وضعیت معلم ها در آلمان
پنجم اکتبر "روز جهانی معلم" است. امسال "بهبود شرایط کاری آموزگاران در سراسر دنیا" در کانون توجه مؤسسه‌ی "روز جهانی معلم" بود. به این مناسبت با یک معلم و یک دانشجوی رشته‌ی ادبیات که بزودی معلم خواهد شد به گفتوگو نشستیم.
آلمانیها روز معلم را جشن نمی‌گیرند. تنها در آلمان شرقی (DDR) این روز را جشن می‌گرفتند. این اما نشانه‌ی بی‌اهمیت بودن این شغل نیست. درآمد خوب معلمان و جایگاه والای اجتماعی آنان گویای ارزشی است که جامعه و دولت آلمان برای متولیان تعلیم و تربیت خویش قائل هستند.
معلم یک "مدرسه حرفه‌ای" (Berufschule)
مدرسه یا آموزشگاه حرفه‌ای OSZ که در منطقه کرویتس‌برگ (Kreuzberg) برلین واقع شده است، یکی از بزرگترین مدرسه‌های حرفه‌ای اروپاست.
مدرسه‌های حرفه‌ای در آلمان تقریباً مشابه دبیرستان‌های فنی حرفه‌ای در ایران هستند. دورهی مدرسه‌ی حرفه‌ای در آلمان معمولاً سه سال است. دانش‌آموز دو روز در هفته را به یادگیری تئوری‌های رشته‌ی مربوطه می‌گذراند و سه تا چهار روز هم به آموزش عملی اختصاص دارد.
در مدرسه OSZ بیش از ۱۰ رشته‌ی مختلف از جمله داروخانه‌داری، کتابفروشی و فروشندگی تدریس می‌شود و دانش‌آموزان باید علاوه بر مفاد تخصصی هر رشته، درسهای عمومی‌ای مانند سیاست، ورزش و زبان آلمانی را نیز بیاموزند
رولف ملداو (Rolf Mehldau) یکی از ۲۷۰ معلم این مدرسه است. او ۶۳ سال دارد و کار تدریس را از ۲۸ سال پیش آغاز کرده است.
ملداو در مدرسه‌ی OSZ اصول اولیه‌ی کتابفروشی، اقتصاد، سیاست و علوم اجتماعی تدریس می‌کند.
امکانات آموزشی برای معلمها
در برخی از ایالتها برنامه‌های آموزشی مناسبی برای معلمها تدارک دیده می‌شود که شرکت در این دوره‌ها اغلب اختیاری است اما دوره‌های اجباری هم وجود دارند.
رولف ملداو در این‌باره می‌گوید: «مدرسه ی ما طی سال گذشته ۲ روز را به سمینارهای تعلیم و تربیت معلمان اختصاص داد و در این دو روز هیچ کلاسی دایر نشد. شرکت در این سمینارها برای همه اجباری بود. یکی از موضوعات مطرح در این گردهمایی‌ها روش‌های جدید آموزشی بود و موضوع دیگر جلوگیری از خشونت. متأسفانه موضوع دوم مدتی است اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده، چرا که خشونت در میان دانش‌آموزان مرتب رو به افزایش است و ما به عنوان دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت وظیفه داریم از آن جلوگیری کنیم.»
وی با اشاره به جلسات سالانه اتحادیه ناشران و کتابفروشان می گوید: «در این جلسات تخصصی که به مدت یک هفته برگزار می‌شود، از کلیه معلمان این رشته دعوت می‌شود تا درباره‌ی تغییرات جدید بازار کتاب به بحث و گفتوگو بنشینند. »
هفته ای ۲۰ ساعت کار در منزل
معلمهای آلمان در منزل تنها ورقه‌های امتحانی دانش‌آموزان را تصحیح نمی‌کنند. به ویژه معلم مدرسه‌ی حرفه‌ای باید در رشته‌ی مربوطه اطلاعات به روز داشته باشد. به عنوان مثال رولف ملداو مجله‌های تخصصی رشته‌ی کتابداری را به طور مرتب دنبال می‌کند و از یافته‌های جدید رشته‌ی خود آگاهی می‌یابد و از آنها هنگام تدریس استفاده می کند. وی می گوید:
«من هفته ای ۲۶ ساعت در مدرسه کار می‌کنم ولی هفته‌ای ۱۰ تا ۲۰ ساعت هم باید در منزل کار کنم تا بتوانم مفاد درسی را برای دانش آموزانم به روز کنم. البته کار در منزل اجباری نیست.»
