تحقیق مقاله اقتصاد

نعمتی که سپاسگزاری نشود، مانند گناهی است که آمرزیده نشود.

 «امام جواد (ع)»

یکی از زمینه های حرکت اقتصاد متکی به نفت به اقتصاد غیر نفتی، تغییر ساختار اقتصادی کشور است و برای چنین تغییری، نگرشی یکپارچه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، حقوقی و مدیریتی ضروری به نظر می رسد تا با شناخت عمیق امکانات و ظرفیت های کشور از یک سو و شناخت تجربیات جهان در مورد شیوه های تنوع بخشی اقتصادی و روابط بین الملل و بازارهای جهانی – منطقه ای از سوی دیگر، بتواند به تصمیم سازی و تصمیم گیری های خردمندانه در چارچوب قانون اساسی کشور و با حفظ عزتمندی دست یازد و در این میان اطلاع رسانی به موقع علمی و فرهنگی از طریق انتشار تجربیات جهان می تواند تسهیل کننده این مهم باشد تا با شکستن انحصار اطلاعات علمی، فرهنگ تنوع بخشی در اقتصاد را توسعه دهد. یکی از عرصه های تنوع بخشی اقتصاد کشور با توجه به گونه گونی محیطی و مزیتهای نسبی به شمار می رود، تا جایی که در این کشورها گردشگری بیش از سایر برنامه های توسعه در اولویت قرار گرفته است.

 تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص های توسعه انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن و آلودگی بیش از استاندارد شهرها به ویژه شهرهای بزرگ، افزایش بهره وری و کارآمدی نیروی انسانی، اشتغال زدایی، تعامل فرهنگها و گفتمانها و حفظ محیط زیست و در مجموع توسعۀ پایدار از دغدغه هایی است که جهان امروز با آن روبروست و هر یک از کشورها در سطحی از توسعه در تلاش هستند که پاسخ لازم به دغدغه های مذکور را بیابند. در این میان کشورهایی که به تنوع بخشی اقتصاد روی آورده اند و می خواهند خود را از اقتصاد تک پایه ای برهانند در جستجوی شناخت مزیتها و یا خلق جدید مزیتها هستند. یکی از این مزیتها گردشگری است که اغلب کشورها به ویژه کشورهایی که به لحاظ موقعیت مکانی از این مزیت برخوردار هستند، آن را در برنامه های توسعۀ ملی خود گنجانده اند تا از این طریق بتوانند فرایند توسعه ملی خود را تکامل بخشند.

 در این میان کشور ما نیز به لحاظ موقعیت مکانی و داشتن عناصر مهم جذب گردشگری چون مناظر طبیعی، آثار باستانی، تنوع اقلیمی و تمدن ریشه دار و انقلاب کلامی (انقلاب فرهنگی که پیام آور صلح، داشتن استدلال و منطق بر ایجاد ارتباطات و ... است) در تلاش است تا از اقتصاد تک پایه به سمت اقتصاد متنوع و با ثبات حرکت نماید و در این چارچوب علاوه بر تنوع بخشی به اقتصاد خود، پیام فرهنگی و سیاسی خویش را که بر محور گفتگوی تمدنهاست به صورت جریان آزاد مبادلات فرهنگی و ارتباطی در معرض افکار جهانیان قرار دهد.

 بدون شک دستیابی به چنین اهدافی مستلزم شناخت فرایند گردشگری (طبقه بندی، رویکردها، سیاست ها و آثار اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی و اقتصادی و ... ) می باشد تا با یک پشتوانۀ علمی و آگاهی از آثار مثبت و منفی این پدیده در جهان و ایران، به انتخاب آگاهانه یک راهبرد منطقی واقع گرا توأم با برنامه ریزی و مدیریت صحیح گردشگری در چارچوب فرایند توسعه همه جانبه و پایدار دست یازد.

 مقدمه

عصر قدرت‌نمایی ماشین و دنیای دیجیتال، احتیاج به اقتصادی دارد که با ماهیتی متفاوت، روح انسان‌ها را آرامش داده و عرصه رقابت اقتصادی را نیز مدیریت کند. این‌گونه است که نام "صنایع فرهنگی" در رده‏های اصلی برنامه‌‌ریزی‌های اقتصادی کشورها قرار می‌گیرد.

از طرفی صنایع فرهنگی، قدمت و پیشینه‌ای دیرینه در کشورمان دارد. از فرش کاشان و تبریز گرفته که زینت‌بخش تالار قصر پادشاهان بوده تا ظرف‌های سفالی و قلم‌کاری شده که زینت‌بخش سفره‌های ایرانیان می‌باشد و همچنین هزاران هزار مورد دیگر که متعلق به تمدن هزاره ایران اسلامی بوده است. در حالی‌که تنها صنعت فرهنگی تمدن غرب، صنعت سینما بوده که کاملاً جنبه اقتصادی و سیاسی دارد. 

