مقدمه
در استان کردستان تهیه و تولید انواع فرآورده های دستی از دیرباز مرسوم بوده و برخی از این صنایع دستی از آوازه جهانی برخوردار است.
سفالگری و سرامیک سازی
هنر سفالگری از زمانهای بس کهن در کردستان رایج بوده و ظرفهای سفالین متعددی در زیر زمین کشف شده و نشان می دهد که این هنر در دوره پیش از تاریخ در کردستان مورد توجه فوق العاده مردم بوده و تعدادی از آنها را در گورهای مردگان پیدا کرده اند.
مردم آن زمان اعتقاد داشتند که پس از مرگ مجددا زنده می شوند و به این ظروف احتیاج خواهند داشت و از این رو در هنگام به خاک سپردن مردگان مایحتاج زندگی را هم با آنان دفن می کردند.
در دوره ساسانیان جنس لعاب تکامل یافت و کردستانیها ظروف لعابدار بسیار زیبایی می ساختند که تعدادی از این ظروف از زیر خاک بیرون آمده است.
هنر سفال سازی از آن تاریخ به بعد در ایران رونق پیدا کرد و ظروف لعابدار با گل معمولی ساخته می شد و آن از خاک رس بدون ماسه و شن و مواد آهکی بود و این نوع ظروف در کردستان به وفور پیدا می شود.
کاشی کاری
صنعت کاشی کاری نیز در کردستان رونق بسیاری دارد و این صنعت از قرن سیزدهم هجری قمری به بعد رو به پیشرفت گذاشت و داخل مسجد "دارالاحسان" و مسجد "دارالامان" و خانه های قدیمی سنندج از کاشیهای معرق پوشیده است و هنر ساختن کاشیهای معرق در زمان " امان الله خان اول اردلان " ( -هجری) اوج گرفت و صنعت کاشی سازی در این زمان رو به تکامل گذاشت.
قالیبافی
قالی بافی در کردستان بسیار رایج است و نام کردستان همیشه مترادف با مهمترین قالیهای دستباف بوده که با کمال ذوق و سلیقه پدید آمده است و قالی افشار و سنندج و بیجار و بوکان امروز شهرت جهانی دارد و به تحقیق یکی از پرارزشترین فرشهای ایران است.
بیشتر طرحهای مورد استفاده قالیبافان در کردستان طرحهای شکسته بوده و بندرت از طرحهای دیگر استفاده می شود، از میان این طرحها می توان به طرح ماهی درهم (هراتی)، ریزماهی نقش بته ای، گل وکیلی، گل میرزاعلی، گل مینا و شاخ گوزن و میناخانی اشاره کرد.
گلیم
مشهورترین گلیمهای کردستان، سنه است که اکنون شامل سنندج و اطراف آن می شود، این منطقه از مراکز مهم تولید قالی و گلیمهای کردستان به شمار می آمده است.
سنه از زمان سلطنت صفویان پایتخت کردستان بوده است و تاثیر صفویان در گلیمهای به جای مانده از قرون هجدهم، نوزدهم و اوایل قرن بیستم به وضوح دیده می شود.
گلیمهای قبایل سنجابی و جاف تحت تاثیر آویزهای زربافت و قلاب دوزی شده صفوی است، گلیمهای سنه چه از نظر فنی و چه از لحاظ زیبایی شناسی با دیگر گلیمهایی که توسط قبایل و چادرنشینان کرد بافته شده، تفاوت دارد.
در بافت آنها نوعی ذوق هنری دیده می شود و بیش از گلیمهای دیگر به فرش- های گره دار ایرانی شبیه است.
منبت کاری
منبت کاری چوب در کردستان از قدیم رواج داشته و درهای چوبی در کردستان و برخی از روستاهای آن که به جای مانده متعلق به دوران صفوی بوده که دارای کنده کاریهای دقیق و به صورت گل و کتیبه های گوناگون است.
منبت کاریهایی که بر در امامزاده ها و مشایخ انجام شده بسیار با ارزش است و امروز هم منبت کاران کرد در کردستان به کار خود ادامه می دهند و منبت کاری رواج کامل دارد.
اکنون در سنندج معروفترین و زبردست ترین منبت کاران در کارگاه های خود مشغول به کارند همراه با سبکهای جدید، که در آن ابداع و ابتکار خود را محفوظ داشته اند.
نازک کاری چوب
ساخت فرآورده های چوبی و نازک کاری در سنندج سابقه طولانی دارد و محصولات چوبی این شهر از قدیم الایام خواستاران فراوانی داشته، بویژه تخته شطرنج های سنندج از مرغوبیت خاصی برخوردار است و در کارگاه های نازک کاری علاوه بر تهیه تخته شطرنج محصولهای دیگری از قبیل قوطی سیگار و شیرینی خوری و کیف زنانه و جعبه و لوازم آرایش و سینی و بشقاب و غیره تولید می شود.
