تحقیق مقاله فهرست نویسی صفحات وب و اینترنت

فهرست نویسی صفحات وب و اینترنت

چکیده
 درعصر حاضر که دوره پیشرفت سرسام آور فناوری بالاخص فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی است، کمتر حرفه ای را می بینیم که فناوری رنگ تازه ای به آن نداده و یا در آن تغییر و تحول ایجاد نکرده باشد. علوم کتابداری و اطلاع رسانی نیز همپای دیگر علوم نه تنها از این پیشرفت ها مصون نمانده است، بلکه خود نیز به عنوان یکی از تجلی گاههای عمده فناوری های جدید اطلاعاتی و ارتباطی از جمله اینترنت می باشد.
در اولین سالهای ظهور اینترنت در کتابخانه ها به هیچ وجه گمان این همه تاثیرات عمیق این فناوری جدید بر کارکردهای کتابخانه نمی رفت. امروزه کتابداران با چالش های جدیدی در حرفه خود روبرو هستند، از جمله حوزه فهرستنویسی و سازماندهی از اینترنت بسیار تاثیر پذیرفته است و از آنجایی که خود اینترنت نیز به عنوان یک محمل اطلاعاتی جدید و از طرفی دیگر حجم روزافزون منابع اطلاعاتی موجود در اینترنت در حال افزایش است، باعث شده که کتابداران را در پی یافتن راههای بهتر و مطمئن تر جهت کسب اطلاعات دقیق تر، مفید تر و سریع تر از این محیط جدید، به تلاش و تکاپو وادارد.
آنچه در دهه های گذشته ذهن کتابداران را به خود مشغول داشته است، بحث آینده سازماندهی و تغییر قالب منابع اطلاعاتی و چگونگی سازماندهی، دسترسی و اشاعه این نوع منابع بوده است. کتابداران با توجه به ضعف اینترنت در سازماندهی منابع اطلاعاتی در تلاش هستند که روش های مناسبی را ذخیره سازی و بازیابی بهتر و مناسب تر اطلاعات به کار گیرند.
 کلیدواژه ها: فهرستنویسی وب. فهرستنویسی اینترنت

 یکی از اهداف جامعه پیشرفته در علوم و فنون، ایجاد توازن مطلوب بین دانش تولید شده و اطلاعات تولید شده است. امروزه رسیدن به این هدف نگرانی زیادی را بوجود آورده است. لیکلیدر(1996) در این باره سه راه حل پیشنهاد کرده است:
1- کاهش شدید میزان انتشارات.
2- بهینه سازی طرق بازیابی و انتخاب مدرک متناسب با نیازها.
3- ارتقای راههای آماده سازی محتوای اطلاعاتی مدرک.
 
مورد اول قابل قبول نیست. در مورد گزینه دوم لیکلیدر می کوشد تا میزان برخورد استفاده کنندگان و مجموعه اطلاعاتی را از طریق توصیه روشهای پیشرفته فکری و ماشینی جهت انتخاب مدارک مناسب با نیازها تقلیل دهد. پیشنهاد سوم وی به مراتب برتر از مورد دوم بوده و شامل روشهای پیشرفته فکری و ماشینی جهت آماده سازی اطلاعات موجود در مدرک است. در این مرحله است که سازماندهی اطلاعات می تواند تا حد زیادی راهگشای مشکلات باشد.
سازماندهی منابع دانش یکی از ارکان اساسی علم کتابداری است و پیشینه آن به قدمت خود انسان و تاریخ علم است، چرا که بدون استفاده از یک روش متناسب علمی و منطقی و نظم عالی نمی توان به راحتی به منابع اصلاعاتی دسترسی پیدا کرد. هدف عمده و اساسی فهرستنویسی، سازمان دادن به مجموعه مواد و منابع کتابخانه است تا از این طریق بتوان کتاب مورد نیاز را از مجموعه موجود، سریع تر بازیابی کرد.
همان طور که از این تعریف می توان استنباط کرد، هدف عمده فهرستنویسی نظم و سازمان دادن به مجموعه مواد و منابع است و تفاوتی ندارد که این مواد و منابع به چه فرمت و محملی باشند. سازمان دادن به منابع چه چاپی و چه الکترونیکی از مهمترین وظایف و کارکردهای علوم کتابداری و اطلاع رسانی است.
به طور کلی کارکردهایی که از فهرست و فهرستنویسی انتظار می رود به شرح زیر است:
1- کاربران را از وجود انواع مواد و منابع آگاه می کند(شناسایی)
2- در انتخاب دقیق منابع و جستجوی منابع مناسب به کاربران کمک می کند. به کمک تمام اطلاعات موجود در فهرست، کاربران می توانند به اطلاعات مورد نظر از طریق نقاط دسترسی گوناگون دست یابند.(گزینش و دسترسی)
3- با استفاده از کدها و استانداردها، امکان بازیابی و ذخیره یکپارچه اطلاعات برای همگان فراهم می شود.(بازیابی)
 
