تنظیم خانواده

مقدمه:                                                 

روشهای پیشگیری از بارداری را به شکل زیر می توان طبقه بندی کرد .- روش های موقتی -  قرص های خوراکی -  قرصهای ترکیبی با مقدار

بیشتر هورمون ( HD )-   قرصهای ترکیبی با مقدار کم هورمون ( LD )  قرصهای ترکیبی با مقدار متغیر هورمون ( چند مرحله ای    )

-  قرص های تک هورمونی  ( دوران شیردهی  ) 0-   روشهای ایجاد مانع ( کاندوم ) -   وسیله داخل رحمی ( آی . یو . دی – IUD )

-   روشهای طولانی مدت جدید -  نورپلانت ( کپسولهای کاشتنی )-  آمپولهای تزریقی -  روشهای دائمی - بستن لوله در زنان ( توبکتومی )

-  بستن لوله در مردان ( وازکتومی ) -  روشهای متفرقه - مقاربت منقطع - استفاده از دوره مطمئن ( روش ریتم ) - پیشگیری از بارداری به صورت اضطراری -   برای انتخاب هر یک از روشهای فوق زوج یا زوجین باید حتماً با پزشک یا کارکنان بهداشتی و درمانی مشاوره کرده ، از آنها برای انتخاب روش مناسب یاری بخواهند .

تعریف و اهداف

تنظیم خانواده عبارت از آن است که در یک خانواده پدر و مادر به دلخواه خود و بر پایه آگاهی ، بینش و تصمیم گیری مسئولانه با به کار بردن یکی از روشهای پیشگیری از حاملگی ، تعداد فرزندان خود را با توجه به امکانات اقتصادی و قدرت جسمی و روانی خود تنظیم کنند و بدین وسیله در توسعه اجتماعی کشور نیز سهیم شوند .

برای اجرای هر چه بهتر و موفق تر برنامه های تنظیم خانواده مشارکت زوجین ضروری است . حتی الامکان زن و شوهر – هر دو – برای کسب اطلاع از روشهای مختلف و اتخاذ تصمیم برای انتخاب مناسبترین آنها بایستی مراجعه کنند . اگر امکان مشاوره با هر دو میسر نبود ، در این صورت بایستی با یکی از زوجین مشاوره نمود و به او فرصت داد تا با همسرش مشورت نماید . در ابتدا مشاور باید از شرایط زوجین در زمینه اجرای برنامه آگاه شود و سپس اطلاعات لازم در مورد روشهای مختلف پیشگیری مناسب برای زوجین و نحوه استفاده ، محاسن و عوارض احتمالی آنها را با زبان ساده بیان کند و به زوجین فرصت دهد تا با تبادل نظر با یکدیگر نسبت به انتخاب روش ، تصمیم لازم را بگیرند.

روشهای موقتی

قرص های «ال . دی » و «اچ . دی » .قرص های تری فازیک (سه مرحله ای ) .قرص های تک هورمونی ( دوران شیر دهی )آی . یو . دی

نورپلانت ( کپسولهای کاشتنی )‌ . آمپولهای تزریقی

قرص های «ال . دی » و «اچ . دی »

یکی از روشهای مطمئن در پیشگیری از بارداری ، مصرف قرص های خوراکی ترکیبی است ، که به دو شکل ال .دی ، و اچ دی در بسته های ۲۱  عددی در دسترس عموم می باشد . مقدار هورمونهای استروژن و پر وژسترون قرص های اچ .دی بیشتر از قرص های ال .دی است .

مزایا

کاهش میزان بیماریهای التهابی لگن .  کاهش میزان کیست خوش خیم و سرطان تخمدان .  کاهش میزان غدد خوش خیم پستان  کاهش میزان خونریزی قاعدگی و در نتیجه جلوگیری از کم خونی و رفع قاعدگی درد ناک .  پیشگیری از حاملگی خارج از رحم

طریقه مصرف

هر بسته حاوی ۲۱ قرص می باشد . اولین قرص را از روز پنجم قاعدگی آغاز نمایید. در صورت اتمام خونریزی و یا ادامه خونریزی ، در هر دو حال روزانه یک قرص مصرف کنید، تا بسته قرص تمام شود. بهتر است قرص را پس از شام و پیش از خواب میل نمایید تا عوارض گوارشی ایجاد نکند. پس از اتمام بسته قرص، هفت روز کامل قرص نخورید و در روز هشتم بسته بعدی را بدون توجه به روز شروع قاعدگی آغاز نمایید. چنانچه تا هفت روز قاعدگی رخ نداد ، به مرکز بهداشتی – درمانی یا پزشک مراجعه کنید.

