معماری سیک رومان
آشنایی با معماری ساختمانهای گونیک سبک سیک رومان
معماری رومانسک ( رومی وار )
کلیسای سن دنی
سبک گوتیک را یک رئیس دیر پایه گذاری کرد که ضمن پذیرفتن نصایح برنار برای اصلاح دیرش کلیسای جدیدش را به سبکی ساخت که از لحاظ شکوهمندی سبک رومانسک را پشت سر می‌گذاشت او که سوژر نام داشت در غیاب لوئی هفتم در دومین جنگ صلیبی نائب السلطنه فرانسه شد. نیت سوژر اعتقاد بخشیدن به ادعاهای شاهان فرانسه نسبت به سرزمینی بود که امروزه فرانسه می‌نامیم بدین‌ترتیب نقش سیاسی سوژر با نقش معماریش یکی بود : پی ریزی یک سرزمین پادشاهی و تجسم بخشیدن به آن از طریق معماری وی در سال 1122 به ریاست دیرسن دنی منصوب شد و در طی پانزده سال دست اندر کار بازسازی این دیر قدیمی بودکه تقریباً 300 سال از عمرش می‌گذشت کلیسای دیرسن دنی یکی از آخرین کلیساهای بزرگ است الهام بخش ساختمان کلیساهای شهرها شد و به عنوان گاهواره هنر گوتیک معروف گردید در سال 1144 میلادی لوئی ششم پادشاه فرانسه و اعضای دربار شاهی و پنج اسقف اعظم همراه با انبوه عظیمی از مردم در شمال پاریس گرد آمدند تا جایگاه خوانندگان آن را وقف کنند این جایگاه خوانندگان با نمازخانه‌های شعاعی و شیشه بندی منقوش اش سرمشق نمونه‌ای شد که معماران منطقه حومه پاریس یعنی ایل دوفرانس تا پنجاه سال بعد از آن پیروی کردند.
سوژر درباره این دیر می گوید ابعاد اصلی این ساختمان تابع کلیسای قدیمی بودند ولی آنچه این سبک جدید را اعلام کرد افزوده ظریف و در خور ستایش درحلقه نمازخانه ها با پنجره‌های تابان بودند.
جایگاه خوانندگان آن دارای طاقهای جناغی‌اند این طاق با توجه به وجود قوسهای متقاطع یا اریب در زیر گهواره‌های طاق خیلی آسان شناخته می شود این قوسها نقش آرماتور یا میله مسلح کننده‌ای را دارند که به عنوان چهارچوبی برای استخوان‌بندی گوتیک ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرد وجود شبکه ها با طاق نماهای نازک بین قوسها و با توجه به این نکته می توان از دیگر طاقهای جناغی یا قوسی باز شناخت که قطع نظر از فضایی که باید طاق زده شود ستیغ تمام قوسها تقریباً دریک سطح قرار می‌گیرند و این همان چیزی است که معماران دوره رومانسک با آن قوسهای نیم دایره شان نمی‌توانستند بدان دست یابند.
بدین ترتیب انعطاف پذیری امتیاز بزرگ طاق گوتیک است و زدن طاق برروی واحدهای مختلف الشکل را همچنان که با سادگی می توان درچنین نقشه ساختمانی دیگر جایگاه خوانندگان به شیوه گوتیک مشاهده کرد میسر می گرداند کلیساهای گوتیک حاصل کاربست توامان نظریه و دانش فنی بوده‌اند.
کلیساهای لائون
این ساختمان درحدود 1160 آغاز گردید و تقریبا 40 سال بعد ازآن تکمیل شد بسیاری از ویژگیهای رومانسک را در خود حفظ کرده است ولی همین ویژگیها را با تدبیرهای ساختمانی جدید گوتیک طاق جناغی و قوس نوک‌دار درآمیخته است جایگاه خوانندگان کمی پس از تکمیل کلیسا توسعه یافت و نقشه کنونی که نسبتاً دراز و کمی پس از تکمیل کلیسا توسعه یافت انتهای شرقیش چهار گوش است از جمله ویژگیهای رومانسک آن مربع تقاطع علامت گذاری شده و شبکه بندی های آن است که از یک واحد بزرگ درقسمت صحن بادو مربع کوچک درهر راهروی جانبی تشکیل می شود.