به طور دقیق تر هدف فهرستنویسی، تهیه شناسه برای مجموعه منابع کتابخانه ( اعم از کتاب و دیگر اشکال منابع ) بر اساس نیاز مراجعه کنندگان است و موجب شناسایی بهتر و کامل تر اثر می گردد. روند فهرستنویسی در نقش پالایه ای برای زدودن اطلاعات زائد عمل می کند. وظیفه فهرستنویسی، جدا نمودن اطلاعات شاخصی است که بدان وسیله یک اثر شناسایی و بازیابی می شود. این نیاز چه در محیط های چاپی و چه در محیط وب و اینترنت بسیار ملموس است و با توجه به اینکه سازماندهی منابع دانش و اطلاعات از وظایف اولیه و بنیادین کتابداران می باشد، لذا شایسته است تا فهرستنویسان و کتابداران در جهت سازماندهی محمل های جدید اطلاعاتی که روز به روز در حال افزایش است، نهایت کوشش و دقت را به عمل آورند.
سازماندهی اطلاعات از ارکان اساسی محیط علمی به شمار می آید، چرا که بدون وجود نظم و ترتیب، دستیابی به منابع اطلاعاتی با هزینه زمانی و اقتصادی گزافی صورت می گیرد. در طول تاریخ کتابداری محیط ها و دوره های متفاوتی را شاهد بوده ایم که در هر یک برای دستیابی به اطلاعات، سازماندهی اطلاعات وجود داشته است و پیوسته سیر تکاملی خود را ادامه می دهد.
یکی از مهمترین تحولات نیمه دوم قرن بیستم، ظهور و گسترش پدیده اینترنت است که تاثیرات شگرفی بر کتابداری و سازماندهی داشته است. این تاثیرات تقریبا دوجانبه بوده است، از سویی اینترنت خود امکانات و تسهیلات زیادی جهت سازماندهی اطلاعات فراروی کتابداران می گذارد و از طرفی خود نیز تحت تاثیر روشهای سازماندهی مرسوم در کتابداری قرار می گیرد.
اینترنت به منزله پدیده ای اطلاعاتی مداوم در حال تغییر و توسعه است. این شبکه که از آن به شبکه شبکه ها نیز تعبیر می شود، حرفه کتابداری را با حجم عظیمی از اطلاعات الکترونیکی مواجه ساخته است و در نتیجه بر آن نیز اثر گذاشته است. اطلاعات موجود در این شبکه از بهترین ابزارهای بهبود کیفیت کار کتابخانه ها محسوب می شود. این پهنه عظیم اطلاعات خود با مشکلی بزرگ تر به نام سازماندهی اینترنت روبرو است، که در صورت عدم سازماندهی نمی توان کارآیی مفیدی را از آن انتظار داشت.
 
اهداف و کارکردهای اینترنت را می توان به صورت زیر بیان کرد:
1- تولید اطلاعات: اینترنت یکی از نوین ترین ابزارهای توسعه و پیشرفت علوم است و در سایه وجود آن، علوم جدیدی متولد شدند و بر غنای علوم دیگر نظیر ارتباطات و اطلاع رسانی و علوم رایانه افزوده شده و خود نیز وسیله ای در جهت تولید اطلاعات شد.
2- سازماندهی اطلاعات: این مهم به خوبی و به صورت یکپارچه رعایت نشده است و هر سایت و موتور کاوش دارای الگوریتم خاص خود است. بعلاوه وجود میلیون ها سایت نیاز فراوانی به سازماندهی دارند تا جستجو و بازیابی در اینترنت را با اهداف کتابداری و اطلاع رسانی تطبیق دهند.
3- اشاعه اطلاعات: اینترنت به عنوان یک رسانه ارتباطی و محمل اطلاعاتی جدید کار اشاعه اطلاعات را به طور همه گیر و جهانی برعهده دارد.
 
علاوه بر این، جستجو و بازیابی اطلاعات در اینترنت دارای مشکلات خاص خود است. این مشکلات از چهار عامل مهم ناشی می شوند:
1- عدم کنترل بر نوع و سطح حجم عظیم اطلاعات وارده.
2- عدم ثبات در سایت ها و صفحات و مدارات الکترونیکی.
3- عدم استفاده از روشها و راهبردهای مرسوم برای سازماندهی اطلاعات.
4- گوناگونی موتورهای جستجو از نظر مکانیسم های نمایه سازی، جستجو و بازیابی اطلاعات.
 
