تحقیق مقاله اثرات مثبت اندیشی در بهداشت روان

اثرات مثبت اندیشی در بهداشت روان

در دنیای لجام گسیخته کنونی، که مادیات همه چیز را تحت الشعاع قرار داده است،عواطف، احساسات و بشردوستی و نوع پرستی می رود که به فراموشی سپرده شود. در دنیایی که فقر و تنگدستی، جنگ و خونریزی، فساد و تباهی هر روز رو به افزایش است؛ چیزی جز پشتوانه معنوی، مثبت اندیشی، جز تغییر و تحول درونی نمی تواند بشر را از این همه نابسامانی و از هم گسیختگی و از هم پاشیدگی های روانی نجات دهد.اما سؤال اینجاست که مثبت اندیشی مقوله روان شناختی است یا جامعه شناختی؟ آیا ویژگی های فردی موجب شاخص ها و معیارهای مثبت نگری است یا این که فضا و شرایط اجتماعی است که ما را به مثبت نگری رهنمون می کند؟ در این مقاله سعی شده است هم رویکرد روانشناختی و هم رویکرد جامعه شناختی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

مثبت اندیشی از نظر روان شناسی

زندگی سرشار از نعمت ها و ثروت های نامحدود است. همه انسان ها حق و اختیار دارند در زندگی موفق شده و با شادمانی و نشاط زندگی کنند، ولی دستیابی به شادی و شادابی و موفقیت در هر زمینه، فقط به همت و تلاش افراد بستگی دارد، هیچ کس جز خود شخص نمی تواند موفقیت ها و شادابی ها یا غم ها و شکست ها را برای خویشتن فراهم سازد. چگونه است که گروه اندکی، احساس خوشبختی و سعادت می کنند، در حالی که عده زیادی از خود ناراضی هستند. به طور کلی، هر کس حوادث و القائات بیرونی را با توجه به باورها و بینش خود تفسیر و توجیه می کند. در واقع حقیقت همه چیز از افکار و ذهن انسان سرچشمه می گیرد، یعنی انسان ساخته و پرداخته افکار خویش است، در واقع تو همان هستی که می اندیشی این ذهن ماست که از ما انسانی موفق و قوی می سازد، یا برعکس آن عمل می کند.
روان شناسان معتقدند که اندیشه ها و پندارهای ماست که کیفیت زندگی ما را می سازند، اندیشه ها هستند که موجب موفقیت یا شکست، عامل سلامتی یا مریضی، باعث خوشبختی یا بدبختی  ما هستند. با اندیشه های مثبت است که انسان سرشار از شور و شوق و اشتیاق، احساس خوشبختی، تندرستی و آرامش می کند و با افکار منفی است که احساس شکست، بدبختی، مریضی، بیچارگی و بدبینی می کند. با اندیشه های مثبت است که توانمندی ها، اعتماد به نفس و خودباوری ها قویاً افزایش می یابند، در حالی که با افکار منفی احساس ناتوانی، حقارت و خودکم بینی ها در انسان تشدید گردیده و در نتیجه بسیاری از امراض روحی و جسمی گریبان گیر فرد می شود. جای تأسف است که اکثر مردم بدون این که خود متوجه باشند، با تکرار اندیشه های مجرب، انرژی های خود را بر ضد خویش به کار برده و سبب بدبختی های خود می شوند!

