حکیم ابوالفنح عمرخیام ازبرجسته ترین حکما وریاضی دانان جهان اسلام به شمار می رود. وی درشهرنیشابوردرسال(429 ه ق) دیده به جهان گشود وهمانجا زیست
و درسال(517 ه ق) جان به جان آفرین تسلیم کرد. خیام به قدری در ریاضیات پیشرفت کرده بود که ازسوی ملکشاه سلجوقی فرا خوانده شد تا تقویم را اصلاح کند. حاصل کاراودراین زمینه تقویم جلالی است که هنوزاعتبار و رواج دارد واز تقویم گریگوریایی دقیق تراست.
او دوازده کتاب ازخود به جا گذاشته که مهمترین آنها کتاب جبراست. درزمان ما دکتر غلامحسین مصاحب ریاضی دان ایرانی با تالیف کتاب حکیم عمرخیام به عنوان عالم جبر برای نخستین بارمقام علمی عمرخیام را درریاضیات به طور مستقل به فارسی زبانان شناساند.
سخنی درباره خواجه نصیرالدین طوسی
خواجه نصیرالدین مشهوربه محقق طوسی،حکیم ودانشمند بزرگ جهان درسال (597ه. ق) درشهرطوس دیده به جهان گشود. این محقق گران قدرجهان تشیع در زمان هلاکوخان به وزارت رسید ودرهمان زمان رصدخانه مراغه را با بیش از 12 دستگاه وابزارنجومی جدید با ابتکارخود ساخت که ازشاهکارهای علمی جهان درقرون وسطی بود. بعدها تیکوبراهه منجم هندی با تقلید ازاو رصدخانه(اوزانین برگ) را برپا کرد.
خواجه حدود80 کتاب ورساله در ریاضیات،نجوم،فلسفه،تفسیرومسائل اجتماعی نوشت وازکارهای معروف اودرعلوم وضع مثلثات وقضایای هندسه کروی،تفهیم بینهایت کوچک ما ونظریه ارشمیدس است.«علامه حلی شاگرد وی ازاوبه عنوان استاد بشریاد می کند».«جورج سارتن وی را بزرگترین ریاضی دان اسلام به شمار می آورد».«بروکلمن می گوید: وی مشهورترین دانشمند قرن هفتم است». این حکیم الهی سرانجام درسال(672ه.ق) درشهرمقدس کاظمین درگذشت وبنابر وصیت خودش اورا درپایین پای دو امام معصوم دفن کردند.
گذری بر زندگی ابوالوفای بوزجانی
ابولوفا بوزجانی، یکی ازبزرگترین ریاضی دانان و منجمان دوره اسلامی، در سال (328ه. ق) دربوزجان(تربت جام خراسان) متولد شد. کتابی که او درعلم حساب نوشته است نخستین بار مورد توجه دانشمندان اروپایی قرارگرفت.
بوزجانی در این کتاب برای حل معادله ها از اعداد صحیح استفاده کرده است . به نظر یکی از دانشمندان به نام « یوشکویچ » ، او نخستین ریاضی دان مسلمان است که اعداد منفی را به کاربرده است .
بوزجانی هم چنین در زمینه هندسه ودرترسیمات هندسی ونیز علم مثلثات روشهای تازه ای برای حل مسایل ابداع کرده وموجب پیشرفت این علوم شده است .
« به پاس خدمات بوزجانی به ریاضیات و نجوم ، یکی از دهانه های ماه را به نام او نامگذاری کرده اند .
امام معصوم دفن کردند.
گذری برزندگی ابوریحان بیرونی
با وجود گذشت ایام، ابوریحان وجودی است که هنوز ازلحاظ فکر،جوان و تازه می نماید وچنین می نماید که ازدانشمندان هم عصرما است. دروسعت فکر،انتقاد، ریشه یابی علت های حوادث و عشق عمیق به تحقیق صاحب مقامی ممتاز است.
او نظیر«لئوناردو داوینچی» و«لایب نیتز» درحکمت، تاریخ، ریاضیات،نجوم و جغرافیا استاد بوده است وبه چندین زبان تسلط داشته است.
اوتالیفات مهمی داشته است ازجمله کتاب «الفهیم» درمقدمات علم هیئت و هندسه که به شکل سوال و جواب درآورده است وخود آن را دردونسخه عربی و فارسی که یکی ترجمه دیگری نیست، تنظیم کرده است.
ابوریحان به حرکات وضعی زمین معتقد بوده است وبا اشاره به قوه جاذبه وبا استدلال علمی حرکت زمین را ثابت کرده است، تحقیقاتی هم درباره انتشار نور داشته است.
ابوریحان معاصرابن سینا بوده است و مانند سایردانشمندان آزادهمورد بغض وکینه سلطان محمود غزنوی بوده است. سلطان محمود وی را بخاطرفضیلت علمی و فلسفی،آزادگی ومناعت طبع وامتناع ازتملق و چاپلوسی به مرگ گحکوم کرده بود،ولی با میانجگری اطرافیان سلطان محمود ازمرگ نجات یافت.