میکروسکوپ (از یونانی μικρόσκοπεῖν) یا «بس ریزبین» دستگاهی است که برای دیدن اجسامی که با چشم مسلح دیده نمی‌شوند بکار می‌رود.
سیر تحولی و رشد
در طول قرن هیجدهم میکروسکوپ در زمره وسایل تفریحی به شمار می‌آمد. با پژوهشهای بیشتر پیشرفتهای قابل توجهی در شیوه ساختن عدسی شئی حاصل شد. بطوری که عدسی‌های دیگر بصورت ذره بینهای معمولی نبودند بلکه خطاهای موجود در آنها که به کجنمایی معروف هستند، دفع شده‌اند و آنها می‌توانستند جرئیات یک شی را دقیقا نشان دهند. پس از آن در طی پنجاه سال، پژوهشگران بسیاری تلاش کردند تا بر کیفیت و مرغوبیت این وسیله بیافزایند. بالاخره ارنست آبه توانست مبنای علمی میزان بزرگنمایی میکروسکوپ را تعریف کند.بدین ترتیب میزان بزرگنمایی مفید آن بین ۵۰ تا ۲۰۰۰ برابر مشخص شد. البته می‌توان میکروسکوپ‌هایی با بزرگنمایی بیش از ۲۰۰۰ برابر ساخت. مثلاً قدرت عدسی چشمی را بیشتر کرد. اما قدرت تفکیک نور ثابت است و درنتیجه حتی بزرگنمایی بیشتر می‌تواند دو نقطه از یک شی را بهتر تفکیک کند. هر چه بزرگنمایی شی افزایش یابد به میزان پیچیدگی آن افزوده می‌شود. بزرگنمایی شی در میکروسکوپهای تحقیقاتی جدید معمولاً ۳X، ۶X، ۱۰X، ۱۲X، ۴۰X و ۱۰۰X است. در نتیجه بزرگنمایی در این میکروسکوپ بین ۱۸ تا ۱۵۰۰ برابر است. چون بزرگنمایی میکروسکوپ نوری بدلیل وجود محدودیت پراش از محدوده معینی تجاوز نمی‌کند برای بررسی بسیاری از پدیده‌هایی که احتیاج به بزرگنمایی خیلی بیشتر دارند مفید است. تحقیقات بسیاری صورت گرفت تا وسیله دقیق تری با بزرگنمایی بیشتر ساخته شود. نتیجه این پژوهشها منجر به ساختن میکروسکوپ الکترونی شد.
انواع میکروسکوپ از نظر نوع آشکارساز
میکروسکوپهای الکترونی
میکروسکوپ الکترونی روبشی
میکروسکوپ الکترونی عبوری
میکروسکوپ نوری
میکروسکوپ نوری عبوری
میکروسکوپ نوری بازتابی
میکروسکوپهای پراب پویشی
میکروسکوپ نیروی جانبی
میکروسکوپ نیروی اتمی
میکروسکوپ نیروی مغناطیسی
میکروسکوپ تونلی پویشی
میکروسکوپ میدان نزدیک نوری
میکروسکوپ ولتاژ پویشی
انواع میکروسکوپ از نظر ساختمان داخلی
میکروسکوپ ساده
میکروسکوپ مرکب
میکروسکوپ یعنی چه؟
Micro= کوچک، ریز
Scope=ابزار نوری
Operating= فرایند عمل جراحی
Microscope= ابزار نوری برای بزرگنمایی تصاویر مربوط به اجسام کوچک
موارد استفاده
میکروسکوپ قادر به بزرگ نمودن قسمت‌های ریز بدن حین عمل جراحی است. تا معاینه‌های پزشکی به درستی انجام گرفته و فرآیند عمل جراحی با دقت بالایی صورت پذیرد. از آن در آزمایشگه و بزرگنمایی نمونه‌ها نیز استفاده می‌شود .
فیزیولوژی میکروسکوپ
میکروسکوپ‌ها برای کاربردهای مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مهم‌ترین موارد استفاده میکروسکوپ در جراحی اعصاب افتالمولوژی، جراحی پلاستیک بیماری‌های زنان، گوش و حلق و بینی یا هر ناحیه‌ای از بدن است که نیاز به بزرگنمایی داشته تا قابلیت دسترسی به آن بالا رود، است.
