علم و تکنولوژی مدرن اکنون بخش عمده زندگی ما را تحت تاثیر قرار داده است این امر نه تنها ابزارهای زندگی ما را متحول نموده است بلکه تاثیری عمیق بر روابط اجتماعی و فردی ما و حتی اثری قابل توجه بر شیوه فکر کردن ما گذاشته است، این در حالی است که کمتر به بررسی این آثار پرداخته ایم و همواره بدون هر گرونه دقت نظر صرفا در پی جذ علم و تکنولوژی بوده ایم، در این تحقیق سعی کرده ایم تا علم و تکتولوژی مدرن را از منظر آثار آن بر زندگی جوامع جهان سوم مورد ارزیابی قرار دهیم.
تاملی پیرامون علم و تکنولوژی مدرن:
علم و تکنولوژی مدرن در وضعیت وخیم بحرانی قرار دارد، این بحران خود را در اشکال گوناگون نشان می دهد، واضح ترین اشکال چنین بحرانی را می توان در آخرین تولیدات نظام های علمی و تکنولوژیک، مانند کالاها و تکنولوژی های جدید و غیره مشاهده کرد که اغلب معطوف به تخریب، هدر دادن و منزوی کردن افراد از یکدیگر و از طبیعت هستند. در حقیقت پس از یک دهه تحقیق در اقصی نقاط جهان اکنون مشخص شده است که علم از درون روندها یاجتماعی حاصل می شود، در واقع برخی از فلاسفه و تاریخ نگاران علم استدلال می کنند که علم خود روند اجتماعی است. نیروهای اجتماعی که در سطح و ساختار اقتصاد جهان و اقتصاد سیاسی ملی عمل می کنند به همراه جوامع علمی، خصوصیات، محتوا و الگوهای علم و تکنولوژی مدرن را شکل می دهند.
ناتوانی علم در برآورده ساختن نیازهای اساسی:
علم مدرن به واسطه پیشرفت های تکنولوژیک آن، می تواند در صورتی که نظام های اجتماعی و تولیدی به خوبی مورد بهره برداری قرار گیرند، نیازهای اساسی همه انسان های روی رمین را برآورده سازد، نکته مهم آن است که در جهان واقع، بیش از بیش از نیمی از جمعیت جهان یا به عبارتی دو سوم جمعیت جهان سوم در شرایطی کاملا غیر انسانی و محروم از اساسی ترین نیازهای بشر مانند غذ، لباس و سرپناه به سر می برند، این داستان غم انگیز هنگامی فاجعه آمیزتر می شود که این حقیقت را در نظر آوریم که همان توانایی تکنولوژیکی که سرهم بندی غیر معقول کالاهای فعلی را ممکن سواخته است به همان میزان قدرتمند است که می تواند بخش عظیمی از منابع تجدید ناپذیر جهان را تخریب کند و از میان ببرد، این توانایی غول آسای تکنولوژیک، هر روز انرژی بیشتری را مصرف می کند معادن بیشتری را استخراج می کند، جنگل های بیشتری را قطعه قطعه می کند، خاک سطحی بیشتری را هدر می دهد و آب، خاک، هوا و حتی جو بیشتری از زمین را آلوده می کند- تکنولوژی های بومی جهان سوم از بسیاری جهات مانند زمینه سازی برای اشتغال، کنترل تکنولوژی از سوی جامعه و یا تولید کنندگان، کنترل روند تولید، رعایت عدالت و سازگاری با محیط زیست، بر انواع تکنولوژی های مدرنی که امروزه جهان سوم را اشغال کرده است برتری دارد، با این همه این تکنولوژی بومی در حال حاضر تحت تاثیربخش های تجاری شده اقتصاد و با تهدید(فرهنگ مصرفی) که ذائقه مردم را از فرهنگ بومی به مدل ها و کالاهای فرهنگ غربی تغییر می دهد، در حال به دور انداخته شدن است، بنابراین غرق شدن کشورهای جهان سوم در وابستگی به نظام جهان مدرن، فاجعه ای را پیش روی کشورهای جهان سوم قرار داده است، حال آنکه توسعه پایا که ضرورتی برای آینده کشورهای جهان سوم قرار داده است نیازمند استفاده معقول از منابع این کشورها برای توسعه صحیح آن هاست ، از این رو اکنون زمان آن رسیده است که جهت گیری های خود را در مفاهیمی مانند علم، تکنولوژی و توسعه تغییر دهیم.
خطرات علم و تکنولوژی:
با اوج گیری تکان دهنده وقوع فاجعه های بزرگ تکنولوژیک در سراسر جهان، اعتبار علم مدرن اساسا زیر سئوال رفت، این فاجعه های بزرگ که هم در کشورهای سرمایه داری و هم در کشورهای کمونیست، هم در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه بروز نمود در اذهان عمومی با علم و تکنولوژی مدرن گره خورده است، چنین امری بازگو کننده بحران در این نظام معرفتی است که اولین بار در قرن هفدهم بروز کرد فاجعه نشست گاز در بویال، انفجار هسته ای چرنوبیل در شوروی، تراژدی چلنجر، آلودگی رودخانه راین، نقاط عطفی اساسی در راه جدا کردن عمومی مردم از علم مدرن بوده اند. با این همه، هیچ یک از این توسعه ها و چقدر هم که نتایج آن فجیع و وحشتناک باشد قابل مقایسه با آنچه از اتحاد علوم مدرن و صنایع تسلیحات هسته ای و رقابت تسلیحاتی هسته ای حاصل می شود نیست با گسترش علم و تکنولوژی مدرن در جهان سوم، جنون دسترسی به سلاح های هسته ای نیز به دولت های جهان سوم و علوم مورد حمایت آن ها سرایت کرده است بنابراین شاهد آن هستیم که علم مدرن منبع اصلی خشونت فعال علیه بشریت و همه موجودات زنده عصر ما شده است.
