صحافی: عبارتست است از عمل اتصال همه برگهای کتاب و قراردادن آنها در پوشش و محافظ به نام جلد که می تواند با دست یا با ماشین باشد. البته این کار در قدیم بیشتر توسط دست هنرمندان با ذوق انجام می گرفت و هر هنرمند با ذوق و استعداد آثاری هنری خلق می کرد که نمونه های آنها هم اکنون درموزه ها موجود است.
قدیمیترین نسخه های جلد شده، از روایتهای انجیل بود که مربوط به شش قرن بعد از میلاد است که در مصر نوشته و کاغذ آن از جنس پاپیروس است. که روی آن را از چرم می پوشاندندو برای بستن آن از چرم استفاده می کردند.
جلدها را از نظر نوع ساخت آن به انواع مختلف میتوان تقسیم کرد که هر کدام از روشها به مرور زمان در اثر پیشرفت هنر جلد سازی بوجود آمده است.
1- جلد های سوخت
2- جلدهای ضربی
3- جلدهای لاکی
یکی از هنرهائی که در عصر صفویه به اوج رسید و هنرمندان اصفهانی در تکامل آن ابتکار و خلاقیت بی مانندی از خود نشان دادند صحافی و جلدسازی بود.
این هنر در دوره تیموریان و بخصوص در مکتب هرات پایه گذاری شده بود.
انتخاب اصفهان به پایتختی و حمایت همه جانبه ای که از هنرمندان به عمل آمد باعث شد قرآنهای دست نوشته مجلل و فاخر به بهترین وضع و شیوه صحافی شده و علاوه بر کتاب آسمانی نسخه های بی شماری از شاهنامه، اشعار نظامی، جامی و آثار سایر سرایندگان نامدار و مشهور به دست جلدسازان و صحافان به شاهکارهائی از هنر تبدیل بشوند.
در این زمان بود که آثار خطاطان بزرگ نستعلیق مانند سلطان علی مشهدی، میرعلی کاتب و دیگران جمع آوری شد و جلدسازان با استفاده از روش های ابداعی خویش آثاری بوجود آوردند که بسیاری از آنها امروز زینت بخش موزه های بزرگ جهان است.
هنرمندان بزرگ این فن در فنون صحافی و اقسام جلدسازی سوخت و روغنی و ساه و حاشیه سازی کتب این هنر را به جائی رساندند که بسیاری از آثار این دوران بر مکتب هرات برتری یافتند.
در مورد صنعت صحافی توضیح این نکته ضرورت دارد که در دوره صفویان هنرمندان این رشته از صنعت دستی در بیشتر صنایع ظریفه آن روزگار مهارت داشتند بطوری که در شرح حال اکثر قریب به اتفاق این هنرمندان می بینیم در خطاطی و نقاشی و تذهیب و مرکب سازی و میناکاری و کاغذ سازی نیز سرآمد بودند.
از استادان مشهور صحافی و جلدسازی دوران صفویه (ملک محمد صحاف اصفهانی) است که در روزگار شاه صفی و شاه عباس دوم زندگی می کرد.
با انتقال پایتخت از اصفهان و جنگ های متعددی که در این شهر میان خاندانهای مختلف به وقوع پیوست هنر صحافی نیز مانند دیگر هنرها در بوته فراموشی و محاق بی مهری گرفتار شد. اما در دوران قاجار بار دیگر صحافان و جلدسازان به احیاء این هنر پرداختند. از بزرگان این هنر در دوران قاجاریه آقا محمدتقی صحاف اصفهانی است که علاوه بر صحافی و جلدسازی در طراحی و رسامی و طرح نقشه های قالی و کاشی کاری و معرق سازی با پوست و بسیاری از فنون دیگر در زمان خود بی نظیر بود.
اگر چه با پیشرفت صنعت چاپ و ماشینی شدن صحافی و تجلید کتب، این هنر همچون گذشته رونقی ندارد، اما آثار این هنرمندان همانند روزگار خودشان مورد استقبال قرار می گیرد و خریداران فراوانی دارد.
هنر جلد سازی قرآن، میراث کهن ایرانی
خبرگزاری ایسکانیوز: کارهای تخصصی روی جلد و صحافی، با بزرگداشت و اهدای لوح تقدیر به استاد عتیقی در سعدآباد آغاز به کار کرد.
به گزارش باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران “ایسکانیوز”، عشرت شایق مدیر مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد با اعلام این خبر، اظهار داشت: ضمن نمایش آثار ارزشمند استاد عتیقی در این نمایشگاه کارگاه آموزشی این هنر زیبا و فاخر نیز در سعد آباد برگزار می شود.
مدیر مجموعه سعدآباد ضمن بزرگداشت مقام والای استاد عتیقی، با اهدای یادبودی از وی قدردانی کردند.
صحافی سنتی ایران اسلامی با پیشینه ای درخشان و روشی دقیق و پیچیده، در طی قرون به خلق شاهکارهایی بی بدیل نایل شده است. در این فن خاص، روش های مختلفی به کار گرفته که هر یک در نوع خود، مهارت های هنرمندانه ویژه ای را طلب کرده تا نسخه ای شایسته آفریده شود.
ماه ها چندین هنرور دلباخته ادراک و احساس، دل و دیده به کار می بستند. کاتبان به کتابت می نشستند، مذهبان به تذهیب و تشعیر، جلد سازان، جلد می ساختند و افشانگران و محرران به زر افشانی و تحریر میپرداختند تا کتاب قرآن آن گونه که شایسته است در دست اهالی قرآن قرار یابد. برای پدید آمدن یک کتاب افزون بر این ها، نگارگرانی چون کمال الدین بهزاد، آقا میرک، رضا عباسی و خوشنویسانی چون ابن بواب، یاقوت مستعصمی، بایسنقر و میر علی تبریزی آثار و نقوش زیبا و خطوطی جمیل پدید می آوردند.
دراین میان اهتمام و نقش صحافان و مجلدان اندک نبوده است. گرچه در کتاب ها درباره آن ها کمتر از یادی، بسنده کرده اند. هنر تجلید کتاب، هنر آراستن جلوه بیرونی آن است. در میان هنروران جلد ساز در تاریخ معاصر هنر قرآنی، خانواده عتیقی جایگاه ویژه ای دارند. زنده یاد استاد محمد حسین عتیقی مقدم و پسرانش در کارگاه صحافی سنتی عتیقی که به سال ۱۲۷۰ هجری قمری توسط پدران هنرمندشان تاسیس شده بود، چراغ پر فروغ این هنر اصیل را روشن نگاه داشتند. روان شاد عتیقی مقدم پس از چند قرن بار دیگر جلدهای ضربی، سوخت و معرق را احیا کرد و با آموزش آن به نسل پس از خود خدمتی بزرگ به هنر ایران انجام داد.