تحقیق مقاله گیاه شناسی

خدا نورآسمانها وزمین است. مثل نور او چون چراغدانی است که در آن چراغی باشد. آن چراغ درون آبگینه ای و آن آبگینه چون ستاره ای درخشنده از روغن درخت پربرکت زیتون که نه خاوری است و نه باختری افروخته باشد. روغنش روشنی بخشد هرچند که آتش بدان نرسیده باشد. نوری افزون بر نور دیگر خدا هر کس را که بخواهد بدان نور راه می نماید و برای مردن مثلها می آورد زیرا بر هر چیزی آگاه است.

 سوره نور آیه 35

I - مقدمه

1-گیاه شناسی:  

دانه داران Phyllum division :Spermatophta : شاخه

نهان دانگان: sub division: Anigosprems  : زیرشاخه

دولپه ها: Dicotyledon   Class: زده

پیوسته گلبرگان Gamopetales : sub class : زیرکلاس

پیوسته گلبرگان تخمدان فوقانی : Seri

گل منظم: Group

Geutinales  : راسته

Oleaceae : تیره

Oleodieae : زیر تیره

1-L  europaea  Olea : جنس- گونه

این خانواده در سال 1809 بعنوان یک خانواده مجزا و مستقل به رسمیت شناخته شد. این جنس حداقل 35-30  گونه دارد(5).

زیتون در ختی است زیبا و همیشه با برگهای متقابل و پایا که در مناطق مدیترانه ای رویش دارد. میوه آن سفت و برای تهیه روغن استفاده می شود (1) .

این درخت کوچک بومی قسمت نواحی مدیترانه ای است(7-5). مصریان، یونانیان، و رومی های دوران باستان و بقیه ملت های مدیترانه زیتون را بخاطر میوه های روغنی آن کشت می کردند(7).

2  -منشاء

به احتمال زیاد منشاء اولیه زیتون سوریه و لبنان بوده است و از آن به بقیه نقاط راه یافته است(2).

 ولی عده ای معتقدند که منشاء زیتون به 6 هزار سال قبل و به آسیایی صغیر و ترکیه کنونی برمی گردد.(8)

در ایران، گرگان، رودبار و منجیل در ختان کهنسالی هستند که شاید بیش از 2000 سال قدمت داشته باشند(3). امروزه بیشترین ز یتون دنیا در منطقه مدیترانه پرورش یافته و مصرف می شود و مصرف عمده آن به صورت روغن زیتون است بطوریکه 90% از درختان زیتون مدیترانه جهت روغن کشی پرورش می یابند و بخشی از آن نیز به صورت سبز( نارس) یا سیاه( رسیده) مصرف تاره خوری یا رومیزی دارد(6) .

3- رشد، مرفولوژی و فنولوژی:

در خت زیتون یک گیاه کند رشد با طول عمر زیاد است و در نوحی جنوبی مدیترانه بعد از 10 سال به اندازه نهایی خود می رسد. هرچند به دلیل سال آوری و نوسانات بارندگی جهت ارزیابی کلی باردهی و تولید میوه 30 سال لازم است.

 غالباً طویل شدن شاخه در بهار رخ می دهد و با افزایش دما رابطه مستقیم دارد. رشد جوانه انتهایی ، نمو جوانه های جانبی را تحت تاثیر قرار می دهد و شکل و ساختار   کانو پی درخت  تحت تأثیر غالبیت رشد جوانه انتهای قرار می گیرد. البته تابش، حاصلخیزی خاک و تنظیم کننده های رشد نیز غالبیت انتهایی را تحت تأثیر قرار    می دهند(5).

 گل های زیتون بدون پوشش زیتون به صورت جانبی برروی چوب یکساله و به ندرت گل انتهایی در O.europaea دیده می شود. گلدهی برروی شاخه دوساله نیز غیر معمول است. جوانه های رویشی و زایشی در کنار محور برگ قرار می گیرند. گلدهی و تشکیل میوه و نمو آن به میزان زیادی به شرایط آب وهوایی بستگی دارد(5)0

 گل زیتون به رنگ سفید – بایک کاسه کوچک 4 گلبرگ، 2 پرچم و یک مادگی سبز – گوشتی با یک خامه کوتاه - ضخیم و یک کلاله بزرگ دیده می شود(12).