در صورت فراموش کردن مصرف قرص

 چنانچه یک شب مصرف قرص را فراموش کردید ، تا نوبت مصرف قرص بعدی به محض یاد آوردن، یک قرص میل کنید

 چنانچه دو شب پشت سر هم مصرف قرص را فراموش کردید ، در دو شب بعدی، هر شب به جای یک قرص دو قرص میل کنید و تا آخر بسته مجدداً هر شب یک قرص مصرف نمایید و علاوه بر آن، همزمان از روش پیشگیری دیگری مثل کاندوم استفاده کنید .

چنانچه سه شب یا بیشتر مصرف قرص را فراموش کردید ، از مصرف بقیه قرص ها خودداری نموده ، تا شروع قاعدگی از روش دیگری استفاده کنید. سپس از روز پنجم قاعدگی بسته جدید را آغاز کنید.

 نکات مهم :

اثر قرص پیشگیری از بارداری یک هفته پس از شروع اولین بسته قرص ظاهر می شود . در صورت انجام نزدیکی در این فاصله ، باید علاوه بر مصرف قرص از روش دیگری ، مثل کاندوم ، استفاده کرد .

 قرص ها را بصورت نا پیوسته ، مثلاً یکماه در میان یا دو ماه در میان مصرف نکنید .

 در موارد زیر همزمان با مصرف قرص احتمال حاملگی وجود دارد :

ابتلا به اسهال و استفراغ شدید

 مصرف داروهای ضد سل و یا ضد تشنج

 مصرف آنتی بیوتیکهایی ،‌مثل آمپی سیلین و تتراساسکلین

در هر یک از موارد فوق همزمان با مصرف قرص باید از یک روش پیشگیری دیگر ، مثل کاندوم ، استفاده کرد .

قرص های پیشگیری از بارداری برای چه افرادی مناسب تر است ؟

 خانم هایی که خواهان یک روش مطمئن قابل برگشت پیشگیری از بارداری هستند .

 خانم هایی که قاعدگی منظم و دردناک دارند .

 خانم هایی که در سال های اول ازدواج به سر می برند .

  موارد منع مصرف

 - حاملگی یا احتمال آن

 - سرطان پستان

 - خونریزی های نا شناخته رحمی

 - بیماریهای قلبی – عروقی

 - اختلالات خونی

 - افزایش چربیهای خون

 - بیماری های کبدی و کیسه صفرا

 - فشار خون

 - سردرد های میگرنی

 - بیماریهای قند

 - صرع

 - افسردگی شدید

 - خانم های سیگاری چاق بالای۳۵ سال سن که بیش از پنج نخ سیگار در روز مصرف می کنند، بهتر است از روش دیگری استفاده کنند .

نکات مهم در مصرف قرص :

وجود لکه بینی همزمان با مصرف مرتب قرص ، به مدت ۲ تا ۳ ماه اهمیتی ندارد . در صورت تداوم بیشتر باید به پزشک مراجعه کرد .

علائمی مانند تهوع ، استفراغ و سردرد همراه با مصرف قرص به تدریج پس از ۲ تا ۳ ماه برطرف می شود . برای پیشگیری از این عارضه بهتر است قرصها را پس از شام و قبل ازخواب مصرف کرد . ( در صورت تداوم علائم تهوع و استفراغ می توان همراه با قرصهای پیشگیری ، از قرصهای  ویتامین ( ب - B6 ) به مدت محدود استفاده کرد ) .

در مدتی که قرص مصرف می شود ، حجم خون قاعدگی به نسبت قبل از مصرف ، کاهش می یابد که در صورت کم شدن بیش از حد و لکه بینی یک در میان و یا قطع کامل ، باید به پزشک مراجعه کرد .

برای مصرف قرص  LD محدودیت سنی وجود ندارد و می توان آن را تا سن ۴۵ سالگی و حتی بیشتر تحت نظارت و کنترل ادامه داد . لیکن در مواردی نظیر فشار خون کنترل نشده و مصرف سیگار و غیره توصیه می شود که مصرف قرص به سن کمتر از ۳۵ سال محدود گردد و در سنین بالاتر افراد باید پس از مشاوره از روشهای دیگری استفاده کنند .

قرص های تری فازیک (سه مرحله ای )

یکی از روشهای موثر و قابل برگشت پیشگیری از بارداری ، مصرف قرص های خوراکی تری فازیک می باشد . این قرص ها به دلیل داشتن مقادیر متفاوتی هورمون دارای سه رنگ متفاوت می باشند و بایستی از نقطه شروع به طور مرتب مصرف گردند .

