چگونه پرسش های دانش آموزان را پاسخ دهیم ؟
حضرت پیامبر (ص ) می فرماید : « سلونی قبل ان تفقدونی » یعنی از من بپرسید قبل از اینکه از میان شما بروم . سعدی هم در گلستان میگوید :
بپرس هر چه ندانی که ذل پرسیدن دلیل راه تو باشد به عز دانایی
سوال و طرح آن امری مهم و با ارزش است . شخصیت علمی یک دانش آموز با طرح پرسش شکل می گیرد . دانش آموزی که پرسشی ندارد ، غالبا درس و بحث را درک نکرده است ، یا ذهن خالی و کم مایه ای دارد که هیچ گونه پرسشی را نمی تواند مطرح کند . معلم خوب باید فضای مناسب برای طرح پرسش را به وجود آورد و زمینه های مساعد و انگیزه های لازم را برای ایجاد پرسش مطلوب ایجاد کند . یک کلاس خوب در حقیقت با یک پرسش مطلوب آغاز می شود و با یک پرسش اندیشمندانه و عالمانه هم پایان می یابد ، پرسشی که بتواند تا زمان کلاس بعد دانش آموز را برای رسیدن به پاسخ مناسب ، به تفکر و تلاش و از دیدگاه های متنوع در واقع راه سوال کردن را به دانش آموز می آموزد و او را تشویق می کند تا سوالهای دیگری مطرح سازد . اکنون به بیان نکاتی می پردازیم که یک معلم دلسوز و اندیشمند در کلاس درس و در برابر دانش آموز پرسشگر خود باید رعایت کند .
معلم باید با روی خوش به سوال دانش آموز گوش فرا دهد . با نگاهش به او آرامش بخشد و او را تشویق به ادامه پرسش نماید . در حقیقت معلم باید به استقبال پرسش دانش آموز برود .در فضای امن و آرام با صبر و حوصله به سوال او گوش کند و فرصت کافی بدهد تا جملات سوالش را کامل ادا کند و هر گونه توضیح یا مثال لازمی را بیان کند .
معلم باید به دقت به سوال دانش آموز گوش کند تا مفهوم پرسش را کامل درک کند نه اینکه شتابزده و قبل از تمام شدن سوال پاسخ آن را بگوید .
معلم در پاسخگویی به سوال یک دانش آموز تا جایی که می تواند باید از دانش آموزان دیگر کمک بخواهد تا کلاس در هنگام پاسخگویی فعال باشد و رقابت صحیحی برسر جواب دادن به سوال در میان همه دانش آموزان به وجود بیاید .
معلم از ذکر کلمه« نمی دانم » در مقابل برخی پرسشها نباید وحشت داشته باشد . ابن سینا دانشمند بزرگ می گوید :
تا بدان جا رسید دانش من که بدان همی که نادانم
البته معلم باید تسلط علمی کافی سر کلاس برود ، مطالعه کند ، اعتماد به نفس داشته باشد و کلمه نمیدانم را در مقابل هر سوالی به زبان نیاورد .
بهترین فضای پاسخگویی و قانع کننده ترین جواب موقعی فراهم می شود که معلم به دانش آموز کمک کند تا او به جواب درست دست یابد . این روش نیاز به حوصله ، بردباری و وقت کافی دارد . می توان با بی حوصلگی پاسخی شتابزده و قطعی به سوال کننده داد اما تلاش و تفکر خود دانش آموز برای رسیدن به جواب درست و لذتی که پس از دست یابی به آن احساس می کند ، بسیار ارزشمند تر و سودمند تر از یک جواب فوری و شتابزده است .
معلم باید خود را کنار دانش آموز و همراه او تصور کند و به او بگوید که ما هر دو تلاش می کنیم تا با هم به جواب مطلوب و صحیح دست یابیم .
