آکنه ( جوش )
آکنه چیست: آکنه (جوش های غرور) عبارت است از یک بیماری التهابی مزمن پوست که در دوران نوجوانی شایع است، اما گاهی به طور متناوب در سراسر زندگی رخ میدهد. مشخصه این بیماری عبارت است از بروز جوشهایی روی صورت، قفسه سینه و کمر.
شیوع این بیماری تا چه حد است: آکنه %90 جوانان 24-12 سال را گریبانگیر خود میکند. اما افراد 40-10 سال را نیز ممکن است شامل گردد.
پیش از آنکه علل پیدایش آکنه را متذکر شویم نگاهی می اندازیم به عواملی که در ایجاد آکنه نقش ندارند:
1- رژیم غذایی: ثابت گردیده که مصرف شکلات، چیپس، شکر، پیتزا، سیب زمینی سرخ کرده؛ غذاهای چرب و یا سرخ کرده و شیرینی تاثیری بروی آکنه ندارند.
2- وراثت:به استثنای آکنه های بسیار شدید وراثت نقشی در ایجاد آکنه ندارد.
3- پوست چرب: تنها داشتن پوست چرب نمیتواند ایجاد آکنه کند.
آکنه چگونه ایجاد میگردد؟
پوست طبیعی دارای منافذ ریزی می باشد که منافذ ریشه مو-غده چربی و یا فولیکول نامیده میگردد. اینها همان منافذی میباشند که موها از آنها خارج میگردند. در انتهای این منافذ غدد چربی قرار دارند که با ترشح مواد روغنی و چرب (SEBUM) موجب نرم شدن، لطیف گشتن و مرطوب شدن پوست شما میگردند.سلولهای سطحی پوست نیز همانطور که میدانید بطور مرتب درحال ریزش وجایگزینی توسط سلولهای جدید میباشند. در روی پوست انسان باکتری بی هوازی و بی خطری بنام PROPIONIBACTERUM ACNES بطور طبیعی زندگی میکند. حال ببینیم چگونه شرایط فوق از حالت طبیعی خارج گشته و آکنه ایجاد میگردد. در ایجاد آکنه 3 عامل سلولهای مرده پوست، غدد چربی و باکتریهای سطح پوست نقش کلیدی خواهند داشت:
1- افزایش ترشح غدد چربی: در دوران بلوغ ترشح هورمون تستوسترون(TESTOSTRONE) یا همان هورمون مردانه افزایش می یابد. تستوسترون هم در بدن مردان و هم در بدن زنان موجود میباشد اما میزان آن در بدن مردان 4 برابر زنان میباشد. هنگامی که ترشح تستوسترون افزایش می یابد، تستوسترون توسط پوست بهدی هیدروتستوسترون مبدل گشته و سبب تحریک غدد چربی میگردند. بنابراین حجم و میزان ترشح غدد چربی افزایش می یابد.
2- عدم ریزش طبیعی سلولهای مرده سطح پوست: برخی اوقات ریزش سلولهای مرده پوست از حال طبیعی خارج میگردد. ریزش نامناسب سبب میگردد که سلولهای مرده پوست به یکدیگر چسبیده و بروی هم انباشته گردند.
3- افزایش سرعت تکثیر سلولهای پوست: برخی اوقات سرعت تکثیر سلولهای پوست از حالت طبیعی خارج گشته و با سرعت بیشتری تکثیر می یابند (5 برابر حالت طبیعی). همین امر سبب میگردد تا سلولهای پوستی بموقع ریزش نیابند.