وقتی اندیشه های منفی را در سر داریم، آنها را خواسته یا ناخواسته هر روز چند هزار مرتبه تکرار می کنیم، در نتیجه افکار منفی قوی تر می شوند و جای بیشتری در ذهن به خود اختصاص می دهند در نهایت تمام بخش تولید فکر را تحت نظارت خود می گیرند و به مجموعه افکارمان، ماهیت منفی می دهند. با این روند، بدون این که بخواهیم و ندانسته، بخش عظیمی از توانایی های (بالقوه و بالفعل) خود را ناتوان ساخته و بیهوده هدر می دهیم در نتیجه بی حوصله، کم اشتها، پریشان حال، بدخواب و افسرده… می شویم و به ناراحتی های قلبی و عروقی و فشار خون و درد دیگر دچار می شویم، به عبارت ساده سموم حاصل از نگرانی، خشم، ترس، ناکامی و منفی بافی ما را به سوی بیماری و نابودی می کشاند.انسان برای بقا و بهتر زیستن همیشه تلاش می کند، در این حرکت مهم ترین مسأله بهره مندی از تفکر مثبت است و این تلاش، بشر را به سرمنزل آرامش و آسایش جسم و روح سوق می دهد. گواه آن سفارش بسیاری از بزرگان دین است که انسان را به اندیشه مثبت رهنمون کرده اند.

مثبت اندیشی از نظر جامعه شناسی

مثبت نگری حاصل تعامل آرام و بدون مشکل با محیط اجتماعی است که پیامد آن مجموعه ای از تمایلات مبتنی بر رضایت مندی، خوش بینی، امید، اعتماد و اطمینان خاطر در فرد است. نقطه مقابل آن وجود بیزاری، ترس، عصبانیت، ناامیدی و نگرانی خواهد بود.مثبت نگری زمانی بوجود می آید که افراد احساس نمایند درکشان از خودشان تأیید شده است. مثبت نگری نوعی خیر عمومی است که پیامد و حاصل آن را باید در تشریک مساعی، طراوت اجتماعی، وفاق اجتماعی، عواطف مثبت، زندگی انجمنی و مشارکت اجتماعی جستجو کرد. مثبت نگری نوعی سرمایه عاطفی است که هزینه های کنترل و نظارت رسمی را کاهش می دهد و افراد را متقاعد به رفتار مطابق با ارزش ها و هنجارهای اجتماعی پذیرفته شده می نماید. سرمایه ای که به واسطه استفاده از آن زایش تازه ای پیدا می کند، زیرا وقتی افراد از عواطف مثبتی که دیگران ابراز می دارند استفاده می کنند به نوعی عواطف مثبت تازه ای را تولید می کنند.مهمترین تأثیر مثبت نگری بر زندگی عادی یا روزمره این است که در صورت وجود مثبت نگری زندگی روزمره معطوف به آینده خواهد بود و افراد جامعه از گذشته نگری منفی و داشتن کنش های آنی و لحظه  ای رهایی پیدا خواهند کرد. آنها پذیرای برنامه داشتن و کنش های عقلانی معطوف به هدف خواهند شد؛ کنش هایی که آنها را وادار به تلاش و کوشش مضاعف و نیل به اهداف متعالی تر می نماید به گونه ای که نوعی آینده گرایی و آینده اندیشی را در افراد جامعه تقویت می نماید که خود می تواند پیامدهای مثبت متعددی را به دنبال داشته باشد.

هر چند که مثبت نگری در نگاه نخست و نقطه آغازین از خود فرد شروع می شود و تجلی آن را در فرد می بینیم اما حاصل آن در تجربه جمعی فرد که در فرآیند تعامل اجتماعی شکل می گیرد دیده می شود؛ تجربه ای که نمونه آن را در جامعه و فرهنگ حاکم بر آن می بینیم. جوامع منعطف، بالنده و پویا در قیاس با جوامع سخت و ایستا و بسته از آمادگی بیشتری برای مثبت نگری برخوردار هستند زیرا جوامع و فرهنگ های بسته بیشتر خصلت جرم گرایانه دارند که بیشتر آن مولد نوعی بدبینی هستند.

