تاریخچه پرورش ماهیان سردابی و گرمابی
پرورش ماهی به صورت مصنوعی در کشور چین آغاز شد وسابقه پرورش در این کشور به بیش از 3هزار سال قبل در منطقه (ین دیناستی) مربوط می شود (1137 تا 1400 سال قبل از میلاد) و حدود 460سال قبل از میلاد در منطقه (وارینگ کینگ دام) پرورش ماهی تا حد خوبی توسعه یافته بود. فان لی اولین فردی بود که اصول پرورش ماهیان آب شیرین را تدوین کرد.
با وجود سابقه طولانی پرورش ماهی در استخر, سابقه تکثیر مصنوعی ماهیان کوتاه است. اولین گام در لقاح مصنوعی به وسیله دانشمند آلمانی لدویک یا وبی (1711-1784) برداشته شد.
او از ماهی ماده ونر قزل آلای آماده بصورت جداگانه تخم واسپرم به دست آورد وآنها را با هم مخلوط کرد که این اولین لقاح مصنوعی تخم ماهی بود. در مورد ماهیان پرورشی گرمابی در سال 1930 مولدین آماده از محل های تخم ریزی طبیعی صید ولقاح مصنوعی داده شدند. ولی القاء تخم ریزی به مولدین با روش تزریق, در سال 1934 به وسیله زیست شناسان برزیلی آغاز شد وبعد در آسیا واروپا وآمریکای شمالی توسعه یافت. در سال 1958 مولدین کپور نقره ای وسرگنده پرورش یافته در استخرهای خاکی با تزریق عصاره غده هیپوفیز ماهی کپور معولی به صورت مصنوعی تکثیر شدند ودر حال حاضر مولدین ماهیان مختلف با استفاده از هورمون های مصنوعی وغده هیپوفیزماهیان در سطح وسیع مورد تکثیر مصنوعی قرار می گیرند.
با توجه به قدمت پرورش ماهی در دنیا , این فعالیت در ایران با تکثیر تاسماهیان در سال 1301 وپرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان از سال 1338 آغاز شده است. رشد اقتصادی و صنعتی وهمچنین لزوم تغذیه جمعیت رو به افزایش وکیفیت برتر پروتئین آبزیان در مقایسه با سایر گوشت ها , موجب افزایش توجه به آبزیان وصید در دریاها ومنابع آبی شد ودر نتیجه کاهش ذخایر آبها را به دنبال داشت. بنابراین برای دستیابی به برابری تولید باتقاضا وبهره برداری مناسب از ذخایر چاره ای جز روی آوردن به پرورش آبزیان در محیط های قابل کنترل وهمچنین تکثیر انواع ماهیان به منظور رهاسازی وبازسازی ذخایر نبود. بدین منظور شرکت سهامی شیلات ایران اقدام به احداث اولین ایستگاه بررسی تکثیر و پرورش کپور ماهیان پل آستانه در سال 1347-1348 کرد. پس از آن نیز مجتمع تکثیر و پرورش تاسماهیان سد سنگررشت در سال 1350 به بهره برداری رسید. سپس با توجه به استعداد مناطق مختلف گسترش یافت به طوری که در حال حاضر علاوه بر مراکز زیاد متعلق به شرکت سهامی شیلات ایران هزاران مزرعه پرورش ماهی در سطح کشور فعال است
:: ماهیان پرورشی از نظر دمای مورد نیاز جهت پرورش در ایران به دو گروه عمده گرمابی و سردابی تقسیم می شود.
این گروه از ماهیان بطور عمده از چهارگونه تشکیل شده که هر گونه دارای رژیم غذایی خاص می باشد. این گروه از ماهیان بیشترین استعداد رشد را در دمای 22 تا 30 درجه سانتی گراد دارند و بصورت توام و معمولا استخرهای خاکی با وسعت بیش از نیم تا یک هکتار پرورش می یابند . زمان مناسب برای پرورش این نوع ماهیان نیمه اول سال می باشد.