 گل خوشه به تقسیمات دوتایی 40-12  گل(5) یا( 26-12 )گل(12) در  هر خوشه، گلها کامل( هر مافروریت) و یا ناقص هستند(5-12) و در هر خوشه تنها یک میوه تشکیل می شود فقط در بعضی ای کولیتوار ها با میوه کوچک( مثلi Koroneik ) ممکن است 3 میوه در هر خوشه تشکیل شود.در  هر گل آذین گلدهی همزمان نیست و علت ریزش اولیه در زیتون لقاح ناقص است(5). زیتون گیاهی دگر- گشن است و نیاز به پلی ناریز دارد چرا که خود نا سازگار است و گرده افشانی آن توسط باد صورت     می گیرد(12-5). هر در خت بالغ در هر سال 000/500 یا بیشتر گل میدهد و میزان fruit-set در  آن کمتر از 5% است(5). در  بعضی از منابع آن را بین 5- 1% ذکر می کنند(12). با توجه به شرایط آب وهوایی و سال(رشد) در حدود 98 تا 15 درصد از گل های ز یتون کامل هستند(12).

 برای گرده افشانی مطلوب نیاز به یک منبع دائمی و پیوسته از دانه گرده در طی دو ره قابلیت پذیرش دانه گرده توسط کلاله دارد. بعضی از کولتیوارها نسبت به بقیه کولتیوارها پلی  ناریز های بهتری هستند.  در  بعضی از کولتیوارها نر عقیمی یا سقط جنین بالا وجود دارد . اصولاً میزان بالای هتروسس در زیتون توسط پدیده خودناسازگاری در آن بوجود می آید. اما البته این حالت به شرایط آب و هوایی نیز بستگی دارد. رشد و  نمو میوه در زیتون به شرایط آب و هوایی برمی گردد. در صفات مهمی نظیر میزان روغن و کیفیت آن ، گوناگونی آب وهوایی یا شرایط محیطی از گوناگونی ژنتیکی مهمترند(12-8) .

میوه :

میوه زیتون سفت است و از نظر بتانیکی شبیه به گیلاس و بقیه هسته داران است .میوه زیتون عبارت است از یک برچه و دیواره  تخمدان که قسمت های گوشتی و سخت را با هم دارد. پوست میوه( اگزوکارپ) بدون کرک و دارای روزنه است.  گوشت میوه (مزوکارپ) قسمتی از میوه است که قابل مصرف است ، از آن روغن استخراج می شود یا اینکه ممکن است میوه آن را در آب نمک یا سرکه خوابانده و مصرف کنند ، مزوکارپ  اگزوکارپ آن مصرف می شود. هسته(آندوکارپ) که بذر یا جنین را در برگر فته است. شکل، اندازه میوه، و اندازه هسته و ظاهر مرفولوژیکی میوه زیتون بطور وسیعی در میان کولیتوارهای زیتون فرق می کند (7).

یک میوه از 82 % گوشت میوه( مزوکارپ)، 16% هسته( آندورکارپ) و 2% بذر تشکیل شده است.

4- اهمیت تغذیه ای :

ترکیبات گوشت میوه به ترتیب: 58% آب – 25% روغن- 6% قند- 4% پلی ساکاررید- 3% پروتئین- 2%  فنل – 1% پکتین- 1% بقیه ترکیبات (9) .

مواد معدنی: کلسیم: 79 میلی گرم، فسفر: 19 میلی گرم ، آهن : 9/0 میلی گرم، سدیم: 760 میلی گرم، پتاسیم : 48 میلی گرم .

 ویتامین ها:

ویتامین A :( IU )200،  تیامین: 01/0 میلی گرم ، ریبوفلاوین: 18/0 میلی گرم ، نیاسین: 1/0 گرم، ویتامین C:3 میلی گرم (6).

 رو غن زیتون مناسبترین روغن خوراکی در جهان است و به دلیل ارزش تغذیه ای وکیفیت پخت و پزی آن ، در سراسر جهان مصرف کننده ها پی به ارزش واقعی میوه  زیتون برده اند . زیتون و محصولات فرعی آن در جایگاه ویژه ای در رژیم غذایی پیدا کرده اند(8).

روغن زیتون دارای اسید های چرب غیر اشباع 70 تا 80% اسید اولئیک، 7 تا 12% لینوئیک اسید و مقادیر کمی پلی فنلی ها ، تکوفرول ، استرول و مقادیر زیادی ترکیبات معطر است (6) .