امروز کارگاه های خراطی کردستان بیشتر به تهیه قلیان، پیپ چپق، عصا ، چوب دستی و چوب سیگاری می پردازند.
موج بافی
یکی دیگر از صنایع دستباف کردستان موج بافی است، کردها از موج برای نگهداری رختخواب و وسایل اضافی بهره برداری می کنند و در ضمن به عنوان پشتی هم از آن استفاده می نمایند و زیبایی خاصی به محل زندگی می دهد.
تهیه موج که مانند پارچه نازک و لطیف است در اغلب شهرها منجمله سنندج، سقز، بانه و مریوان رواج دارد.
شالبافی
شال یک نوع پارچه است که برای تهیه لباس کردی مورد استفاده قرارمی گیرد.
صنایع دستی استان کردستان
دست ساخته‌های مردم کردستان که از قدمتی به درازای تاریخ منطقه برخوردار است را می‌توان یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری استان کردستان دانست که در سالهای اخیر بشدت مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته است.
صنایع دستی در استان کردستان تهیه و تولید انواع فرآورده‌های دستی از دیرباز مرسوم بوده است.
مهمترین صنایع دستی استان عبارتند از:
* سفالگری و سرامیک‌سازی
هنر سفالگری از زمانهای بس کهن در کردستان رایج بوده و ظرفهای سفالین متعددی در زیر زمین کشف شده و نشان می‌دهد که این هنر در دوره پیش از تاریخ در کردستان مورد توجه فوق‌العاده مردم بوده و تعدادی از آنها را در گورهای مردگان پیدا کرده‌اند.
زیرا مردم آن زمان اعتقاد داشتند که پس از مرگ مجددا زنده می‌شوند و به این ظروف احتیاج خواهند داشت و از این رو در هنگام به خاک سپردن مردگان مایحتاج زندگی را هم با آنان دفن می‌کردند.
در دوره ساسانیان جنس لعاب تکامل یافت و کردستانیها ظروف لعابدار بسیار زیبایی می‌ساختند که تعدادی از این ظروف از زیر خاک بیرون آمده است.
هنر سفال‌سازی از آن تاریخ به بعد در ایران رونق پیدا کرد و ظروف لعابدار با گل معمولی ساخته می‌شد و آن از خاک رس بدون ماسه و شن و مواد آهکی بود و این نوع ظروف در کردستان به وفور پیدا میشود.
* کاشی کاری
صنعت کاشی کاری نیز در کردستان رونق بسیاری دارد و این صنعت از قرن سیزدهم هجری قمری به بعد رو به پیشرفت گذاشت و داخل مسجد دارالاحسان و مسجد دارالامان و خانه‌های قدیمی سنندج از کاشیهای معرق پوشیده است و هنر ساختن کاشیهای معرق در زمان امان الله‌خان اول اردلان ( 1214-1240هجری) ساخته شد و به حد کمال رسید و صنعت کاشی‌سازی در این زمان رو به تکامل گذاشت.
* قالیبافی
قالی بافی در کردستان بسیار رایج است و نام کردستان همیشه مترادف با مهمترین قالیهای دستباف بوده که با کمال ذوق و سلیقه پدید آمده است و قالی افشار و سنندج و بیجار و بوکان امروز شهرت جهانی دارد و به تحقیق یکی از پرارزشترین فرشهای ایران است.
بیشتر طرحهای مورد استفاده قالیبافان در کردستان طرحهای شکسته بوده و بندرت از طرحهای دیگر استفاده میشود، از میان این طرحها می‌توان به طرح ماهی درهم (هراتی)، ریزماهی نقش بته‌ای، گل وکیلی، گل میرزاعلی، گل مینا و شاخ گوزن و میناخانی اشاره کرد.
* گلیم
مبدا مشهورترین گلیم های کردستان، سنه است که در حال حاضر شامل سنندج و اطراف آن میشود، این منطقه از مراکز مهم تولید قالی و گلیمهای کردستان به شمار می‌آمده است.
سنه از زمان سلطنت صفویان پایتخت کردستان بوده است و تاثیر صفویان در گلیمهای به جای مانده از قرون هجدهم، نوزدهم و اوایل قرن بیستم به وضوح دیده میشود.
گلیمهای قبایل سنجابی و جاف تحت تاثیر آویزهای زربافت و قلاب دوزی شده صفوی است، گلیمهای سنه چه از نظر فنی و چه از لحاظ زیبایی شناسی با دیگر گلیمهایی که توسط قبایل و چادرنشینان کرد بافته شده، تفاوت دارد.
در بافت آنها نوعی ذوق هنری دیده میشود و بیش از گلیمهای دیگر به فرش های گره‌دار ایرانی شبیه است.
* منبت کاری
منبت کاری چوب در کردستان از قدیم رواج داشته و درهای چوبی در کردستان و برخی از روستاهای آن که به جای مانده متعلق به دوران صفوی بوده که دارای کنده کاریهای دقیق و به صورت گل و کتیبه‌های گوناگون است.
