی درسی مشارکت دارند، خودانضباطی، حاکم بر جو کلاس است، معلم فعال است و تجربههای تازه به دست میآورد. در این روش باید بسیاری از فعالیتهای علمی و آموزشی را به خود دانشآموزان واگذار کنیم تا آنها در عمل از طریق شناخت ارزشها، کسب تجربههای عملی و آگاهی از راه و رسم زندگی فردی و اجتماعی به سرمایههای ارزشمند و گرانقدر ملی تبدیل شوند.
ویژگی های روشهای تدریس فعال
1- در روشهای فعال تدریس یادگیری عبارت است از تغییرات تجربه بر اثر رفتار یادگیرنده و کسب ساخت جدیدی از عملیات ذهنی.در این روشهایادگیری تابع تحول ذهنی کودک است.و تحول روانی توضیح دهنده یادگیری است
2- یادگیری در روشهای فعال تدریس بر پایه اکتشاف و استقرار است . ولذا در این روشها چگونه یادگرفتن مهم تر از چه چیز یادگرفتن است .در روشهای تعاملی دانش آموزان روش یادگرفتن را نیز یاد می گیرند.
3- ماهیت یادگیری، تعاملی است خلاق که بدون وقفه بین دانش آموز وموقعیت آموزشی در جریان است همان طور که پیاژه نشان داد، بیش تر آموخته های مهم ما حاصل تعامل بادیگران است. درروشهای فعال تدریس آنچه دانش آموزان انجام می دهد، سبب یادگیری می شود. یادگیرنده بر اثر تاثیر خود بر محیط وواکنش فعال در برابر عمل محیط به پیشرفت دست می یابد.
4- معلمان ،فعالیتهای یادگیری از طریق تعاملی را به گونه ای سازمان می دهند که دانش آموزان حقیقتا به یکدیگر وابسته باشندوهیچ یک از اعضاء گروه نمی تواند موفق شود مگر این که تمام اعضاءموفق شوند. شعار کلاس تعاملی وهمیاری این است: یا همه نجات می یابیم یا همه غرق می شویم.(الیس و والن،1379) لذا در این روشها جنبه های منفی رقابت دانش آموزان از بین می رود.
5- یادگیرنده منبع اصلی تحول خویشتن است .یادگیری فعالیتی است که از فراگیرنده سر می زند و دایما در حال تحول است . ولذا یادگیرنده هم تجربه را تغییر می دهد و هم خود را براساس تجربه تغییر می دهد
6- فرایند یادگیری درزمان انجام دادن فعالیت دانش آموزان فرایندی خودگردان، خودفرمان، خود نظم جو و خود رهبر است.
7- در روشهای فعال تدریس یادگیری از ثبات وپایداری بیشتری برخوردار است. دانش آموزان اغلب در سطوح بالاترحیطه شناختی درگیر می شوند.و اکتسابات یادگیرنده در عمق حیطه های عاطفی و رفتاری نیز رسوخ می کند .دیوید جانسون(1989) معتقد است: وقتی آنچه را فرامی گیرید برای دیگری توضیح دهید یادگیری شما بسیار بیشتر از زمانی است که یادگیری فقط از طریق گوش کردن یا خواندن چیزی به تنهایی انجام می شود.