4-هنگامی که سلولهای مرده پوست بموقع نمیریزند و یا سرعت تکثیرشان افزایش می یابد، سبب انسداد روزنه های فولیکول میگردند. بنابراین ترشحات مترشحه از غدد چربی نمیتوانند مانند قبل بسهولت از کانال فولیکول جریان یافته و به سطح پوست بریزند. از طرفی هنگامی که ترشحات غدد چربی از میزان طبیعی خود افزایش می یابد دو عامل فوق دست بدست هم داده و سبب احتباس و تجمع مواد چرب(SEBUM) در پشت محل انسداد میگردند. تجمع ترشحات چربی به همراه سلولهای مرده پوست به زیر روزنه های مسدود یک محیط ایده آل برای رشد و تکثیر باکتریهای بی هوازی پوست فراهم می آورند. بنابراین جوش های موسوم به آکنه تجمع باکتریها، سلولهای مرده پوست و چربی میباشند. هرگاه محتویات جمع شده در این کانالهای مسدود به داخل پوست اطراف نفوذ کند یک واکنش التهابی روی میدهد. تجزیه سبوم به اسیدهای چرب و ترشح آنزیم توسط باکتریها نیزمسبب التهاب میباشند. التهاب جوشها به علت هجوم گلبولهای سفید به سمت جوشها میباشد که برای از میان بردن عامل متجاوز و از میان بردن آنها صورت میپذیرد.
نکته: همانطور که هورمون تستوسترون ایجاد آکنه میکند، استروژن یا همان هورمون زنانه در خشک کردن و کاهش ترشحات غدد چربی موثر بوده و میتواند سبب درمان آکنه گردد.
در کدام نواحی بدن بیشتر آکنه دیده میگردد؟
هر کجا که مو وجود داشته باشد جوش هم ممکن است ایجاد گردد. اما در برخی نواحی بدن که غدد چربی تراکم بیشتری داشته و میزان ترشح چربی بیشتر میباشد آکنه نیز بیشتر مشاهده میگردد این نواحی شامل: صورت، قفسه سینه، پشت، شانه ها و بخش فوقانی بازوها میباشند.
عوامل بوجود آورنده آکنه
1- مواد آرایشی: اکثر محصولات آرایشی دارای ترکیبات مسدود کننده پوست(COMEDOGENIC) میباشند. بنابراین هنگام انتخاب و مصرف آنها دقت کنید. پیش از آرایش کردن صورتتان دستان خود را با آب و صابون بشویید. همچنین نگذارید آرایش روی صورتان برای مدت طولانی باقی بماند. هنگامی که به خانه بازمیگردید آرایش صورت خود را کاملا با آب و صابون بشویید.
2- استرس: استرس ارتباط بسیار تنگاتنگی با آکنه دارد. به این علت که استرس ترشح هورمون تستوسترون را افزایش میدهد. عامل استرس در زنان بیشتر حائز اهمیت میباشد زیرا تحمل بدن آنها به افزایش این هورمون کمتر از مردان میباشد.
3-داروها: مصرف برخی داروها میتواند ایجاد آکنه کند مانند استروئیدها و کورتیکواستروئیدها، تزریق و یا مصرف قرص تستوسترون، لیتیوم و دانازول.
4- رژیم غذایی: مصرف بیش از حد ید سبب تشدید آکنه میگردد. ید در نمک، مارچوبه و غذاهای دریایی وجود دارد.
5- مواد شیمیایی: برخی مواد شیمیایی ایجاد آکنه میکنند مانند علف کشها، قیر و قطران زغال سنگ، روغن پارافین، روغنهای روان کننده و روغن های خوراکی حین آشپزی.
6- تحریکات پوستی: از اعمال فشار و ایجاد سایش در نواحی مستعد زدن جوش خودداری کنید. از قرار دادن طولانی مدت دستان بزیر چانه خودداری کنید.
7- آب و هوا: آکنه در آب و هوای گرم و مرطوب تشدید میگردد.همچنین پس از سونای طولانی مدت.
8- فصول سال: شیوع آکنه در فصول پاییز و زمستان افزایش می یابد.