حال چه شده است که ما با چنین پشتوانه‌هایی، اکنون این‌چنین تهیدست و بی‌بضاعت در این وضع قرار گرفته‌ایم.

مفهوم صنایع فرهنگی و صنعت گردشگری

مفهوم ”صنایع فرهنگی“ نخستین بار در طی جنگ جهانی دوم و در مکتب فلسفیِ فرانکفورت برای توصیف صنعت قدرتمند فیلم‌سازی آمریکا شکل گرفت. طبق تعاریف متداول، صنایع فرهنگی متشکل از بنگاه‌هایی است که برای عموم مردم، اطلاعات و سرگرمی‌های آموزشی، علمی و فرهنگی در قالب‌های مختلفِ قابل‌تکثیر، طراحی و تهیه می‌کنند. هدف صنایع فرهنگی (که تحت عناوین دیگری همچون ”صنایع رسانه‌ای“، ”صنایع حق‌تکثیر (کپی‌رایت)“ و حتی ”صنایع محتوایی“ نیز شناخته می‌شود) مفهوم‌سازی، هماهنگ‌سازی، تولید، ارتقا و تجارت کالاهای فرهنگی در قالب‌های مختلف اعم از کتاب، مجله، روزنامه و ژورنال، فیلم و محصولات صوتی تصویری، ویدیو و نوارکاست، نرم‌افزار، لوح‌ فشرده (سی‌دی) و دیگر محصولات است. شایان ذکر است اخیراً با توجه به پیشرفت‌های فناوری می‌توان محتوای موجود در این محصولات کم‌وبیش ”سنتی“ را به‌راحتی و در کمترین زمان از طریق شبکه‌های الکترونیکی از جایی به جای دیگر منتقل کرد. کشورهایی که به اهمیت استراتژیک صنایع فرهنگی پی برده و اقدامات متناسبی را به انجام رسانده‌اند، امروز از نظر اقتصادی و همچنین نفوذ فرهنگی در سطح بین‌المللی، موقعیت ممتازی دارند. و به‌عکس کشورهایی که به دلایل مختلف اعم از ایدئولوژیک، سیاسی، اهداف اقتصادیِ کوتاه‌مدت یا حتی ماهیت فرهنگی، از صنایع فرهنگی خود حمایت نکرده‌اند امروز گرفتار هجوم محصولات و محتواهای فرهنگی بیگانه شده‌اند و در معرض همه‌گونه پیامدهای جدی آن همچون ه خطرافتادن هویت فرهنگی و پرداخت هزینه‌های سنگین بابت حق‌تکثیر (کپی‌رایت) یا فشار برای ایجاد مانع در برابر واردات فرهنگی قرار گرفته‌اند و بدین سبب چه از لحاظ اقتصادی و چه فرهنگی در معرض خطر انزوا قرار دارند. در واقع، صنایع فرهنگی سهم چشمگیری در دسترسی افراد به اطلاعات، آموزش، و فرهنگ و نیز اشتغال‌زایی دارند و نقش مهمی را در ارایه تصویر فرهنگی یک کشور یا ملت و ایجاد جایگاه مناسب در اقتصاد بین‌المللی ایفا می‌کنند. به همین علت باید در هرگونه تحلیل عمیق و مستدل فرهنگی و در تدوین استراتژی‌های حوزه ”فرهنگ و توسعه“ که هم‌اکنون از اولویت‌های دستور کاری نهادهای بین‌المللی است، به بررسی دقیق ”صنایع فرهنگی“ پرداخت.

صنایع فرهنگی  حافظ هویت ملی و موتور آینده توسعه اقتصادی

امروز صنایع فرهنگی نقش عمده‌ای را در قدرت اقتصادی کشورهای مختلف بازی می‌کنند. گسترش روزافزون فناوری اطلاعات در سرتاسر جهان، نویدبخش آینده‌ای پرشکوه‌تر و عظیم‌تر برای صنایع فرهنگی است. کشورهای روبه‌توسعه، اولویت و اهمیت این بخش درآمدزا و اشتغالزا را باید  بیشتر درک نمایند