فرهنگ جامعه تأثیر بسزایی در مثبت نگری یا برعکس آن در منفی نگری دارد. در جامعه ای که بدی، زشتی، ظلم و شرارت وجود دارد این امر باعث می شود تا افراد هر روز با آن بدی ها روبه رو شوند و کم کم عادت کنند تا فقط زشتی ها را تداعی نمایند.اگر منفی نگری در جامعه ای شایع شود کودکان و نوجوانان آن جامعه با مشاهده منفی گرایی تحت تأثیر قرار می گیرند و همان طور که تئوری یادگیری مشاهده ای بیان می کند این نگرش و رفتار را یاد می گیرند و بروز می دهند.تقویت ارزش های اخلاقی مثبت در جامعه مدیون کار و تلاش، صداقت، تعاون و همکاری، احترام به یکدیگر و تقویت عزت نفس در سطح فردی و در سطح ملی و تقویت عملکرد،  کارایی سازمانی و حوزه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است و می تواند مثبت نگری را در بین افراد جامعه تقویت نمایند. علاوه بر این تقویت غرور ملی می تواند زمینه را برای مثبت اندیشی فراهم نما ید و از موانعی که باعث پیشرفت مثبت نگری می گردد می توان عدم احساس موفقیت و کارا بودن و نرسیدن به آ رزوها و آرمان ها و ناامیدی  و بدبینی را نام برد.متن زیر بیانی از خانم ویرجینیا ستیر درمانگر انسان  دوست است و می تواند بیانگر مثبت اندیشی و عزت نفس باشد. چه خوب است هر کس به عنوان اعلامیه جهانی حقوق من، آن را در اتاقش نصب کند و هر چند یک بار آن را بخواند:

می خواهم بدون اسارت دوستت بدارمبا آزادی کنارت باشم،بدون اصرار تو را بخواهم،با احساس گناه ترکت نکنم، با سرزنش از تو انتقاد نکنم و با تحقیر به تو کمک نکنم،و اگراگر تو نیز با من چنین باشی، یکدیگر را غنی خواهیم کرد تو نیز با من چنین باشی، یکدیگر را غنی خواهیم کرد.

دین درمانی و کاربرد مثبت نگری اسلامی در روان درمانگری

«روان درمانگری»، از دیدگاه‏های مختلف، به ویژه دیدگاه اسلامی، موضوعی پیچیده است و ابعاد و شیوه‏های گوناگونی دارد. در عصر حاضر با توجه به رشد و افزایش نابه‏سامانی‏های روانی و اجتماعی، گرایش به «دین درمانی»، حتی در میان جوامع غربی شتاب بیشتری یافته است. تاکنون در زمینه روان درمانی در اسلام، پژوهش‏های مناسبی انجام نشده است. دکتر خدایاری فرد، استاد رواشناسی و علوم تربیتی، طی مقاله‏ای که در پی می‏آید، تنها به تشریح یکی از رویکردهایی که به نظر، در روان درمانگری از نگاه اسلام، دارای اهمیت ویژه باشد، پرداخته است.

این رویکرد «شناخت نقاط قوت افراد» به عنوان یک روش درمانی است که فرد را تشویق می‏کند تا تجربه‏های مثبت و خوب خود را بازشناسد و نقش آنها را در افزایش احترام به خود و ارتقای عزت نفس بازیابی، و توانایی شناخت جنبه‏های مثبت دیگران را نیز کسب کند.

در این مقاله، مراحل اجرایی درمان مراجعان با روش مثبت نگری تشریح شده و کارآیی آن در «روان درمانی فردی» برای افراد افسرده و در «خانواده درمانی» برای ناسازگاری‏های خانوادگی و هم چنین اختلال‏های شخصیتی بیان شده است. در پایان نیز نتایج تجربی مربوط به درمان یک دانشجوی دختر ارایه شده است. با هم این مقاله را می‏خوانیم:

درباره روان‏شناسی اسلامی، به ویژه روان درمان‏گری از دیدگاه اسلام، تاکنون مطالعه علمی و مدونی انجام نگرفته است. در حالی که قرآن و دیگر منابع اسلامی، زمینه‏های مناسبی برای انجام چنین مطالعه‏ای هستند؛ برای نمونه خداوند در قرآن کریم می‏فرماید: «کسانی که در باطن با ایمان و در عمل نیکوکار هستند، خدای مهربان آنها را (در نظر خلق و حق) محبوب [ می] گرداند».(1) همچنین امام علی (علیه السلام) فرموده است: «دارو و درمان تو در توست، ولی احساس نمی‏کنی و درد تو از توست، ولی نمی‏بینی. می‏پنداری که شی‏ء کوچکی هستی، حال آنکه دنیای بزرگ‏تری در تو پیچیده شده است».(2)