وضعیت معیشتی معلم
معلمها در آلمان تنگنای معیشتی ندارند. آنها مجبور نیستند برای گذران زندگی، شغل دوم داشته باشند. رولف ملداو از درآمد خود راضی است:
«من می‌توانم یک خانواده ۴ نفره را به‌راحتی اداره کنم و سالی ۳ هفته هم با خانواده‌ام به مسافرت بروم.»
ملداو به تدریس عشق می ورزد و به دانش‌آموزانش علاقه دارد چون بیشتر آنها بزرگسالند و به گفته‌ی او با علاقه و انگیزه‌ی بیشتری سر کلاس او حاضر می‌شوند. ملداو در عین حال انتقادهایی هم به سیستم آموزشی و نحوه‌ی اداره‌ی مدارس در آلمان وارد می‌داند، از جمله شلوغی بیش از حد کلاسها و ساعات طولانی تدریس. او خاطرنشان می‌کند:
«کلاسها خیلی شلوغند. من شانس آوردم، اما بیشتر همکارانم کلاس های ۳۰ نفره و حتی شلوغ‌تر دارند.ساعات تدریس هم طولانی است. ۲۶ ساعت تدریس اجباری در هفته خیلی زیاد است؛ به خصوص که معلم باید در منزل هم خود را برای حضور در کلاس آماده و ورقه‌های امتحانی را هم تصحیح کند.»
معلم های "سالخورده"
متوسط سن معلمان در آلمان بالاست. رولف ملداو با گلایه در این باره می‌گوید: «ما معلمها در آلمان خیلی پیریم. میانگین سنی معلمها در آلمان ۵۰ سال است. این میانگین خیلی بالاست، زیرا در سالهای اخیر وزارت آموزش و پرورش در بسیاری از ایالتها، معلمهای جوان استخدام نکرده است. و علت آن هم این است که تعداد خیلی کمی از دانشجویان جوان، سراغ معلمی رفته‌اند.»
معلمی یعنی امنیت شغلی
توماس، دانشجوی رشته‌ی زبان و ادبیات انگلیسی و آلمانی در دانشگاه آزاد برلین است و به زودی کار خود را به عنوان دبیر دبیرستان آغاز خواهد کرد. او معتقد است که تعداد دانشجویانی که امروز شغل معلمی را انتخاب می‌کنند دوباره رو به افزایش است و در مورد علت آن توضیح می‌دهد:
«من فکر می‌کنم که شغل معلمی الان در آلمان از امتیاز ویژه‌ای برخوردار است. علت آن هم امنیت شغلی است، چرا که وقتی کسی به عنوان معلم مشغول به کار شد، دیگر شغلش را از دست نمی‌دهد. نکته‌ی دیگر این است که معلمی که پدر هم است، می‌تواند همزمان با فرزندانش تعطیلات داشته باشد که این خود نکته‌ی مثبت دیگری است. و دیگر اینکه مثلاً در حوزه‌ی علوم انسانی، شغل معلمی زمینه‌ی کاری خود را ذاتاً دارد. به عبارت دیگر فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم انسانی این امکان را دارند که در بسیاری از زمینه‌ها کار کنند ولی خب می‌توانند معلم هم بشوند.»
آلمان به معلم بیشتری نیاز دارد
توماس از کیفیت آموزش دورهی تربیت معلم در دانشگاهها راضی نیست. او همچنین معتقد است که کشور آلمان باید در کل دانشجویان بیشتری تربیت کند، به خصوص در رشته‌ی معلمی. وی درباره تئوری بودن درسهای رشته‌ی معلمی می‌گوید:
«به عنوان مثال منی که می‌خواهم معلم زبان آلمانی و انگلیسی بشوم، همان درسهایی را در دانشگاه می‌آموزم که دانشجویان معمولی یاد می‌گیرند. مدرسان دانشگاه کتابهایی را تدریس می‌کنند که اصلاْ ربطی به معلمی ندارد و به عبارت دیگر طرح یک سری سؤالات خاص است که اساساْ برای معلمان بی‌اهمیت است. یعنی عملاً تأکید روی یادگیری علمی و فکر کردن علمی است. این آن چیزی است که ما یاد می‌گیریم، البته این هم در شغل ما لازم است ولی خیلی کم، نه اینقدر. ما آن ۹۷ درصد دیگر را لازم داریم، ولی آن را یاد نمی‌گیریم.