:: مشخصات ظاهری :
بدن فشرده ، پشت کمانی شکل ، باله پشتی بلند ، فلس ها درشت در قسمت پشت خاکستری تیره یا قهوه ای متمایل به زرد ، جوانب زرد طلایی می باشد . بخش پایینی باله دمی قرمز رنگ می باشد .
:: عادات غذایی :
همه چیز خوار است و عمدتاً از لارو حشرات ، تغذیه می کند . غذای دستی این ماهی بیشتر شامل سبوس ، غلات و انواع کنجاله ها می باشد . به طور کلی این ماهی کفزی خوار است .
:: پرورش :
میزان کشت آن در استخرهای پرورش ماهی 20-15 درصد کل ماهیان است . و طی یک دوره 6 ماهه می تواند به وزن 5/1 تا 2 کیلوگرم برسد .
:: مشخصات ظاهری :
شکل بدن تقریباً دوکی شکل ، فلس ها درشت ، رنگ بدن پشت خاکستری ، شکم خاکستری روشن می باشد .
:: عادات غذایی :
در مراحل لاروی از پلانکتونهای جانوری و به مرور با افزایش وزن از گیاهان آبزی نرم و سپس از همه نوع گیاه آبزی ، جلبک های ریسه ای و گیاهان عالی تغذیه می کند .
:: پرورش :
میزان کشت آن در استخرهای پرورشی 5-10 درصد از جمعیت کل ماهیان می باشد .
:: مشخصات ظاهری :
فلس ها کوچک ، بدن فشرده ، رنگ بدن سفید نقره ای می باشد .
:: عادات غذایی :
بطور کلی از پلانکتونهای گیاهی تغذیه می کند و جزء فیلتر کنندگان می باشد .
:: پرورش :
میزان کشت در استخرهای پرورشی ماهیان گرمابی 60-70 درصد می باشد .
:: مشخصات ظاهری :
سربسیار بزرگ ، بدن از طرفین فشرده ، در پشت و قسمت فوقانی سیاه و روشن طرفین و سطح شکمی سفید نقره ای می باشد .
:: عادات غذایی :
بچه ماهی از زئوپلانکتونها و به مرور از پلانکتونهای جانوری و پلانکتونها گیاهی بزرگ تغذیه می نماید . همچنین قابلیت استفاده از بقایای گیاهی پوسیده را دارد .
:: پرورش :
میزان کشت آن در استخرهای ماهیان گرمابی 7-3 درصد می باشد .
این ماهیان را می توان در محدوده حرارتی 10-18 درجه سانتیگراد پرورش داد . استخرهای بتنی برای پرورش آنها مناسب تر است ، و برای تولید یک تن نیاز به 10 لیتر در ثانیه آب با دمای 10-18 درجه سانتی گراد می باشد .
گونه پرورشی رایج در ایران قزل آلای رنگین کمان است که مشخصات آن به شرح ذیل می باشد:
:: مشخصات ظاهری :
بدن پوشیده از فلس های ریز ، وجود یک نوار پهن به صورت رنگین کمان در دو طرف بدن ، وجود باله چربی ، خالهای تیره رنگ روی باله دمی .
:: عادات غذایی :
در محیط های طبیعی از لارو حشرات و شکارسایر موجودات آبزی استفاده می کند و در استخرهای پرورشی بطور کلی جهت تغذیه آن از غذای کنسانتره استفاده می شود .
تغذیه ماهیان گرمابی
از آنجا که سهم عمده ای از هزینه های پرورش ماهی مربوط به تأمین غذاست لذا توجه به مسائل تغذیه ای از جمله نوع غذا ، مقدار غذا ، زمان غذادهی وهمچنین ارتباط تغذیه با سایر عوامل از جمله درجه حرارت آب واندازه ماهی بسیار مهم است.از آنجا که شرایط پرورش وعادات تغذیه ای ماهیان سردابی وگرمابی متفاوت است مسائل تغذیه ای آنها در دو بخش بررسی می گردد.
