مقدمه
تنظیم خانواده مجموعه اقداماتی است که افراد و زوجها را یاری میدهد تا از داشتن فرزند ناخواسته جلوگیری کنند و فاصله بین فرزندان را خود تنظیم نمایند.
آموزش و مشاوره ، تامین وسایل جلوگیری از حاملگی و دسترسی آسان به آن و کمک به کسانی که دچار ناباروری هستند و آموزش خانواده ها درباره فرزندان از جمله خدماتی هستند که بهداشت باروری را شامل میشوند. شناخت رشهای مختلف جلوگیری ازبارداری و آکاهی نسبت به مزایا و معایب هر روش میتواند خانواده را برای انتخاب مناسب ترین روش در پیشگیری از حاملگی ناخواسته راهنمایی کند.
اهداف تنظیم خانواده
کاهش مرگ و میر مادران به علل ناشی از بارداری و تامین سلامت آنان
کاهش مرک ومیر کودکان از طریق جلوگیری از رشد و تکامل نابهنجار جنین و کاهش بیماریهای ژنتیکی.
جلوگیری از سوء تغذیه مادران و کودکان با فاطله گذاری مناسب بین فرزندان
پرهیز از بدنیا آمدن کودک ناخواسته که خود به خود کاهش سقط های عمدی را بدنبال دارد.
داشتن فرزند به تعداد دلخواه و تعیین تعداد آنان با توجه به شرایط حاکم بر خانواده
برخورداری خانواده از سطح زیستی معقول
برخورداری افراد از تعلیم و تربیت بهتر
بهبود وضع مالی خانواده
تضمین ثبات خانواده
تامین بهتر خدمات و تسهیلات عمومی توسط مسئولین برای افراد جامعه
افزایش مشارکت زنان در فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی
کاهش رشد جمعیت و هماهنگی آن با توسعه اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی جامعه
انواع روشهای پیشگیری از بارداری
روش های جلوگیری از بارداری را میتوان به 4 گروه عمده تقسیم نمود:
1- روشهای طبیعی : منقطع ، ریتم
2- روشهای مکانیکی : کاندوم، دیافراگم ، اسفنج ، کلاهک ، IUD
3- روشهای طبی : قرص ، آمپول
4- روشهای جراحی : توبکتومی ، وازکتومی
قرصهای ترکیبی
توضیح روش : یکی از بهترین و مطمئن ترین روشهای جلوگیری از بارداری ، مصرف قرص های ترکیبی ( حاوی استروژن و پروژسترون ) است که به دو شکل یک مرحله ای ( LD و HD ) و سه مرحله ای ( تری فازیک ) موجود می باشد ، مصرف این قرص ها هر روز بوده ، که در بسته های 21 عددی در دسترس هستند .
مکانسیم عمل:
1- جلوگیری از تخمک گذاری
2- تاثیر بر مخاط داخلی رحم
3- ایجاد اشکال در ورود اسپرم به داخل رحم به دلیل افزایش ضخامت موکوس
4- جلوگیری از لقاح از طریق تاثیر بر حرکات لوله های رحم
مزایا :
اثر بخشی بالا ( 9/99 درصد )
برگشت سریع باروری پس از قطع روش
منظم شدن ، کاهش درد و خونریزی قاعدگی
کاهش بروز کیست های تخمدان
کاهش بروز بیماریهای خوش خیم پستان ، سرطانهای رحم و تخمدان
افزایش تراکم استخوانها
عیب ها :
نامناسب بودن برای افراد فراموشکار
نیاز به تهیه (بلیستر ) جدید در هر دوره قاعدگی
مناسب نبودن برای مادران شیرده در 6 ماه اول بعد از زایمان
عوارض شایع :
افزایش وزن
لکه بینی و خونریزی بین قاعدگی ها
حساسیت پستانها
سردردهای خفیف
تهوع
این عوارض در عرض 3-2 کاهش یافته و یا از بین می رود.
موارد منع مصرف مطلق :
شک یا اطمینان به وجود حاملگی
دیابت با بیماریهای عروقی
فشار خون بالا ( 100/160 میلی متر جیوه و بالاتر)
بیماری فعال یا مزمن کبدی
بیماریهای دریچه ای قلب
شک به وجود سرطان پستان ، ابتلا و سابقه آن.
خونریزی های رحمی بدون علت مشخص
سردرد راجعه شامل میگرن با علائم عصبی موضعی
موارد منع مصرف نسبی :
افسردگی خیلی شدید
مصرف ریفامپین یا گریزو فولوین
میگرن بدون علائم عصبی
مشکلات گوارشی که جذب قرص را مختل می کند.