یکی از راهکارهای جلوگیری از مشکلات پدید آمده در زمینه جستجو و بازیابی اطلاعات در اینترنت، استفاده از تجربیات فراوانی است که کتابداران و اطلاع رسانان سالهاست در زمینه سازماندهی دانش ( فهرستنویسی، نمایه سازی و رده بندی ) به کار می گیرند. تولید کنندگان اطلاعات، طراحان صفحات و موتورهای کاوش می توانند با بهره گیری از شیوه های سازماندهی اطلاعات که توسط کتابداران به کار گرفته شده، راهبردی سازنده در دسترسی به اطلاعات از طریق اینترنت ارائه کنند.
 
چرا باید اینترنت را فهرستنویسی کنیم؟
اینترنت همچون یک مغازه سمساری است که همه چیز در آن یافت می شود و فهرستی برای آن وجود ندارد. یک فرد بی تجربه می تواند ساعت های مدیدی غرق در جستجوی بی فایده اینترنت شود. حتی جستجوهایی که با منطق کافی شروع شوند ممکن است در فضای نامتناهی شبکه گم شوند.طی سالیان دراز تلاش می شده است تا راهی پیدا شود که نوعی کنترل بر اطلاعات موجود در اینترنت اعمال شود، لکن، هنوز کسی نمی تواند بگوید که اینترنت بسامان شده است. تغئیرات در اینترنت آنقدر سریع و زیاد است که کوششهای آغاز شده برای سازماندهی اطلاعات موجود در اینترنت پس از چند ماه ناروزآمد می شوند. به همین دلیل تعدادی از متخصصین یک سال وب را 6 تا 9 هفته می دانند. به عبارت دیگر، تغئیراتی که طی سال در جامعه رخ می دهد، طی 6 تا 9 هفته در جامعه اینترنتی اتفاق می افتد. به دلیل تغئیرات سریع، سازماندهی در اینترنت چالشی قابل توجه است.  
بر طبق آمار تا نیمه دوم سال 2000 بیش از 1/2 میلیارد صفحه اطلاعات، بدون تکرار و قابل دسترسی بر روی وب موجود بوده و نرخ رشد انفجاری صفحات وب 7 میلیون صفحه در روز تخمین زده شد. بازیابی اطلاعات مناسب در میان چنین حجم عظیمی از اطلاعات، بدون سازماندهی اطلاعات وب، شدیدا به مخاطره می افتد.