یکی از ویژگیهای جدید فضای داخلی وجود سه دهانه یابار یکه قوسهای زیر ردیف پنجره و زیر گنبدی است که فضایی مشابه باریکه بیرونی دیوار پوشیده با سقف شیبدار چوبی بالای بالکانه ها را اشغال می کند سه دهانه مبین اشتیاقی فزاینده به از هم گسیختن و حذف کردن تمام سطوح پیوسته دیواری است نمای چهار بخشی دیوار صحنهای مختص گوتیک آغازین : قوس بندی صحن بالکانه سه دهانه و ردیف پنجره های زیر گنبد
تغییرات مهم در طراحی نمای کلیسا نیز بخشی از تجربه اندوزیهای معماری گوتیک آغازین بودند درگاههای ورودی نیز زیر هشتیهای نگهدارنده قرارگرفته اند و برجها به عنوان اجرای لاینفک حجم کلی ساختمان به شمار رفته‌اند.
این کلیسا دوبرج دردوسوی هریک از بازویی ها( فقط دوتا از برجهایش تکمیل شدند)
کلیسای نوتردام ( پاریس )
این بنا متعلق به گوتیک آغازین است ولی نیم نگاهی به گوتیک پیشرفته دارد که درآن فقط کلاهک باریک و ظریف روی مربعی تقاطع خط دراز واقعی سقف را که از پشت برجهای حسیم نمای آن روبه رو غرب کشیده شده است قطع می کند در نقشه این کلیسا ساختمانی با مقیاس بلند پروازانه و پنج راهرویی می بینیم که درآن شیوه بلوک بندی رومانسک با شیوه طاق زنی شش بخشی صحن در دوره گوتیک آغازین ترکیب شده است بازویی اصلی کوتاه بود و از حد راهروهای جانبی بیرونی فراتر نمی رفت صحن اصلی به شیوه گوتیک آغازین بود و یک سه دهانه به شکل یک رشته نقشهای گل سرخی داشت این ساختمان پیش از آنکه تکمیل شود دستخوش تغییرات وسیع شد نمازخانه ها را درفضاهای بین دیوارهای پشت بند ساختند در سال 1250 برطول بالهای بازویی افزودند دراین زمان ساختمان صحن کلیسای شارتر تکمیل شده و بالکانه ها و نمای چهاربخشی دیوارهای مختص معماری دوره گوتیک آغازین را به عناصری منسوخ تبدیل کرده بود.
ردیف پنجره‌های زیر گنبدی با پایین آوردن نقشهای گل سرخی سه دهانه تا حد بالای بالکانه پایین آورده شدند این کار به نوبه خود مستلزم پایین تر آوردن سقف بالکانه و از نو طراحی کردن آن بود نمای کلیسا نیز همچون فضای داخلیش به نظر می‌رسد که درنقطه‌ای بین کهنه و نونوسان دارد نمای مزبور که پس از تکمیل نمای لائون آغاز شد به نظر می رسد که محافظ کارانه تر و از لحاظ حفظ حضور دیوارش به نمای رومانسک نزدیکتر است تا به نماهای گوتیک پیشرفته. نمای کلیسای نوتردام که کم روزنه‌تر و منظم‌تر از نمای کلیسای لائون است چنان احساسی از قدرت و پایداری به بیننده القا می‌کند که بیشتر طرحهای آن روز یا طرحهای بعدی قادر به القایش نبودند و نیستند ایجاد تعادل سنجیده میان عناصر عمودی دربرابر عناصر افقی به حالت ثبات آرامش بخشی رسیده است که این نما را به یکی از متقاعد کننده ترین و به یادماندنی ترین نماهای معماری گوتیک مبدل می‌کند.
گوتیک پیشرفته
معماری گوتیک در مرحله مترقی باپشت سر گذاشتن تجربه‌های بسیار بطور بسیار چشمگیری از معماری شیوه رومانسک و حتی گوتیک آغزین متمایز گردید درمیانه سده سیزدهم معماری گوتیک به اوج اعتلای خود رسید کلیساها مشخص به بلندی و سبکی کم سابقه و باریکی جزرها و نازکی و نوارها کشیدگی برجها و مناره‌ها و تیزی سر مناره‌ها تکرار و تاکید قائمهای ساختمانی بودند بدان میزان که حالت خیزی رو به آسمان یا فضایی محصور آمیخته برپیکر کلیسا بخشید و هم علاوه براین سطح دیوارها یشان سراسر شیشه بندی منقوش پوشیده شده بود تا نور بیشتری به فضای گسترده شبستان بتاباند و نقش برجسته کاری از ردیف هیاکل کوچک اندام قدیسان برقوسهای مکرر در درگاههای ورودی و مشبک کاری برسنگ و تزئینات سطحی افزایش یافت و این همان تحولی بود که گوتیک شعاع سان نام گرفت.