اساس کار
سه قسمت اصلی میکروسکوپ عبارت است از:
بدنه میکروسکوپ (ساختار اصلی)، منبع نور و پایه میکروسکوپ .
بدنه میکروسکوپ از عدسی‌ها، دوربین دو چشمی، شکاف‌دهنده پرتو نور، تغییر دهنده بزرگنمایی، کنترل‌کننده کانون قرارگیری جسم، عدسی شیء و یک اتصال دو طرفه به پایه میکروسکوپ تشکیل یافته و وظیفه انجام انواع بزرگنمایی‌های اپتیک از اجسام کوچک را جهت داشتن تصویری واضح‌تر و بزرگ‌تر از محل انجام فرایند بررسی جسم را به عهده دارد.شکاف‌دهنده اشعه نور، برای ناظر دوم به کار گرفته شده و امکان نصب دوربین و مشاهده تصویر بر روی مانیتور را فراهم می آورد.منبع نور میکروسکوپ اکثر مواقع به فرم یک منبع نور سرد است که برروی پایه نصب شده و توسط فیبرهای نازک با هدایت نور به محل مورد نظر، جسم را از طریق دو مسیر متفاوت با کاهش سایه‌های موجود نمایان‌تر می‌سازد.پایه میکروسکوپ از یک‌سری اتصالات چرخان با قابلیت حفظ تعادل تشکیل شده که امکان حرکت آرام برای قرار گرفتن در بهترین مکان را جهت مشاهده جسم فراهم می‌آورد. همچنین امکان قفل نمودن میکروسکوپ برروی یک تکیه‌گاه فلزی (میله صلب) نیز وجود دارد تا حتی‌الامکان کمترین لرزش ممکن حین استفاده از میکروسکوپ بر روی ناحیه قرار داده شده روی بدن ایجاد گردد.
میکروسکوپ آزمایشگاهی
اساس کار این میکروسکوپ‌ها بر اساس استفاده از نور مرئی است که از طریق سیستم عدسی متمرکز می‌شود و امکان بزرگنمایی را فراهم می‌آورد. از این میکروسکوپ می‌توان در بخش بیوشیمی، هماتولوژی، سایتولوژی، هیستولوژی و میکروبیولوژی استفاده نمود.
میکروسکوپ جراحی
از میکروسکوپ جهت بزرگنمایی ساختارهای تحت جراحی (اعصاب، عروق خونی و لنفی، جراحات و ...) در حین عمل استفاده می‌کنند. بسیاری از انواع این میکروسکوپ‌ها دارای ثابت‌کننده هستند که نیاز به دخالت جراح را به حداقل رسانده، وی می‌تواند بر روی روند جراحی تمرکز نماید. اساس کار این میکروسکوپ‌ها مشابه میکروسکوپهای آزمایشگاهی است اما قابلیت‌هایی جهت استفاده در محیط اتاق عمل به آن اضافه شده است.
میکروسکوپ الکترونی
این نوع میکروسکوپ‌ها، بزرگنمایی تا هزار برابر میکروسکوپهای نوری ایجاد می‌کند و امکان ایجاد تصویر از سطح زیر مولکولی را فراهم می‌آورد. میکروسکوپهای الکترونی دریچه تازه‌ای جهت مطالعات بیولوژی سلولی در نفرولوژی و انکولوژی فراهم آورده است. تشخیص بیماری‌های عفونی (از جمله HIV)، عصبی، قلبی، ریوی، پوستی، کبدی، اختلالات خونی و مشکلات متابولیک با این وسایل، تسهیل شده است. میکروسکوپهای الکترونی در دو نوع TEM و SEM موجود است.TEM مانند میکروسکوپ نوری عمل می‌کند. با این تفاوت که به جای نور از بیم الکترونی استفاده می‌کند. به این ترتیب جزئیات بسیاری به تصویر درمی‌آید. کاربرد SEM بیشتر صنعتی است و جهت آزمایش خواص سطح به کار می‌رود.