منبت کاریهایی که بر در امامزاده‌ها و مشایخ انجام شده بسیار با ارزش است و امروز هم منبت کاران کرد در کردستان به کار خود ادامه می‌دهند و منبت کاری رواج کامل دارد.
اکنون در سنندج معروفترین و زبردست‌ترین منبت کاران در کارگاه‌های خود مشغول به کارند همراه با سبکهای جدید، که در آن ابداع و ابتکار خود را محفوظ داشته‌اند.
* نازک کاری
ساخت فرآورده‌های چوبی و نازک کاری در سنندج سابقه طولانی دارد و محصولات چوبی این شهر از قدیم الایام خواستاران فراوانی داشته، بویژه تخته شطرنج های سنندج از مرغوبیت خاصی برخوردار است و در کارگاه‌های نازک کاری علاوه بر تهیه تخته شطرنج محصولهای دیگری از قبیل قوطی سیگار و شیرینی خوری و کیف زنانه و جعبه و لوازم آرایش و سینی و بشقاب و غیره تولید میشود و امروز کارگاه‌های خراطی کردستان بیشتر به تهیه قلیان و پیپ چپق و عصا و چوب دستی و چوب سیگاری می‌پردازند.
* موج بافی
یکی دیگر از صنایع دستباف کردستان موج بافی است، کردها از موج برای نگهداری رختخواب و وسایل اضافی بهره‌برداری می‌کنند و در ضمن به عنوان پشتی هم از آن استفاده می‌نمایند و زیبایی خاصی به محل زندگی می‌دهد.
تهیه موج که مانند پارچه نازک و لطیف است در اغلب شهرها منجمله سنندج، سقز، بانه و مریوان رواج دارد.
* شالبافی
شال یک نوع پارچه‌است که برای تهیه لباس کردی مورد استفاده واقع میشود.
دستبافان شال این مناطق، با استفاده از پشم بز که در اصطلاح محلی به آن مرز می‌گویند شال را تولید می‌کنند.
واگذاری طرح صادراتی کردن تولیدات صنایع دستی کردستان
سنندج- خبرنگار خراسان: شناسایی بازارهای هدف و صادراتی کردن تولیدات صنایع دستی کردستان به مهندسان مشاور واگذار شد.
رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کردستان گفت: در راستای مطالعه امکان سنجی احداث شهرک ها و بازارچه های صنایع دستی در استان به عنوان متمم ۳ طرح دیگر مطالعاتی با عنوان کاربرد صنایع دستی در زندگی روزمره استان و شناسایی، بازاریابی و ارتقای فروش محصولات صنایع دستی، شناسایی بازارهای هدف و صادراتی کردن تولیدات صنایع دستی به مهندسان مشاور واگذار شد.
«علی فعله گری» در گفت و گو با خراسان اظهار داشت: طرح مطالعاتی در بخش صنایع دستی به ویژه شناسایی ظرفیت ها و توانمندی های خاص استان در راستای برنامه ریزی های کارشناسانه بسیار حائز اهمیت است. وی یکی از مشکلات صنایع دستی در استان ها را انجام نشدن پژوهش های گسترده و شناخت امکانات و توانمندی های موجود در آن ها دانست و گفت: امیدواریم با تدابیر اندیشمندانه و برنامه ریزی های دقیق، این مطالعات انجام گیرد.
وی افزود: ظرفیت های بخش خصوصی در عرصه صنایع دستی استان می تواند در راستای کیفی سازی و افزایش میزان آموزش صنعت گران و تولید این کالاها به کارگیری شود و جهش بزرگی در این بخش به وجود آورد.
صنایع دستی کردستان رو به افول است
معاون صنایع‌دستی و هنرهای‌سنتی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گفت: به دلیل غفلت‌هائی که در سالهای گذشته نسبت به صنایع دستی کردستان صورت گرفته، اکنون این صنعت در کردستان رو به فراموشی و افول است
حسین هاتفی فارمد که به منظور بررسی وضعیت سازمان میراث فرهنگی کردستان به این استان سفر کرده بود، افزود: برخی از رشته های صنایع دستی در کردستان منسوخ و فراموش شده و مابقی هم در حال اوت شدن از گردونه فعالیت است.
وی اظهار داشت: مسئولین باید به جهت حفظ رشته های موجود و احیای رشته های فراموش شده تلاش مضاعفی را انجام دهند.
هاتفی فارمد با اشاره به اینکه کردستان جایگاه هنرمندان برجسته و قطب صنایع دستی و هنر های سنتی است، خاطر نشان کرد: صنایع دستی این استان با آن همه رشته های سنتی
و کاربردی، اکنون از جایگاه مطلوبی در کشور برخوردار نیست.
وی به فضاها و امکانات موجود و زمینه مساعد برای توسعه صنایع دستی در کردستان اشاره کرد و افزود: در این استان 8 هزار و 500 متر مربع فضا برای مکان تولید و عرضه این صنعت فراهم است که متاسفانه از این امکان هیچ بهره برداری نمی‌شود.