الف) تغذیه ماهیان گرمابی :
با توجه به اینکه پرورش ماهیان گرمابی بصورت توأم وچهار گونه ای در استخرهای خاکی انجام میشود. لذا بخشی از نیازهای غذایی آنها از محیط طبیعی استخر از جمله زی شناوران گیاهی و جانوری ، کفزیان و گیاهان علوفه ای موجود در استخر تامین می گردد.
1 ماهی فیتوفاگ یاکپور نقره ای :
فیتوپلانکتون خوار بوده واز پلانکتونهایی که اندازه آنها حدود 20 میکرون است تغذیه می نماید.
2 ماهی کپور سرگنده یا بیگهد :
زئوپلانکتون خوار بوده واز زی شناوران جانوری با اندازه 60 میکرون تغذیه می نماید و از روتیفرها ، سخت پوستان کوچک و آلگهای درشت نیز تغذیه می نماید.
نکته : تولید دو گونه یادشده در استخرهای پرورش نیازی به غذای دستی نداشته وبا عمل کوددهی وبارور سازی استخر میتوان این دو گونه ماهی را با حداقل هزینه تولید نمود.
3 ماهی آمور:
از گیاهان عالی وماکروفیت ها تغذیه می نماید.این ماهی برای تولید یک کیلوگرم گوشت نیاز به 25 تا 30 کیلوگرم علوفه سبز دارد.
4 ماهی کپور معمولی :
همه چیز خوار بوده واز جانوران کفزی ، شیرونومیده ها وموجودات پلانکتونی درشت تغذیه می نماید.
بمنظور سرعت بخشیدن به رشد دو گونه اخیر (آمور کپور) پرورش دهنده ناگزیر است از غذای دستی استفاده نماید. بدین منظور برای تغذیه ماهی آمور از علوفه سبز (شبدرویونجه) استفاده می نماید. برای تغذیه ماهی کپور میتوان مخلوطی از غذای دستی شامل غلات ، کنجاله ها وپودرماهی به شکل خمیری ویا از غذای کنسانتره استفاده نمود. تغذیه ماهی کپور باید درحدی باشد که 70-60 درصد محصول ماهی از غذای طبیعی استخر ومابقی از غذای دستی تأمین گردد.
:: نکته های مهم:
1 استفاده از تشت های پلاستیکی جهت تغذیه ماهی کپور به تعداد 10-5 عدد در هکتار وقاب چوبی به ابعاد 2×2 برای تغذیه ماهی آمور ضروری است.
2 تشت های غذای ماهی کپور بایستی در یک طرف دیواره طولی استخر ودر خلاف جهت آخور (قاب چوبی)برای تغذیه آمور قرار داده شود.
3 جهت تغذیه ماهیان آمور کمتر از 100 گرم بایستی علوفه ها را قطعه قطعه کرده ودر داخل قابهای چوبی قرارداد.
4 با توجه به مصرف غذای کپور توسط ماهی آمور وبمنظور جلوگیری از تغذیه ماهی آمور از کنسانتره کپور بایستی غذای ماهی آمور 2-1 ساعت زودتر داده شود.
تغذیه ماهیان سردابی
از آنجائیکه آزاد ماهیان در محیط طبیعی از نرمتنان , حشرات آبزی , سخت پوستان کوچک و… تغذیه مینماید در شرایط پرورش می بایست نیازهای تغذیه ای آنان از نظر پروتئین, چربی ها, قندها, ویتامین ها و مواد معدنی توسط غذای کنسانتره تأمین کند. میزان نیازمندی ماهیان به مواد فوق با وزن ماهی تغییر می کند به همین جهت غذای کنسانتره ماهیان با توجه به اندازه ماهی در اندازه های مختلف وبا ترکیبات مختلف ساخته می شود.