روز معلم باید جدی گرفته شود
رولف ملداو هم پیشنهادهایی برای اصلاح وضعیت آموزشی موجود در مدارس آلمان دارد: «در وهله اول باید معلمان بیشتری استخدام شوند. همچنین ساعات کاری معلمان کاهش پیدا کند. کیفیت آموزش دوره معلمی در دانشگاهها نیز می‌بایست بهبود یابد، زیرا این دوره آموزش در آلمان خیلی تئوریک است. البته قرار است در سالهای آینده اصلاحاتی صورت گیرد ولی به نظر من باید زودتر از اینها به این فکر می‌افتادند.من فکر می‌کنم دیگر زمان آن فرا رسیده که کمی جدی‌تر راجع به نقش و وظایف معلمان در جامعه‌ی ما بحث و گفتوگو شود. در آلمان در سالهای اخیر تلاش زیادی در این زمینه انجام نشده اما نظام آموزش در آلمان دچار اشکال جدی است. باید در این زمینه خیلی کار شود. روز بین‌المللی معلم باید جدی گرفته شود.»
برلین- وزیر آموزش و پرورش آلمان خواستار جداکردن کلاسهای دختران و پسران در مدارس این کشور شد.
آنته شابان در گفت وگو با روزنامه هامبورگر ایند بلات افزود: شرایط جسمی و روحی دختران و پسران برای یادگیری متفاوت است و به همین دلیل باید دربرخی از دروس نوع آموزش‌ها به آنان متفاوت باشد.
وی با اشاره به تجارب برخی از معلمان در این‌باره گفت : این تفاوت در توانایی‌ها و یادگیری بین پسران و دختران در سنین و رشته‌هایی مانند علوم طبیعی و زبان کاملا مشهود است.
وزیر آموزش و پرورش آلمان با اشاره به قوانین متفاوت ایالت‌های این کشور درباره مدارس و آموزش گفت: قوانین برخی از ایالتها امکان انجام این مهم را فراهم می‌سازد.
وی خواستار طراحی برنامه‌های آموزشی در مدارس براساس توانایی‌های متفاوت دختران و پسران شد.
در آلمان حدود ۹میلیون و ۲۰۰هزار دانش اموز وجود دارد که از سال ۱۹۶۰با وضع قانونی در کلاسها و مدارس مختلط تحصیل می‌کنند.
در دهه ۸۰برخی از مدارس کاتولیک‌ها در آلمان دارای کلاسهای جداگانه پسران و دختران بود.
طرح « 36 قانون» آلمانیها درس بگیریم ؛ وقتی والدین هم آموزش می بینند
گروه ترجمه- زهرا صابری : آدولف تیم مدیر سابق مدرسه اروپایی منطقه «تیمندورف» آلمان با ارایه طرحی مشتمل بر 36 قانون، موفقیت تحصیلی کودکان را تضمین کرده است.
وی پس از بازنشسته کردن زود هنگام خویش، عزم خود را جزم کرده که والدین کودکان را به عنوان مربیان یاد گیری آنها تحت تعلیم قرار دهد.
تیم می گوید: کودکان ما خیلی بیشتر از اینها می توانند. والدین آنها غافلگیر خواهند شد وقتی از قدرتی که در کودکانشان وجود دارد، آگاه شوند.
طرحی که آدولف تیم برای آموزش والدین ارایه داده هم اکنون در بسیاری از مدارس ابتدایی آلمان به مرحله اجرا درآمده است.
علاوه بر آن، او یک کتاب آموزش تکمیلی والدین نیزنوشته است که عنوان آن «قوانین موفقیت در مدرسه» است.
تیم می گوید هر کس این کتاب را بخواند و طبق آن عمل کند، موفقیت کودک خود را در مدرسه تضمین کرده است.