9- نور خورشید: نور خورشید سبب تشدید آکنه میگردد. زیرا به پوست آسیب رسانده و تولید چربی را نیز افزایش میدهد. نور خوشید خاصیت میکروب کشی نیز دارد. اما صدمه ای که به پوست وارد میسازد از خاصیت میکروب کشی آن بمراتب بیشتر میباشد.
10- آلودگیها و محرکهای محیطی.
11- اعمال فشار، ترکاندن و کندن جوشها: عامل ایجاد جوشهای جدید میباشد.
تقسیم بندی آکنه
1- آکنه والگاریس(VULGARIS ACNE)
2- آکنه روزاسه(ROSACEA ACNE)
انواع جوش های والگاریس
جوشهای والگاریس به دو نوع التهابی و غیر التهابی تقسیم بندی میگردد.
1- جوشهای غیر التهابی: این جوشها به جوشهای کمدو(COMEDO) مشهور میباشند که شامل جوشهای سر سفید و سر سیاه میباشند:
* جوشهای سرسفید(WHITEHEAD=CLOSED COMEDO)
* جوشهای سر سیاه(BLACKHEAD=OPEN COMEDO)
2- جوشهای التهابی: این جوشها هنگامی پدید می آیند که محتویات جوش به نسوج اطراف انتشار می یابد:
* پاپول(PAPULE)
* پاستول-جوش قرمز(PUSTULE=PIMPLE)
* نودول = کیست(CYST=NODULE)
* کونگلوبتا(ACNE CONGLOBATE)
لکه ها و جای زخم پس از بر طرف گشتن جوش
1- ماکول(MACULE): نقاط مسطح و قرمز رنگ موقتی میباشند که در واقع باقیمانده زخم جوش هستند. معمولا 3-2 هفته اثرشان روی پوست باقی میماند اما ممکن است این مدت 6 ماه بطول انجامد.
2- تجمع رنگدانه ها (PIGMENTATION):تجمع رنگدانه ها در جوشگاه (مکانی که جوش التیام یافته) میباشد که ممکن است تا 2 سال اثرش باقی بماند. برای درمان آن میتوانید از کرمهای لایه بردار و ساینده استفاده کنید. ازکرمهای حاوی هیدروکینون (HYDROQUINONE) %2 نیز میتوانید استفاده کنید.
3- جوشگاه و یا اسکار(SCARS): جای جوش به علت آسیب به بافت پوست در طی پروسه ترمیم ایجاد میگردند. اسکارها به دو صورت ایجاد میگردند:
* افزایش تولید نسج: در این حالت سلولهای پوست کلاژن بیشتری تولید میکنند که بصورت برجستگیهای سفت و نامنظم نمودار میگردند. به این حالت اصطلاحا کلوئید(KELOID) میگویند.
* از دست رفتن نسوج: در این حالت در جای جوش فرورفتگی و حفره های کم عمقی ایجاد میگردد.
درمان دارویی آکنه
1-BENZOYL PEROXIDE: بنزوئیل پروکساید یکی از پر مصرف ترین داروهایی است که برای درمان آکنه استفاده میگردد. که در انواع %2.5 -%5 -%10 در دسترس میباشد. بنزوئیل پروکساید دارای خاصیت آنتی باکتریال بوده و همچنین التهاب را کاهش داده و تولید چربی را نیز سرکوب میکند. البته برخی از افراد به این دارو آلرژی داشته که نباید از آن استفاده کنند.
2-SALICYLIC ACID: اسید سالیسیلیک خاصیت لایه برداری داشته و مصرف آن سبب باز شدن منافذ مسدود پوست، نرم شدن پوست و ریزش سلولهای مرده پوست میگردد. بهتر است این دارو را همراه با بنزوئیل پروکساید مورد استفاده قرار دهید.
3-SULFUR: سولفور عملکردی مشابه با بنزوئیل پروکساید دارد. این دارو نیز باید همراه با دیگر داروهای ویژه درمان آکنه مورد استفاده قرار گیرد.