 اگر کتابداران بخواهند از مخاطرات شبکه در امان باشند برداشتن سه گام ضروری است:
1- باید راههای مشخص برای دسترسی وجود داشته باشد که امکان اشتباه کردن و از دست دادن زمان را کاهش دهد.
2- باید دانش کافی در حوزه های مورد علاقه فردی که به جستجو می پردازد وجود داشته باشد.
3- باید نسبت به افزوده ها و روش های جدید جستجو در اینترنت هوشیاری مستمر وجود داشته باشد.
 شیوه های کنونی نمایه سازی اطلاعات که اساس کار موتورهای کاوش اینترنت قرار گرفته است، نیازهای کاربران این پدیده رو به گسترش را به طور کامل برآورده نمی کند. نمایه سازی اساس کار موتورهای جستجو در رتبه بندی و ترکیب منطقی واژه ها برای بازیابی اطلاعات در اینترنت را تشکیل می دهد که در هر موتور، این وظیفه بر عهده بخشی به نام عنکبوت وب یا خزنده وب است که مدام کار مرور و بازدید از سایت ها را برعهده دارد و آنها را به موتور جستجو انتقال می دهد که حاصل آن بازیابی موتور کاوش است که نمایش داده می شود.
 آرلن جی. تیلور و پاتریک کلمسون در تحقیق که در سال 1995 انجام دادند، ضعف های موتورهای کاوش را به این صورت بیان کردند:
1- در یک مجموعه از یافته های بازیابی شده، مدخل های تکراری فراوانی مشاهده می شود.
2- نتایج غیر قابل پیش بینی هستند.
3- نتایج گاهی اوقات گمراه کننده هستند. ممکن است جستجویی در یک موتور کاوش نتیجه ای نداشته باشد، ولی در موتور دیگر دارای یافته های فراوان باشد.
4- موتورهای کاوش محتویات پایگاههای اطلاعاتی خودشان را نشان نمی دهند و از معیارهایی که برای گنجاندن یک مدرک در فایل هایشان دارند حتی شرحی ارائه نمی کنند.
5- کنترل واژگانی وجود ندارد و قواعد نقطه گذاری و بزرگ نویسی نیز استاندارد نیست.
6- بدون بررسی عملی هر عنصر، اغلب نمی توان میزان ربط و رابطه ها را تحلیل کرد، یعنی اطلاعات کافی در مدخل نمایه موجود نیست تا فرد بتواند دست به انتخاب مناسب بزند.
7- اغلب جستجو ها کم ربط یا نامرتبط هستند.
8- عدم بازیابی بسیاری از منابع ارزشمند به علت قرار گرفتن در وب پنهان.
 در حالی که منابع اینترنت به صورت یکپارچه سازماندهی نشده اند، تنها مسیر ممکن برای بازیابی اطلاعات مطلوب همین موتورهای کاوش هستند. ماندل و ولون رابطه بین اصول دسترسی کتابشناختی چارلز امی کاتر را با منابع اینترنتی مورد بررسی قرار دادند. آنها به بررسی ارزش و اهمیتی پرداختند که جمع آوری اسامی مولفان، تعئین نقش مولفان، کنار هم گذاشتن آثار و نسخه ها و تهیه دسترسی موضوعی به منابع وب از طریق رده بندی و واژگان کنترل شده، در بازیابی دارد. ودوارد با دلیل اثبات می کند که در حال حاضر اینترنت در وضعیت هرج و مرج مانندی از نظر سازماندهی و دسترسی قرار دارد و جستجویی که معمولا فقط با موتورهای جستجوی کلید واژه ای انجام می شود، متناسب با نیازهای بیشتر استفاده کنندگان نمی باشد.
ایده نسبتا مشابه دیگری نیز توسط داد بیان گردیده است. وی معتقد است که انفجار اینترنت و وب جهان گستر باعث افزایش تلاش های نیمه حرفه ای به منظور تهیه انواع دستیابی موضوعی به منابع اینترنت از طریق راهنمای سلسله مراتبی در موتورهای جستجوی وب، مانند یاهو شده است. این رویکردهای سلسله مراتبی برای دسترسی موضوعی بر مبنای ابزارهای آزمایش شده و قابل پذیرشی مانند رده بندی دهدهی دیدیی، فهرست سرعنوانهای موضوعی کتابخانه کنگره و جز آن نیست و بنابر این نتایج بدست آمده از هر موتور جستجو با دیگر موتورهای جستجو متفاوت است. این مساله توسط داد که ساختار و اصول فهرستهای سلسله مراتبی گوناگون را بررسی می کرد، مشاهده گردید و آنها را با طرحهای رده بندی دهدهی دیدیی و کتابخانه کنگره و فهرست سرعنوانهای موضوعی کنگره مقایسه نمود.
 نیکلسون و دیگران طرح تحقیقاتی CATRIONA که هدفش تحقیق و بررسی نیازمندیهای فنی، سازمانی و مالی جهت توسعه نرم افزارهای کاربردی و روشهایی برای فهرست نویسی و رده بندی و بازیابی مدارک و دیگر منابع اینترنتی بود را گزارش می دهد.
مشکلات جستجو و بازیابی و راهکارهای کنونی موتورهای کاوش در ذخیره و بازیابی اطلاعات پاسخگوی کاربران نیست و در اینجاست که تواناییهای متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی که حاصل سیر تکامل اصول و قواعد سازماندهی در طول چندین قرن است، می تواند راهگشای این مشکل باشد و ایجاد روش های کاربر گرا چه در پایگاههای اطلاعاتی دستی و چه در پایگاههای اطلاعاتی رایانه ای که حاصل تلاش کتابداران بوده است، گواه این مدعاست.
فهرست کتابخانه ها دیگر تنها سیاهه ای از منابعی که به طور فیزیکی در کتابخانه ما دسترس پذیر باشند نیست، بلکه فهرست کمک می کند تا منابع مفید در هر کجا که باشند، بازیابی شوند. فهرستنویسی منابع اینترنتی هم بر این هدف استوار است.
  ضرورت هایی که در فهرستنویسی منابع اینترنتی دخیل‌اند عبارتند از:
1- وجود مسائل و مشکلات جستجو و بازیابی اطلاعات در اینترنت از طریق موتورهای کاوش که علاوه بر اتلاف وقت زیاد، علاقه مندان را از دستیابی به منابع مفید محروم می کند.
2- توانایی ها و مزایای فهرست های کتابخانه ای در سازماندهی اطلاعات و حل مشکلات جستجو و بازیابی اطلاعات.