از نمونه های بارز این معماری کلیساهای جامع آمین و سنت شاپل در پاریس است که دو عنصر مهم معماری گوتیک به شیوه‌ای بارز در آنها به کار گرفته شده. نخست : عنصر ساختمانی که عبارت است از جزرهای پشت بند توام با پشت بندهای معلق (شمعهای شمشیری) برپا شده در هر دو جانب بیرونی پیکر اصلی کلیسا برای پایداری دربرابر رانش سقف بسیار بلند و استحکام بخشیدن به بدنه نازک و سبک دیوارها دومین حالت : عنصر تزئینی که عبارت است از گستردگی شیشه بند منقوش درونخانه است
کلیسای شارتر
در روز 10 ژوئن 1194 آتش سوزی بزرگی شهر شارتر را ویران کرد کلیسای این شهر به جز سرداب برجهای غربی سردرشاهی بین آنها یکبار دیگر ویران شد کلیسای جدید بلافاصله آغاز شد این کلیسای جدید شارتر را معمولا نخستین نمونه ساختمانهای گوتیک پیشرفته و نخستین کلیسایی می دانند که استفاده از پشت بندهای معلق یا بازویی در آن پیش بینی شده بود.
پشت بند معلق این تدبیر ساختمانهای بی نهایت مفید و مشخص کننده گوتیک بنظر می رسد که در سال 1180 برای حائل بندی دیوارهای صحن کلیسای نوتردام پاریس و کمی پس از آن برای کلیسای لائون مورد استفاده قرار گرفته باشد .
برش عرضی کلیسای مزبور نشان می دهدکه پشت بند معلق چگونه به طاقهای پایینی راهروی جانبی و بالکانه‌های می‌رسد و مستقیما نقاطی به دیوارهای صحن متصل می‌شود که طاقها بیشترین نیروی پیشرانه خود را وارد می آورند از روشهای مشابه این برای تقویت دیوارهای صحنهای طاقدار در معماری رومانسک استفاده شده بود ولی در آنجا پشت بندها در زیر سقف راهروی جانبی از نظر پنهان می ماندند اما دراین جا به گونه‌ای در معرض دید قرار داده شده‌اند که یا به عنوان ناشیگری در معماری محکوم شده‌اند یا بعنوان صداقت در ساختمان سازی مورد ستایش واقع شده‌اند.
طاق جدید گوتیک پیشرفته که در مقایسه با اسلاف گوتیک آغاز بینش محوطه نسبتا کوچکتری را اشغال می کرد وحائل بندیش آسانتر بود فقط چهار قاب دارد.
پیوستگی و جریان ارگانیک فضای داخل در شیوه گوتیک پیشرفته با طرح تازه‌ای که به دیوار جدید صحن داده شد و درنتیجه نور بیشتری از طریق ردیف پنجره های بزرگتر شده زیر طاق به درون صحن راه می یافت با تاکید بیشتری در معرض دید بینندگان قرار گرفت استفاده از پشت بندهای بازویی حذف بالکانه خطابه را از بالای راهروی جانبی میسر ساخت این بالکانه در سبکهای رومانسک و گوتیک آغازین تاحدودی نقش حایل نگهدارنده صحن را ایفا می‌کرد در دیوار سه بخشی و جدید گوتیک پیشرفته مرکب از یک ردیف قوس سه دهانه و ردیف پنجره های زیر طاقی برپنجره های بزرگ زیر طاقی تاکید می شود ارتفاع پنجره های کلیسای شارتر درست به اندازه ارتفاع قوسهای اصلی است.
فضاهای درونی برخی از کلیساهای دوره گوتیک پیشرفته علیرغم افزایش چشمگیر ابعاد پنجره‌های زیر طاقی شان نسبتا تاریکند و این بیشتر معلول رنگی بودن شیشه‌های پنجره‌های مزبور است که جلوی نور را می گیرد در کلیسای شارتر تقریبا تمامی شیشه‌های رنگی اولیه آن حفظ شده است و رنگی بودن این شیشه‌ها گرچه باعث تاریکتر شدن فضای داخلی می‌شود نور رنگین زیباییها به درون می‌تاباند که این کلیسارا به کلیسای محبوب عاشقان معماری گوتیک مبدل کرده است .