فشار خون بین 100/160 تا 90/140 میلیمتر جیوه
واریس بدون سابقه ترومبوفلبیت
زمان شروع استفاده از قرص :
شروع قرص برای بار اول در 5 روز اول قاعدگی و برای اطمینان بیشتر روز اول خونریزی قاعدگی شروع شود ، قرص در ساعت خاصی از شبانه روز تا پایان بسته 21 عددی خورده می شود . مصرف بسته بندی پس از یک فاصله هفت روزه آغاز خواهد شد .
در مادران غیر شیرده مصرف قرص 3 هفته پس از زایمان خواهد بود.
مصرف این قرصها را میتوان در پنج روز اول بلافاصله بعد از سقط آغاز نمود.
موارد فراموشی قرص LD و HD:
فراموشی یک قرص : خوردن قرص فراموش شده به محض به یادآوردن
فراموشی 2 قرص : خوردن 2 قرص در 2 شب متوالی و خوردن بقیه مطابق معمول و استفاده از یک روش کمکی دیگر تا یک هفته .
فراموشی بیش از 2 قرص : خوردن بقیه قرص ها ( روزی یک عدد ) ادامه یافته و به مدت یک هفته از روش کمکی دیگری نیز استفاده شود و بلافاصله پس از اتمام بسته ، بسته بعدی ( بدون فاصله هفت روزه ) آغاز می گردد
فراموشی مصرف قرص تری فازیک :
فراموشی یک قرص در کمتر از 12 ساعت : خوردن قرص فراموش شده
فراموشی یک قرص پس از 12 ساعت : قرص فراموش شده خورده نشده ولی مصرف بقیه قرص ها طبق برنامه ادامه می یابد حتماً باید روش کمکی دیگر ( مثل کاندوم ) نیز به منظور جلوگیری از بارداری تا پایان بسته استفاده شود.
هشدارها و چگونگی برخورد با آنها:
در صورت بروز هر یک از علائم زیر مصرف کننده فورا به بیمارستان ارجاع میشود:
1- درد شدید در قسمت بالای شکم
2- درد قفسه سینه و یا تنگی نفس یا سرفه با خلط خونی
3- تورم یا درد شدید در یک پا
4- مشکلات چشمی ( تاری دید ، دوبینی)
نکات مورد توجه
مصرف قرص های ترکیبی پس از زایمان و در دوران شیردهی به دلیل تاثیر آنها بر روی شیر مادر توصیه نمی شود.
از مصرف قرص ها به صورت یک شب در میان یا یک ماه در میان یا هنگام ضرورت خودداری کنید چون خطر حاملگی وجود دارد.
چون مصرف داروهایی مانند آنتی بیوتیکها ، داروهای ضد صرع ، ابتلا به اسهال و استفراغ شدید اثر قرص را کم می کند ، در این موارد باید علاوه بر قرص ها از روش دیگری مثل کاندوم نیز استفاده شود.
محدودیت زمانی و سنی خاص از نظر مصرف قرص وجود ندارد و تحت نظر پزشک ، یا کلینیک تنظیم خانواده تا سالها می توان از همین روش استفاده کرد.
در صورت استفراغ به فاصله 2-1 ساعت بعد خوردن یک قرص از یک بسته دیگر خورده شده و مصرف مرتب بقیه قرصهای بسته اصلی در زمان مقرر ادامه می یابد.
قرص پروژسترونی دوران شیردهی
( مینی پیل )
توضیح روش : قرصهای شیردهی ، قرصهای حاوی پروژسترون تنها هستند . این قرصها دارای مقدار کمی هورمون پروژسترون ، از یک دوم تا یک دهم میزان هورمون قرصهای ترکیبی پیشگیری از بارداری می باشند .این قرصها حاوی استروژن نیستند ، از همین رو به نامهای قرصهای حاوی پروژسترون تنها یا مینی پیل خوانده می شوند ، که مادران شیرده تا 6 ماه پس از زایمان می توانند از آن استفاده کنند .
مکانیسم عمل:
1- دشوار نمودن اسپرم به رحم به دلیل افزایش غلظت ترشحات دهانه رحم
2 - جلوگیری از تخمک گذاری ماهانه
3- تاثیر بر مخاط داخلی رحم
مزایا :
نداشتن اثر منفی بر کمیت و کیفیت شیر مادر
افزایش مدت زمان شیردهی
قابل استفاده در مادران شیرده با موارد منع مصرف استروژن
عارضه شایع :
خونریزی نامرتب رحمی این عارضه معمولاً در ماههای اول مصرف دیده شده و 2 تا 3 ماه پس از آغاز مصرف از بین رفته و یا کاهش می یابد .
موارد منع مصرف مطلق :
خونریزی غیر طبیعی رحمی
اختلالات مزمن یا حاد کبدی ( تومور ، هپاتیت و ... )