چکیده
این مقاله به طور خلاصه ، روش شناسی و برنامه عملیاتی مطالعه ( جزایر گرمایی ) در شهر والنسیا را مرور می کند . در عین حال به بررسی نقش فضای سبز در توزیع و الگوی دمای شهر
می پردازیم . و به این ترتیب داده های مورد نیاز مهندسی بوم شناختی که بخشی از برنامه ریزی شهری نوین است را فراهم می آوریم .
کلمات کلیدی :
اقلیم شهری ، جزایر گرمایی ، فضای سبز ، والنسیا ، اسپانیا
1- مقدمه :
اساس اقلیم شهری نوین به اوایل قرن 19 برمی گردد ، زمانی که هاورد اولین فعالیت خود را تحت عنوان اقلیم لندن بر پایه مشاهدات هواشناسی در سال 1813 منتشر کرد . کار وی با
کار ( Chandlers ) تحت عنوان « اقلیم لندن » که حدود 30 سال بعد منتشر گردید ، تقویت شد . از آن پس تحقیقات در این زمینه بخصوص در آمریکا ، ژاپن و اروپا بسیار افزایش یافت .
امروزه مطالعات اقلیم عناصر شهری بیشتر بر روی آن دسته از عناصر شهر متمرکز و تثبیت شده که نقش مهمی در تغییر عناصر اقلیمی بازی می کنند .
برخی محققان ( Oke 1978 ) نشان داده اند که شدت و ویژگیهای این تغییرات متفاوتند ، چه شهر را یکجا در نظر بگیریم یا هر یک از اجزای آن را جداگانه بررسی کنیم ( مانند خیابان کشی ، تراکم و نوع ساختمانها و ... ) . بنابراین بین لایه مرزی شهر و لایه تاج پوش شهر باید تمایز قایل شویم .
لایه تاج پوش شهر ( لایه آسمانه )که مهمترین قسمت مورد مطالعه ماست از سطح زمین تا بام ساختمانها را شامل می شود که باد و دما تغییرات مکانی شدیدی را در این قسمت نشان می دهند . همچنین طرح و عرض خیابانها ، نوع کاربری زمین ، مصالح مورد استفاده در ساختمانها و جاده ها ، اختلاف ارتفاع و مسیر قرارگیریشان الگوهای خود اقلیمی پیچیده ای را پدید می آورند .
دما مهمترین متغیر تاثیرگذار و یکی از مهمترین خصوصیات اقلیم شهری محسوب می شود .به همین دلیل اصطلاح جزایر گرمایی که Manley در سال 1958 وضع کرد قبول همگانی یافت . بعدها ( Oke 1973 ) جزیره گرمایی را در یازده شهر اروپایی اندازه گیری نمود و معادله مفیدی برای تخمین حداکثر اختلاف دما بین مناطق شهری و مناطق روستایی و پیرامونی به دست آورد ،
وی حداکثر جزیره گرمایی ( MHI ) به عنوان تابع جمعیت (P) به صورت زیر ارائه کرد :
MHI = 2.01 log P- 4.06 ( 0C )
با توجه به این مطالعه حداکثر جزیره گرمایی در شهر والنسیا عبارت است از :
2.01 log 777.427- 4.06 = 7.7 0C .
یکی دیگر از متغیرهای اقلیمی که بر روی جزیره گرمایی اثر می گذارد باد است .
بزرگترین اختلاف دمای شهر و روستا در شرایط واچرخندی دیده می شود که باد نمی وزد و آسمان صاف است ، در نتیجه روز آفتابگیر و شب هنگام هوا به سرعت سرد می شود . تاثیر باد باعث ضعیف شدن جزایر گرمایی و پایین آمدن دما در مسیر وزش باد می شود .
Oke و Hannell عنوان نمودند که باد دارای یک سرعت بحرانی است که بیش از آن سرعت جزیره گرمایی پدید نمی آید و این سرعت بحرانی تابعی از اندازه و جمعیت شهر است و به صورت فرمول زیر ارائه می شود :
U= 3.4 log p – 11.6 ( m/s )
برای والنسیا این سرعت بحرانی به صورت زیر به دست می آید :
3.4 log 777.427 – 11.6 = 8.4 m/s
مطالعات پیشرفته ای در زمینه جزایر گرمایی انجام گرفته است . اکثر این مطالعات ، از طریق ایجاد انواع رویه های شهری و به کمک مدل ( VIS ) 1 انجام گرفته است . در این مدل معیار طبقه بندی تابعی از درصد رویه های پوشیده از گیاه ، رویه های ناتراوا و زمینهای لخت می باشد .
در اینجا می کوشیم با تکیه بر این آگاهی ها نقش تلطیف کننده مناطق سبز شهری را بررسی کنیم
پوشش گیاهی در شهر تنها نقش تزئینی ندارد بلکه عملکرد تعدیل کننده محیطی نیزدارد . ( آب جو را حفظ می کند ، در تبخیر نقش دارد ، صافی آلودگی هوا و تنظیم کننده عالی هوا ، گرما و مرطوب کننده محیطهای شهری است ) . ( Horbert et al ., 1982 ) .
امروزه نقش بوم شناختی مناطق سبز شهری برای همگان روشن است . به همین دلیل ما اعتقاد داریم که بررسی در زمینه مهندسی بوم شناختی نقش مهمی در ایجاد ترازمندی دارد بطوریکه در محیطهای شهری کمیت و کیفیت آن قابل توجیه است .
روش شناسی :
روشی که در اینجا برای مطالعه جزیره گرمایی و اثرات فضای سبز به کار گرفته ایم تا حدی همان روش متداولی است که داده ها با اتومبیل در حین عبور از شهر گردآوری می شوند . دو مسیر عمود بر هم به طول 18 کیلومتر ( تصویر 1 ) انتخاب شد و در 22 نقطه از این مسیر اندازه گیریها انجام گرفت . این نقاط اندازه گیری را بگونه ای انتخاب کردیم که منطبق بر تنوع تراکم شهری باشد و موقعیت پارکهای کوچک و بزرگ در آن لحاظ شده باشد . برای انجام اندازه گیریها از دماسنج نم سنج ( HANNA model HI- 8751 ) و برای هر یک سنجنده مناسبی در نظر گرفته شد . برای پرهیز از اثر گرمایش اتومبیل این دستگاهها بر خلاف معمول روی اتومبیل نصب نشدند بلکه برای هر بار اندازه گیری اتومبیل را متوقف کرده و دستگاه را روی چهارپایه چوبی به ارتفاع 6/1 متر از سطح زمین و به فاصله 5 متری از ساختمانها قرار داده و اندازه گیریها را انجام دادیم . از این مسیرهای مختلف داده های دما و رطوبت در فاصله 15 ژانویه تا 25 فوریه که از دیدگاه آماری سردترین دوره های سال در والنسیا است اندازه گیری شده است . اندازه گیریها همه در شب از ساعت 23 به وقت گرینویچ به بعد انجام گرفت .