مزایا :

 جلوگیری از حاملگی خارج از رحم

 کاهش کیست خوش خیم تخمدان

 کاهش میزان سرطان تخم دان

 کاهش میزان غدد خوش خیم پستان

 کاهش خونریزی قاعدگی

 جلوگیری از کم خونی

 رفع قاعدگی درد ناک

 کاهش میزان بیماریهای التهابی لگن

طریقه مصرف

بسته های قرص تری فازیک دارای ۲۱ عدد قرص می باشد. باید مصرف این قرص ها را تحت نظر ماما یا پزشک شروع نمود و از مصرف خود سرانهء آنها پرهیز نمود. اولین قرص را از اولین روز قاعدگی آغاز کنید و روزانه یک قرص تا ۲۱ روز میل نمایید . پس از پایان بسته قرص ، هفت روز کامل قرص نخورید . در روز هشتم ، بسته بعدی قرص را بدون توجه به روز شروع قاعدگی آغاز نمایید و چنانچه تا هفت روز خونریزی قاعدگی رخ نداد ، به مرکز بهداشتی یا پزشک مراجعه نمایید .

در صورت فراموش کردن مصرف قرص

 چنانچه پیش از۱۲ ساعت از زمان همیشگی ، خوردن قرص را به یاد آورید ، بلافاصله یک قرص مصرف کنید .

 چنانچه بعد از ‍۱۲ساعت به یاد آوردید که یک قرص یا بیشتر را فراموش کرده اید ، مصرف بقیه قرص ها را ادامه داده و قرص های فراموش شده رامصرف نکنید . در عوض به منظور پیشگری از بارداری نا خواسته حتماً به طور همزمان با مصرف بقیه قرص ها از روش دیگری ، مثل کاندوم ، استفاده کنید .

نکات مهم :

اثر این قرص ها در پیشگیری از حاملگی یک هفته پس از شروع اولین بسته قرص ظاهر می شود و چنانچه در این فاصله نزدیکی صورت گیرد ، علاوه بر مصرف قرص از یک روش پیش گیری دیگر ، مثل کاندوم ، استفاده کنید

 قرص ها را به صورت نا پیوسته – مثلاً ، یک ماه در میان یا دو ماه در میان مصرف نکنید .

 توجه کنید که در موارد زیر احتمال حاملگی همزمان با مصرف قرص ها افزایش می یابد و بایستی از روش دیگری همزمان با مصرف قرص ها استفاده کرد :

مصرف نا مرتب قرص ها

 ابتلا به اسهال و استفراغ شدید

 مصرف آنتی بیو تیک ها – مثل آمپی سلین ، تتراسایکلین

 مصرف داروهای ضد سل و ضد تشنج

قرص های تک هورمونی ( دوران شیر دهی )

یکی از روشهای مناسب جهت پیشگیری از بارداری در مادران شیرده قرص های لاینسترنول می باشد ، که ترجیحاً بهتر است در شش ماه اول پس از زایمان مصرف شوند ، به این شرط که شیر خوار به جز شیر مادر از هیچ نوع نوشیدنی یا غذای دیگری (حتی آب ) استفاده نکند . باید دانست که مصرف قرص شیردهی (لاینسترنول ) ترشح شیر را کاهش نمی دهد .

طریقه مصرف

هر بسته قرص شیر دهی حاوی ۲۸ عدد قرص می باشد که شروع آن از 45 روز پس از زایمان یا نخستین روز قاعدگی است . چنانچه بیش از ۴۲  روز از زایمان گذشته، ولی قاعدگی شروع نشده باشد ، باید از حامله نبودن مادر اطمینان حاصل کرد .

روزانه در ساعت معین (مثلاً ، ساعت ۱۰ صبح ) یک قرص میل نمایید . پس از پایان یک بسته ، بلافاصله در روز بعد مصرف اولین قرص از بسته جدید را آغاز کنید . در طول مدت مصرف قرص ها ممکن است قاعدگی قطع شده یا لکه بینی وجود داشته باشد ، که بایستی بدون توجه به این حالت ، قرص ها را همچنان در ساعتی معین میل نمود . در صورت شروع خونریزی قاعدگی نیز باید مصرف قرص ها را ادامه داد .

در صورت فراموش کردن مصرف قرص

 چنانچه کمتر از سه ساعت از زمان همیشگی مصرف قرص گذشته باشد ، در همان لحظه به خاطر آوردن ، قرص فراموش شده را مصرف کرده و سپس قرص های بعدی را در همان زمان همیشگی میل نمایید .

 چنانچه بیش از سه ساعت از زمان همیشگی مصرف قرص گذشته باشد ، در همان لحظه به خاطر آوردن ، قرص فراموش شده را مصرف کرده و سپس قرص های بعدی را در همان زمان همیشگی میل نمایید . به علاوه ، دو روز نزدیکی نداشته باشید و یا جهت اطمینان در این دو روز از کاندوم استفاده کنید .