با ظهور شاهراه‌های اطلاعاتی (شکل‌گیری جامعه اطلاعاتی) و روند آزادسازی بازارهای جهانی (در قالب سازمان تجارت جهانی) چالش‌های عمده‌ای در برابر مبادلات فرهنگی آینده و چگونگی توزیع محصولات و کالاهای فرهنگی، و همچنین الگوهای رفتاری افراد بوجود آمده است. بنابراین نسل جدیدی از ”مصرف‌کنندگان فرهنگی“ در کشورهای صنعتی روبه‌توسعه در حال ظهور می‌باشد. بعلاوه امروزه صنایع فرهنگی دارای حق‌تکثیر (کپی‌رایت)، نقش بسیار مهمی در تولید ناخالص داخلی اکثر کشورهای صنعتی ایفا می‌کنند، در این کشورها صادرات کالاهای فرهنگی و تولیدات فکری افراد به مراتب مهم‌تر از صادرات کالاهای صنعتیِ متعارف است. اما متأسفانه صادرات فرهنگی در کشورهای روبه‌توسعه جایگاه شایسته خود را نداشته و اقتصاد آنها بیشتر متکی بر صادرات مواد خامِ فاقدِ ارزش افزوده است و به راحتی از فرصت بالقوه صادرات محصولات فرهنگی و تولیدات فکری خود چشم‌پوشی می‌کنند. در ادمه بعد از اشاره به نقش مهم ”خلاقیت ملی“ و صنایع فرهنگی داخلی در توسعه ملی، کلیات طرح یونسکو برای کمک به کشورهای روبه‌توسعه در زمینه تدوین سیاست‌ها و استراتژی‌های حمایت از صنایع فرهنگی ارایه می‌شود.

   صنایع فرهنگی گردشگری  و شاهراه‌های اطلاعاتی

دیجیتالی‌شدن اشکال مختلف اطلاعات اعم از متن، عدد، نمودار، صدا، تصویر و فیلم، یکپارچه‌سازی انواع اطلاعات در قالب یک محصول واحد را میسر ساخته است. بعلاوه به مدد تکنیک‌های ”فشرده‌سازی“ می‌توان اطلاعات را با سرعت بسیار زیاد و به راحتی از طریق شبکه‌های بی‌سیم و باسیم و خطوط ماهواره‌ای از جایی به جایی دیگر منتقل کرد.

تحلیل‌گران بر این باورند که چنین فناوری‌های نوینی تنها در صورتی مفید و مقرون‌به‌صرفه هستند که محتوای انتقال‌یافته با علاقه‌مندی‌های مشتریان یا نیازمندی‌های خاص جوامع منطبق باشد. به‌نظر می‌رسد احترام به چندفرهنگی و مشارکت آزاد همه جوامع در این گفتمان بین‌فرهنگی در ”دهکده جهانی“ با چالش‌های عمده‌ای مواجهیم. در واقع باید تضمین نمود که در شاهراه‌های اطلاعاتی، عدالت فرهنگی و یا اقتصادی، چه در ”ورودی“ یعنی گوناگونی محتواها و چه در ”خروجی“ یعنی امکانات دسترسی، رعایت می‌گردد.

شاهراه‌های اطلاعاتی تنها در صورتی به تحقق توسعه انسان‌محور کمک می‌کنند که صرف‌نظر از نژاد، ملیت، جنسیت، محل زندگی، شغل یا طبقه اجتماعی، در دسترس همگان باشند.

یکی از چالش‌ها و تهدیدات عمده در باب امکان عدم دسترسیِ عادلانه به شاهراه‌های اطلاعاتی، پیدایش پدیده ”چیرگی“ الگوهای فرهنگی یا زبانی خاص است. بسیاری از صاحبنظران، جهانی‌شدنِ متاثر از فناوری را تهدیدی برای آداب و رسوم محلی، ارزش‌ها و باورهای فرهنگ‌های مختلف می‌دانند. به‌عنوان مثال، امروزه 90 درصد خدمات و محصولات عرضه‌شده در اینترنت به زبان انگلیسی است. در نتیجه یکی از موضوعات مطرح و مهم، حفظ چندگانگی زبانی و فرهنگی در شاهراههای اطلاعاتی است.

پارک تحقیقات فرهنگی پردیس ابهر:

هدف اولیه از شکل گیری یک پارک تحقیقات فرهنگی گسترش و افزایش تعداد مو سسات فرهنگی کوچک و متوسط دانش محور و کارآفرین است تا در یک محیط اقتصادی فرهنگی به فعالیت پرداخته و همچنین به عنوان پشتوانه بخش خصوصی برای کمک به تنوع اقتصادی به حیات خویش ادامه دهند.کشورهای در حال توسعه که در این زمینه در حال کسب تجربه های جدید هستند ممکن است از پارک های تحقیقات فرهنگی برای جذب سرمایه گذاری خارجی برای ایجاد شغل و نیز افزایش درآمدهای مالیاتی استفاده کنند.