5- ارقام زیتون:

معمولاً کولیتوارهای زیتون براساس کاربرد و استفاده تجاری آنها به 2 دسته تقسیم می شود ارقام روغنی و ارفام رومیزی .

کولیتوارهای روغنی غالبیت دارند. معروفترین آنها در اسپانیا:

 Picual, Arbequina, Cornicabra, Hojiblanco, Empelter,  

در ایتالیا: Frantoio, Moraiolo,Leccino, Pendolino

یونان:Kornoeiki

تونس: Chemlali

ترکیه: Ayvalik

کالیفرنیا و استرالیا و غیره: Mission

کولیتوارهای رومیزی زیتون شامل اسپانیا:Manzanilla

( در استرالیاsyn_Queeen )( د رکالیفرنیا Syn. Sevillano ) Gordal

یونان: Kalamato

ایتالیا Ascolano

تونس و غیره  Baroani:

سال آوری مشکلی است که در بعضی از کولیتوارها وجود دارد.(6)

رقم بی میوه ای از این گیاه با نام" Swanhill " که برای کشت در منزل یا خیابان مناسب است بطور معمول روی O.oblonga پیوند زده می شود ریشه دارکردن قلمه های این رقم دشواراست. آنها را باید زیر مد افشان قرار داد و با ایندول بوتیریک اسید با غلظت ppm 2000 یا 3000 تیمار کرد.میتوان این رقم را روی  ارقام آسان ریشه زا که بعنوان پایه به کار می روند، پیوند زد. رقمهای O.europaea MalesticWilsonii  Beauty نیز بی میوه اند و به آسانی بیشتری ریشه می دهد(4).

 آب و هوا:

بطورکلی درخت زیتون در عرض جغرافیایی 30 تا 45 د رجه شمالی و جنوبی پرورش می یابد. این مناسبترین شرایط آب و هوای از نوع مدیترانه ای با تابستانهای گرم و خشک طولانی و زمستانهای معتدل تا سرد است بعضی از واریته های زیتون نظیر انواع مصری و تونس یا اسرائیلی با وجود نیاز سرمائی خیلی کم گل میدهند د رحالیکه واریته های دیگر جهت تمایزیابی مناسب گلها نیاز به سرمای بیشتری دارند.

از آنجا که درختان زیتون همیشه سبزند با دماهای یخبندان شدید حساس اند. معمولاً جوانه ها و شاخه های بارده در مای زیر 5 درجه سانتیگراد از بین می روند. شاخه های بزرگ و کل درخت در صورتی که دما به  10- درجه سانتی گرادبرسد از بین می رود.

 واریته هایی مثلArbequina, Pendolime, Picual, Leccino وPicholine یا اHojiblanca ثابت شده است که در نواحی مدیترانه ای، دماهای پائین را بیشتر ا ازبقیه و اریته ها تحمل می کنند. واریته هایی مثل Manzanillo, Frantoio یا Barnea به عنوان ارقام متوسط تا خیلی حساس به خسارت یخبندان در نظر گرفته می شوند.

 درنواحی که بارندگی تابستانی رخ می دهد این امر ممکن است منجر به بعضی از مشکلات در پرروش زیتون شود. بیماری هایی قارچی و باکتریایی به اضافه مسائل مربوط به کنترل سطح رطوبت میوه جهت تولید روغن، احتمالاً میزان تولید محصول در ختان و قابلیت استخراج روغن را کاهش می دهد.(10-11)

7-آبیاری :

معمولاً آبیاری یکی از پرهزینه ترین عملیات و نیاز به صرف زمان زیادی دارد. هزینه های مربوط به بهبود کنترل آفات و علفهای هرز، هرس و حاصلخیزی خاک منجر به محصول دهی بیشتر نخواهد شد، اگر سیستم آبیاری مطلوب نباشد. مدیریت ضعیف آب میتواند بهره دهی زیتون را تهدید کند و حتی زندگی گیاه را به خطر اندازد.