نکات مهم

در موارد زیر همزمان با مصرف قرص شیردهی احتمال حاملگی وجود دارد :

 ابتلا به اسهال و استفراغ

 مصرف آنتی بیوتیکها

 مصرف داروهای ضد تشنج

 مصرف مسکن ها

در هر یک از موارد فوق ، هممزمان با مصرف قرص های شیردهی باید از یک روش پیشگیری دیگر ، مثل کاندوم ، استفاده کرد .

موارد منع مصرف قرص های دوران شیردهی :

حاملگی

بیماری شدید کبدی یا سابقه بیماری کبدی ( در صورتی که نتایج آزمایشات کبدی به وضعیت طبیعی برنگشته باشد . )

 سرطان پستان و کلیه سرطانهای وابسته به هورمون

خونریزی رحمی با علت ناشناخته

سابقه حاملگی خارج از رحم

عوارض قرصهای ضدبارداری

تهوع و استفراغ

افزایش وزن

سردرد و سرگیجه : به ندرت گرگرفتگی ، تحریک پذیری و افسردگی با مصرف قرص دیده می شود که باید در این صورت نوع قرص تعویض گردد و یا از روش دیگری برای پیشگیری از حاملگی استفاده کرد .

حساسیت پستانها

لکه بینی

لکه پوستی

ازدیاد فشار خون : افزایش فشار خون در افراد مسن بیشتر است ، لذا تجویز قرصها از ۳۵ سالگی به بالا با احتیاط صورت می گیرد . ازدیاد جزئی فشار خون بدون علامت بوده و قابل تحمل است ، ولی در ادامه مصرف قرص ، با علائمی چون سردرد ، خستگی ، عصبانیت ، بی خوابی ، طپش قلب و خونریزی از بینی نمایان می شود .

مصرف قرصهای ضدبارداری ممکن است احتمال ایجاد لخته های خونی را در بعضی از افراد افزایش دهد .

در بررسی نمونه ها هیچگونه افزایش در بروز سرطان پستان ، تخمدان ، رحم ، گردن رحم و مهبل مشاهده نشده است . لذا قرصها سرطان زا نیستند .

مصرف قرص در زن سالم به هیچ وجه موجب پیدایش بیماری قند درهنگام مصرف یا پس از قطع قرص نمی شود . ولی ممکن است در زنان مبتلا به بیماری قند موجب تشدید بیماری شود . اثرات سوء حاملگی در زن مبتلا به بیماری قند به مراتب شدیدتر و خطرناکتر از قرصها است .

اگر در زنی که قرصهای خوراکی پیشگیری از حاملگی استفاده می کند ، ترشح شیر پیدا شود باید از روشهای دیگر پیشگیری از حاملگی استفاده کند واگر ترشح شیر ادامه یابد و به خصوص اگر اختلالات بعدی در عادت ماهانه پیدا شود ، زن برای انجام یک معاینه کلی باید به پزشک مراجعه نماید .

طول مدت مصرف :

مصرف قرصهای خوراکی پیشگیری از حاملگی در زنانی که سالم هستند ، ممکن است چند سال ادامه پیدا کند و ترک دوره ای آنها توصیه نمی شود . قرص خوراکی پیشگیری از حاملگی در زنان بالای ۴۰ سال باید با احتیاط تجویز شود .

علائم هشدار دهنده :‌

در صورتی که هنگام مصرف قرص ضدبارداری علایمی مانند سرفه همراه با خلط خونی ، تنگی نفس ، احساس فلجی یک طرفه بدن یا دست و پا ، تورم یا درد غیرعادی در پاها ، سردرد شدید یک طرفه ، کوری گذرا ، درد سینه ای و شکمی و زردی پوست یا چشمها مشاهده شد ، باید به پزشک مراجعه کنید .

  کاندوم

 یکی از روشهای پیشگیری از بارداری کاندوم (پوشش یا غلاف ) است که توسط مردان مورد استفاده قرار می گیرد و از وارد شدن مایع منی به داخل مجرای تناسلی زن جلوگیری می کند . این وسیله از پلاستیک نازک تهیه شده و از قابلیت ارتجاعی زیادی برخوردار می باشد .

  مزایای کاندوم

 - یکبار مصرف است .

 - نقش بسزایی در درمان انزال زود رس مردان دارد .

 - در جلوگیری از بیماریهای مقاربتی ، از جمله ایدز ، مؤثر است .

 - قدرت نعوظ را در افراد مسن یا کسانی که اعمال جراحی قسمت تحتانی شکم داشته اند ، حفظ می کند

 - در زمانی که نسبت به اسپرم همسرشان حساسیت و آلژی دارند ، نقش حفاظتی دارد .

 - به دلیل کاهش انتقال بیماریهای مقاربتی ، خطر ابتلای زنان را به سرطان دهانه رحم کاهش می دهد .