علم و نظامگیری:
در بسیاری از کشورها دانشمندان فراوانی از دانش فنی خود برای تخریب زندگی بشر استفاده می کنند حال آنکه وظیفه این دانشمندان به کارگیری علمشان برای بهبود وضع بشر است، واضح است که مسائل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی جهان را نمی توان به وسیله شیوه های نظامی حل کرد، همه کشورها باید از تهدید به زور و یا استفاده از آن برای حل مناقشت خودداری کنند. با این همه باید خاطر نشان ساخت که دفاع از خود در قوانین بین المللی به رسمیت شناخته شده است، به این ترتیب هر ملتی حق دفاع از خود را در برابر تهاجم خارجی دارد.
همه کشورها رسما به این نکته توافق دارند که جنگ هسته ای(در صورت بروز) هیچ برنده ای نخواهد داشت چرا که همان گونه که می دانیم در صورت وقوع جنگ هسته ای این تمدن بشری است که نابود خواهد شد، خطرناک ترین جذبه رقابت های تسلیحاتی افزایش فزاینده قدرت تخریب تسلیحات است که وقتی با درگیری های نظامی منطقه ای همراه گردد می تواند به نابودی کامل نسل بشر منجر شود با این حال همچنان شاهد ساخت و تولید بمب های هسته ای هستیم، بدترین استفاده از علم و تکنولوژی مدرن در جهان سوم به کارگیری آن از سوی رژیم های استبدادی و نخبگان حاکم محلی می باشد که از تسلیحات تولید شده توسط علم و تکنولوژی مدرن غربی برای سرکوب ملت خویش و حفظ ساختارهای استثمارگرانه موجود استفاده می کنند بزرگترین رسوایی رخ داده در توسعه جهان سوم این استکه کشورهای سوم بخش بزرگی از منابع ملی و بودجه جاری خود خود را به تسلیحات اختصاص می دهند، به طوری که در مجموع بودجه ای که صرف تسلیحات نظامی می شود 3 برابر بودجه ای است که صرف بهداشت و سلامت می گردد، در حال حاضر در جهان سوم به ازای هر پزشک 25 سرباز وجود دارد، پس از پایان جنگ جهانی دوم تا کنون بیشترین جنگ ها در کشورهای جهان سوم رخ داده است که در این جنگ ها میلیون ها نفر جان خود را از دست داده اند، در حال حاضر جهان نیازمند صلح و پایان دادن به نظامی گری است.
مفهوم تکنولوژی و صنعتی شدن مناسب:
تکنولوژی و صنعتی شدن مناسب هنگامی صورت می گیرد که توسعه را تکامل بخشید سه جنبه اصلی تکنولوژی مناسب عبارتند از انتخاب، تولید و انتشار.
انتخاب: از میان همه تکنولوژی های موجود در دسترس که طیفی کامل را از تکنولوژی های کشورهای صنعتی گرفته تا تکنولوژی بومی تشکیل می دهند، صورت می گیرد.
در انتخاب تکنولوژی های کشورهای صنعتی باید با نهایت دقت و منتها درجه توجه، تمایل این تکنولوژی ها را به تشدید نابرابری ها و از میان بردن خودکفایی مورد نظر قرار داد، در انتخاب تکنولوژی های سنتی می توان از انواع قدیمی و اولیه آن ها استفاده کرد و یا از انواع تغییر یافته آنها بهره برد.
در هرسه جنبه انتخاب، تولید و انتشار تکنولوژی، شبکه سازی جهان سوم و رابطه میان این کشورها، نقشی اساسی را بر عهده دارد، انتخاب دسته جمعی تکنولوژی های بومی مناسب، خصوصا هنگامی که در تقابل با تکنولوژی های کشورهای جهان سوم می توانند دست به تولید مشترک تکنولوژی بزنند و همچنین در انتشار و اشاعه تکنولوژی نیز کشورهای جهان سوم باید تجارب خود را به اشتراک بگذارند. با این همه، تاکید بخصوصی باید بر تکنولوژی های مناسبی قرار گیرد که با حفظ خودکفایی و هماهنگی با محیط زیست، نیازهای اساسی بشر از جمله غذا، سرپناه، پوشش، بهداشت، آموزش غیره را تامین می کنند و خصوصا بخش های خصوصی محتاج تر اجتماع را بیشتر مورد توجه قرار می دهند.
سیاست گذاری و مدیریت علم:
صرفا عداد انگشت شماری از کشورهای جهان سوم سیاست گذاری های علمی صریح و واضحی دارند، این سیاست های علمی، معطوف به تولید زیربنای تکنولوژی و علم در کشور است، این زیر بناها در اغلب موارد به قیمت از دست رفتن استقلال ملی به دست می آیند، چرا که نهادهایی علمی و تکنولوژیک در جهان سوم، صرفا امتداد نهادهای علمی کشورهای صنعتی هستند علاوه بر این کشورهای بسیار پیشرفته و ظاهری هستند، بنابراین بخش عظیمی از زیربناهای ایجاد شده ربطی به نیازها و تقاضاهای کشور ندارند.