کلیسای آمین
شیوه کلیسای شارتر با ظریفکاری بسی شکوهمندتری دنبال می شود نمای کلیسا که دراثر بلند و کوتاه بودن برجها تا اندازه ای بد شکل شده است برج کوتاهتر به سده چهاردهم و برج بلندتر به سدذه پانزدهم مربوط می شود همزمان با ساختمان صحن کلیسا 1220 آغاز شد.
به نظر می‌رسد که بخشهای پایینی آن از لحاظ فاصله گذاری میان میان سردرهای قیفی شکل و شیروانی دارش تحت تاثیر نمای کلیسای لائون ساخته شده‌اند سردرهای کلیسای آمین برخلاف سردرهای کلیسای لائون از سطح نما بیرون نزده اند بلکه از پشت سطح جبهه محدود به دیوارهای پشت بند ساختمان عقب نشسته‌اند از طرف دیگر بخشهای بالایی نما بنظر می‌رسد که تحت تاثیر کلیسای نوتردام پاریس ساخته شده‌اند و پنجره نقش گلسرخی (با نقش و نگار متعلق به سده پانزدهم بالای (بالکانه شاه) و بین پنجره‌های دو قوسی در برجها گذاشته شده‌اند ولی نمای کلیسای آمین از لحاظ سرشاری و بغرنجی تزئینات سطحش از مدلهای ظاهری خود فراتر می رود نمای این کلیسا علیرغم پیچیدگی و ظرافت تزئینی اش عظمت ساختمانی خود را حفظ می کند و یکی از نخستین نماهایی است که به طور کامل با ساختمان پشتش همپیوندی دارد این سردرهای گشاد از لحاظ پهنا و جاگذاری به صحن و راهروهای جانبی شباهت دارند نمای سه بخشی آن هرچند با ابعادی نسبتاً متفاوت بازتابی از نمای سه بخشی دیوار صحن است و پنجره نقش گلسرخی بر ردیف پنجره‌های زیر طاقی منطبق است نقشه ساختمانی کلیسای آمین همانند نمای آن نمونه‌ای از سبک گوتیک پیشرفته پر عظمت است این نقشه از کلیسای شارتر برگرفته شده و احتمالاً ابعادی ظریفتر از آن نیز دارد بازتابی از کاربرد شکیبایی و مطمئنانه واژگان ساختمانی کامل گوتیک به شمار می‌رود.
1- شیوه بلوک بندی چهارگوش 2- طاق جناغی چهار قابی 3- شبکه پشت بندهایی که تجزیه تقریباً کامل احجام سنگین و دیوارهای حایل ضخیم رومانسک را میسر می‌گرداند آنچه از دیوارها باقیمانده همچون پوستی بین جزرها کشیده شده است و به نظر می‌رسد که نقشی جز تامین یک پرده عایق هوا برای فضای داخل نداشته باشد.
طاقهای جایگاه خوانندگان چنانچه مستقیما از زیر مشاهده شوند مانند آسمانه ای به نظر می‌رسند که همچون سقف چادر از تیرکهای دسته دسته شده آویخته شده باشند نوری سیل‌وار از پنجره‌های زیر طاق به درون می‌تابد باعث بلندتر نمایاندن طاق می‌شود و در همان حال خطوط کرانی ساختمان را محو می‌کند نتیجه چیزی خیالی است و ساختمان بزرگ دیگری را در نظر می‌آورد که سراپا با کلیسای آمین تفاوت دارد و نور در آن نقش مشابهی بازی می‌کند یعنی ساختمان ایاصوفیه در قسطنطنیه نه فقط حجم مادی ساختمان در اثر بلوغ و جسارت نوآورانه ساختمانی کاهش می‌یابد بلکه آنچه برجای می‌ماند از لحاظ بصری بوسیله نور حالتی غیرمادی پیدا می‌کند.
فلسفه وجود پروردگار را به اتکای استدلال ثابت می کند تجربه تخیل سعادت آمیز دلیلی رمزگونه در اختیار انسان مومن قرار دارد مانند تجربه دانته در بهشت به هنگامی که شیفته‌وار به درون قلب نور و قلب سکوت می نگریست. ساختمان کلیسای آمین پافشاری بر یک نظم و وحدتی است که از اجزای کاملاً متمایز و دارای روابط روشن پدید آمده است در این وحدت فیلسوف بر هماهنگی منطقی و معمار بر پیوستگی ساختمانی تاکید می‌کند کمال مطلوب آن است که نظم مزبور به کاملترین درجه برسد.