نمو درختان جوان رابطه نزدیکی با رژیم آبیاری دارد. در طی سالهای اولیه معمولاً رابطه مثبتی بین حجم کانوپی و محصول دهی وجود دارد. معمولاً مدیریت  ضعیف آبیاری منجر به تأخیر در نمو  کانوی می شود با اینکه ممکن است نشانه های استرس خشکی مشاهده نشود. وقتی که برگ درختان زیتون پیچیده و  چروکیده می شود، میزان رشد درخت به مدت طولانی کاهش می یابد و بعنوان یک درخت همیشه سبز، زیتون آب را در سراسر سال مصرف می کند. بعنوان یک پیامد مستقیم رشد رویشی و در نتیجه میزان تولید از طریق مقدار رطوبت پائین خاک در طی فصل رشد، تحت تأثیر قرار می گیرد. هرچند باید گلدهی و تجمع روغن بعنوان دو مرحله فوق العاده حساس در نظر گرفته شوند.

مجموع فصلی مقدار آب مورد نیاز برای یک باغ در مرحله رشد کامل جهت محصول دهی مطلوب بستگی به مقدار تبخیر و تعرق روزانه، تناوب بارندگی، پوشش سطح باغ و کنترل علف هرز دارد. دو روش اساسی برای محاسبه پتانسیل تبخیر وتعریق(ETO ) برای یک منطقه استفاده می شود.

 روش اول، اطلاعات مربوط به آب وهوا را در داخل فرمول های متفاوتی قرار می دهند و روش دیگر براساس مشاهدات مستقیم کاهش و از دست دهی آب از یک طرف فلزی گرد است تحقیقات در کالیفرنیا و آرژانتین، با تحقیقات ثابت شده در استرالیا نشان می دهد که ماکزیمم محصول دهی را خواهیم داشت در صورتی که یک باغ بین 70 تا 85% پتانسیل تبخیر و تعریق خود آب دریافت کند.

 باید جنبه های دیگر مثل بازدهی سیستم آبیاری و کیفیت آب، به دقت در نظر گرفته شوند. سیستم های انتقال ناکارآمد، به آب بیشتری جهت جبران مشکلات موجود نیاز دارند. برهمین مبنا، آب شور نیاز به یک مقدار آب اضافی جهت شستشو و آبشویی نمک خواهد داشت.

 معمولاً این روش آبیاری در خیلی از مناطق دنیا استفاده می شود. هر چند باید این سیستتم با یک ارزیابی بموقع وضعیت رطوبتی خاک بعنوان یک جنبه ضروری جهت اندازه گیری دقیق آن استفاده شود.

 سرانجام لازم به تأکید است که زمانی که کانویی درخت به اندازه نهایی خود می رسد، ماکزیمم رشد رویشی یا حتی ماکزیمم محصول دهی، همیشه یه معنی بالاترین بهره وری نیست.

 بایدهر پرورش دهنده( افزایش) مقدار آب آبیاری را تا جایی به کار برد که افزایش محصول منجر به هزینه های اضافی آبیاری نشود(10-11).

 - 8خاک:

درختان زیتون نسبت به خوبی به محدوده وسیعی از خاکها سازگارند. اما آنها خاکهای خنثی یا متعادل با 8-6/6:PH را ترجیح می دهند. حتی با وجود اینکه درخت زیتون ممکن است شرایط شوری را خیلی بهتر از بقیه محصولات تحمل کند.  باید ازخاکهای فوق العاده شور و سدیمی اجتناب کرد.

درختان زیتون سیستم ریشه ای نسبتاً سطحی دارند و در نتیجه، آنها صرفاً به  عمق m 1 تا 5/1 پروفیل خاک بدون هیچگونه محدودیت فیزیکی خاصی نیاز  دارند. درختان زیتون خاکهایی با بافت نسبتاً خوب از شنی تا لومی- رسی- سیلینی را ترجیح می دهند. بدون توجه به جنس بافت خاک، این از اهمیت خاصی برخوردار است که خاک دارای زهکشی خوب و مطلوبی باشد. ظرفیت نگهداری بالای آب بخصوص زمانی مطلوب است که درختان در شرایط زمینهای خشک و یا تحت آبیاری غرقابی باشند. خاکهای شنی تر می توانند به راحتی با سیستم آبیاری دارای دفعات بیشتر مثل سیستم مه پاش(micro Sprinkler ) و قطره ای مدیریت شوند. جهت ماکزیمم رشد درختان و میوه دهی زودتر، باغ زیتون باید از شرایط تغذیه ای بهینه ای برخوردار باشد.

 پخش کردن کودها یا اصلاحات خاک به اضافه شکاف عمیق خاک( deep ripping ) در صورت نیاز، درخت زیتون را جهت حداکثر باردهی کمک خواهد کرد.