با عنایت به توجه اسلام به هدایت زندگی آدمی و تأثیر بهداشت روانی در برقراری تعادل در زندگی فرد، طبیعی است که اسلام شیوه‏های خاصی را برای برقراری تعادل روانی ارایه کند. بنابراین مناسب است که برای شناخت این شیوه، مطالعه و پژوهش انجام گیرد. هدف غالب شیوه‏های توصیه شده اسلام، یاری رساندن به انسان، به منظور برخورداری وی از روح و روان سالم است تا بتواند با توسل به بهترین راه‏های ممکن، با مشکلات مقابله کند و به آرامش نایل آید.

نگرش صحیح نسبت به مسائل و ناکامی‏ها موهبتی است که به واسطه آن، آدمی در مواجهه با نمونه‏های به ظاهر موزونِ خلقت، زیبایی و توانایی را در آنها می‏بیند و حتی در زشتی‏ها نیز زیبایی‏ها را جست و جو می‏کند. قرآن کریم با هدف کاهش فشار وارده بر انسان در رویارویی با مصایب و حوادث، شیوه‏ها و عملکردهایی را آموزش می‏دهد تا با دستیابی به نتایج مطلوب، آرامش را بیابد.

توجه به شیوه‏هایی چون توکل به خداوند(3)، صبر و بردباری(4)، توبه(5)، رضا به مشیت الهی(6)، دعا و عبادت(7)، عفو و گذشت(8)، سپاس و شکرگزاری(9) و نگرش در طبیعت و تفکر در آن(10)، راهکارهایی عملی در اختیار فرد قرار می‏دهند و حتی با نگاهی اجمالی می‏توان به مؤثر بودن آنها در ایجاد تعادل روانی پی‏برد؛ چه رسد به آن که متخصصان آن را در روش‏های درمانی خود مورد بررسی و اجرا قرار دهند.

جا دارد که فرد متخصص هر یک از موضوعات پیش گفته یا موارد مشابه را مورد مطالعه و پژوهش قرار دهد و راهکارهای عملی و علمی را از آنها استخراج کند. مفاهیم و رویکردهای پیش گفته را می‏توان با شیوه‏های علمی بررسی کرد و به منزله یک نظریه تعادل رفتار و بهداشت روان، در کنار نظریه‏های مشابه، مطرح و استفاده کرد.

در این مقاله، به تشریح یکی از زمینه‏هایی پرداخته می‏شود که به نظر می‏رسد، در دیدگاه روان درمان‏گری اسلامی، از جایگاه ویژه‏ای برخوردار است و آن شناخت و تکیه بر نقاط قوت افراد، به مثابه یک روش درمان‏نگری است.

مثبت نگری در پژوهش‏های غربی

پژوهشگران غربی طی چند دهه اخیر، پژوهش‏هایی در زمینه مثبت نگری انجام داده‏اند که در نوشته حاضر، نخست به نمونه‏هایی از آن اشاره می‏شود و سپس منابع اسلامی مورد بررسی قرار می‏گیرد.

بانیستر (1983)، با استفاده از نظریه روان‏شناسی ساختارهای شخصی، روشی را پیشنهاد می‏کند که طی آن، فرد حوادث آینده را با توجه به تحلیلی که از حوادث مشابه و همانند آن دارد، پیش بینی می‏کند. وی معتقد است که ما برای پیش بینی نتایج رفتار خود از سازه‏های نقش اصلی، سازه‏هایی که توسط آنها می‏توانیم خود و وجودمان را تبیین کنیم، استفاده می‏کنیم .