معلم باید با حالتی جدی و مصمم به پاسخگویی بپردازد . با لباس و دست های خود بازی نکند .به کاری مانند تصحیح کردن ورقه پاک کردن تخته سیاه و یا بازو بسته کردت پنجره کلاس و بستن دکمه های لباس خود مشغول نشود و خلاصه اینکه تمام حواص و توانایی ذهن خود را برای پاسخگویی صحیح به کار برد .
معلم باید اندیشمندانه و علمی به پرسشهای دانش آموزان پاسخ دهد . در ابتدای پاسخگویی متذکر شود که من براساس مطالعاتی که خودم داشته ام بدین پاسخ دست یافته ام و ممکن است پاسخ بهتری هم وجود داشته باشد . در چنین مواردی ذکر ماخذ و کتابهای مورد مطالعه ضروری است .
معلم در برابر سوالهایی که جواب آنها به طور احتمالی و تردید آمیز می داند ، می تواند دانش آموز را به منابع مفید و معتبر ارجاع دهد و یا جواب کامل تر را به جلسه بعد موکول کند تا با آرامش و فرصت کامل به تحقیق بپردازد و پاسخ صحیح در اختیار دانش آموز بگذارد .
معلم باید در جلسه بعد حتما سوالی که جوابش نا تمام مانده بود پی گیری و کامل کند و نتیجه تحقیق و دریافت خود را بیان نماید .
اگر دانش آموز ضمن تحقیق به جواب تازه ای دست یافته است او را در حضور دیگران تشویق کند و پاسخش را رسا برای دیگران بازگو کند .
معلم باید به سوال دانش آموزان جواب قانع کننده ای بدهد بطوریکه رضایت و خشنودی درک علمی را از نگاه دانش اموز بخواند و اثر آن را در چهره او ببیند .
در طی طرح سوال و حین پاسخگویی معلم اگر دانش آموز دیگری ، در مخالفت با پاسخ معلم نظریه ای ابراز کند ، وی باید باسعه صدر به آن گوش بدهد . اگر مطلب آن دانش آموز نادرست باشد با استدلالی متین به رد آن بپردازد و در غیر این صورت معلم با تواضع علمی آن را تایید کند و متذکر گردد که جواب اخیر از پاسخ خود وی صحیح تر و سودمند تر است .
معلم در ضمن پاسخگویی نباید از بحث منحرف گردد ، به حاشیه گویی بپردازد و خدایی نکرده بخواهد از جواب اصلی طفره برود . که این عمل سبب بی اعتمادی دانش آموز به او می شود و شخصیت و چهره علمی او را خدشه دار می سازد .
معلم در پاسخگویی به سوال دانش آموزان باید رعایت وقت و حوصله کلاس را بنماید و اگر سوالی نیاز به بحث و دقت بیشتری دارد ؛ آن را به پایان درس یا وقت تفریح موکول کند . به شرط اینکه خود فداکاری لازم را داشته باشد که در ساعات فراغت ، قسمتی از وقتش را به پاسخگویی به سوال دانش آموز صرف کند .
معلم با کلام و نگاهش باید اشراف و تسلط علمی خود را حفظ کند به گونه ای رفتار کند که یک محیط علمی ، با صفا و به دور از هر گونه قدرت نمایی فراهم آید تا دانش آموز احساس امنیت علمی علمی نماید و بتواند به رفع مشکل خود بپردازد .
در پایان باید خاطر نشان ساخت که ایجاد فضای سالم علمی در کلاس و ارائه پاسخ های صحیح و منطقی و به دور از تعصب ازسوی معلم ، جایگاه رفیعی برای او در میان دانش آموزانش ایجاد می کند . خاطره پاسخهای معلم عالم و دلسوز برای سالها در حافظه و یاد دانش آموزان باقی می ماند و در بسیاری از موارد الگو ی مناسبی برای آنان می شود تا جواب هر پرسشی را با حوصله ؛ متانت ، دقت و عالمانه اظهار کنند .