این کتاب مشتمل بر 36 قانون است که برای نمونه نشان می دهد چگونه باید کودکان را به شیوه صحیح تحسین کرد یا چگونه باید ازشیوه های یادگیری کشف شده توسط خود کودکان حمایت کرد و یا اینکه چگونه اعمال برخی قوانین و محدودیتها در چار چوب یک خانواده نقش مهمی در موفقیت تحصیلی کودکان دارد.
بنابر تحقیقات انجام شده، نقش والدین درموفقیت تحصیلی کودکانشان بیش از 50 درصد است و تأثیر والدین در تکامل یادگیری کودکان بیش از تأثیر درسها ومعلمان آنهاست.
«کلاوس هورل مان» محقق امور جوانان و نیز پروفسور سیاستهای آموزشی یکی از دانشگاههای آزاد برلین معتقد است که باید از والدین کودکان تعهد محکم تری در قبال فرزندانشان گرفته شود.
هورل مان می گوید :تحقیقات ما در زمینه علل شیوع خشونت و پرخاشگری در میان کودکان و نوجوانان به این نتیجه رسید که شیوه های تربیتی والدین نظیر رفتارهای متناقض، ستیزه جویانه و نیز بی توجهی والدین به کودک یکی از دلایل اصلی خشونت در کودکان و نوجوانان است.
براین اساس، ما آموزش والدین و تعلیم آنها را گسترده ترازقبل در صدر برنامه های خویش قرار داده و تلاش کرده ایم که برای مادران و پدرانی هم که با کودکستان ها، مدارس ابتدایی و دیگر مؤسسه های تعلیم و تربیت در ارتباط نزدیک هستند، پیشنهادهای عمومی ارایه دهیم.
تیم و هورل مان هم اکنون قصد دارند کار تعلیم والدین را در سراسرآلمان و در همه مدارس ابتدایی به مرحله اجرا درآورند.
تیم می گوید: پیچ سیاستهای آموزشی تا کنون به درستی چرخانده نشده است وما فکر می کنیم که تعلیم والدین موفقیت بچه ها را در مدرسه به طور عمده بهبود می بخشد.
او معتقد است: بدون در نظر گرفتن والدین، کشور آلمان نمی تواند موقعیت خود را به عنوان جامعه ای دانش محور حفظ کند.
استراتژی تعلیم والدین از پنج سال پیش تاکنون در مدرسه نیکولاس آگوست برلین به مرحله اجرا درآمده است و در حال حاضر کودکانی در این مدرسه پذیرفته می شوند که هم پدران و هم مادران آنها یک دوره آموزشی 25 ساعته را گذرانده باشند.
«ولفگانگ شومان» معاون این مدرسه می گوید: طرز فکر دانش آموزان از زمان اجرای این طرح مثبت ترشده و اراده یادگیری آنها رشد کرده است، ضمن آنکه درصد دانش آموزانی هم که به مقاطع تحصیلی بالاتر راه یافته اند از پنج درصد به 10 درصد افزایش یافته است.
تیم و هورل مان در حال حاضر در سراسر آلمان در جستجوی مربیان، روانشناسان و یا دیگر افراد با صلاحیت و البته خوش ذوقی هستند که بخواهند به عنوان مربی والدین در مدارس دوره ببینند.
در بهار آینده نخستین دوره آموزشی در شهرهای پست دام و اشتوتگارت آغاز می شود. تیم هم اکنون با اداره های آموزش و پرورش شهرهای بایرن، بادن و ورتنبرگ و براندنبورگ صحبت کرده است .
علاقه به همکاری از سوی دو طرف در سطح بالایی است و مدارس خصوصی نیز نام معلمان و مدیران مدرسه شان را به عنوان مربی ثبت کرده اند. بسیاری از والدین نیز از اجرای طرح آموزش والدین استقبال کرده اند. مادر یکی از دانش آموزان مقطع ابتدایی می گوید: ما در زندگی همه چیز یاد می گیریم، به غیر از اینکه چگونه باید از کودکانمان در مدرسه حمایت کنیم.
برخی از والدین نیز در برابر این طرح موضع تردیدآمیزی از خود نشان داده اند. یکی دیگر از مادران می گوید، باید دوباره و به طور روشن برای ما توضیح داده شود که منظور از این طرح چیست؟