:: انواع غذای کنسانتره ماهی قزل آلا :
غذای آغازین (SFT) با میزان پروتئین بالاتراز (50-45)درصد،برای ماهیان کمتراز 5 گرم
غذای رشد (FFT) بامیزان پروتئین بطورمتوسط (45-40) درصد ،برای ماهیان 30-5 گرم
غذای پرواری (GFT ) با میزان پروتئین حدود (4035) درصد ،برای ماهیان 350-30 گرم
غذای مولدین(BFT ) با میزان پروتئین (45-40)درصد،برای ماهیان مولد (بیش از 350گرم)
-پرورش ماهیان گرمابی :
*این ماهیان در آبهای با دمای 30-20 درجه سانتیگراد بهترین تغذیه و رشد را دارند.
*چهار گونه کپور معمولی ، آمور ، کپور نقره ای (فیتوفاگ ) و کپور سر گنده در این گروه جنبه تجاری دارند.
*معمولا در استخرهای خاکی پرورش داده می شوند.
*امکان تولید و پرورش این ماهیان در استخرهای سیمانی ذخیره آب کشاورزی نیز وجود دارد.
*امکان تولید این ماهی در مناطق گرمسیری که آب فراوان و نفوذ پذیری خاک نسبتا کم می باشد ،وجود دارد.
انواع ماهیان گرمابی: 1- کپور معمولی 2- کپور سرگنده 3- کپور نقره ای 4- ماهی آمور
2-پرورش ماهیان سردابی :
*ماهیان سردابی در آبهای زلال چشمه ها با دمای 17-14 درجه سانتیگراد پرورش داده می شوند.
*این ماهیان را معمولا در کانال های سیمانی در نزدیکی سرچشمه پرورش می دهند.
*آب در این نوع پرورش مصرف نشده و پس از گذر از کانال های پرورش به مسیر اصلی خود باز می گردد.
*سر چشمه های مناطق معتدل و کوهستانی مناسب احداث چنین مزارعی هستند.
*امکان پرورش این ماهی در استخرهای ذخیره کشاورزی و چاه های کشاورزی وجود دارد.
انطباق پرورش با فصل کشاورزی به منظور جلوگیری از برداشت بی رویه آب میسر است.
3-پرورش ماهیان زینتی :
زیبایی طبیعت در تنوع جانوران و گیاهان آن نهفته است. به دلیل توسعه فناوری،ماشینی شدن زندگی و نیاز روز افزون انسان شهرنشین به آرامش و مواهب خدادادی در طبیعت ، تولید ، تکثیر ، پرورش و نگهداری ماهیان آکواریومی و گیاهان آبزی در محیطهای مصنوعی ، منازل، واحدهای آموزشی ، ادارات ، پارکها ، مطب پزشکان ، باغات وحش و ... بیش از پیش ضرورت می یابد.آکواریوم Aquarium از کلمه Aqua به معنی آب گرفته شده و به مخازن آب اعم از ظروف شیشه ای تا حوضهای بزرگ که برای تکثیر و پرورش و نگهداری ماهیان آکواریومی و گیاهان آبزی بکار می روند گفته می شود. اولین آکواریوم با مفهوم واقعی و امروزی آن در سال 1819 میلادی توسط شخصی به نام براند BRAND - A.W بوجود آمد . براند در کتاب خود در مورد استفاده از گیاهان آبزی در آکواریوم و تهویه آب ، بدون نیاز به تعویض آب بحث کرده است . اولین آکواریوم عمومی در سال 1853 در لندن گشایش یافت . یک سال بعد توسط مؤسس این آکواریوم (فیلیپ گاس) ، کتابی در مورد نگهداری آکواریوم در منزل به رشته تحریر درآمد . گشایش یافت، به کار رفت.استفاده از آکواریوم در ایران در تمدنهای گذشته صورت می گرفته است