فرهنگ کار در اسلام
کار چه جایگاهی در مبانی دینی و اعتقادی مادارد؟ آیا فرهنگ موجود کار در جامعه ما بافرهنگ دینی و ملی‌مان هماهنگ و همخوان‌است؟ آیا دین اسلام ما را به کار و کوشش و تلاش‌دعوت کرده است یا به تن‌پروری؟
کار چه جایگاهی در مبانی دینی و اعتقادی مادارد؟ آیا فرهنگ موجود کار در جامعه ما بافرهنگ دینی و ملی‌مان هماهنگ و همخوان‌است؟ آیا دین اسلام ما را به کار و کوشش و تلاش‌دعوت کرده است یا به تن‌پروری؟ حقیقت این‌است که هم فرهنگ دینی ما و هم فرهنگ ملی مامشوق کار و کوشش است و فرهنگ کار فعلی ما باباورهای دینی و ملی متضاد است. پیامبرعظیم‌الشان اسلام حضرت محمد مصطفی (ص)دست کارگر را می‌بوسید و از افراد بیکار و تنبل‌خشنود و راضی نبود و همواره در کارکردن ازدیگران پیش می‌گرفت، اما وضعیت امروز جامعه‌ما به جایی رسیده است که کار کردن عیب است وبچه‌های کارگران و کشاورزان ترجیح می‌دهند که‌عنوان کار پدر خود را جایی اعلام نکنند.
این درشرایطی است که سایر ملت‌ها به خصوص‌ملت‌های اروپایی و مردم غیرمسلمان جهان به‌شدت برای کار ارزش قائل هستند و در کار وکوشش و عمل به دستورات و توصیه‌های قرآن‌مجید و روایات پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) درزمینه کار از ما پیشی گرفته‌اند.
● جایگاه فرهنگ کار در اسلام
یکی از موضوع‌هایی که همیشه مورد تاکیددین اسلام قرار گرفته، بحث کار و کوشش و پرهیزاز بطالت و مبنا قرار دادن کار برای شکوفایی‌استعدادهای انسان و تربیت اوست و این امر هم‌در قرآن و هم در سنت قابل مشاهده است.مرحوم استاد مرتضی مطهری در کتاب تعلیم وتربیت در اسلام، یکی از بهترین راه‌های تربیت‌افراد را کار می‌داند و حدیث شریفی از نبی اکرم(ص) نقل می‌کند که(النفس ان لم تشغله شغلک)یعنی اگر تو خودت را متوجه کاری نکنی، نفس تورا مشغول به خودش می‌کند.
بنابراین از نظرمبنایی، ما آموزه‌های گرانبهایی درباره کار داریم‌که متاسفانه مانند بسیاری از آموزه‌های دیگر دینی‌ما در کتابخانه‌ها مضبوط و کمتر در میدان عمل به‌آن توجه شده است. در قرآن مجید، آیات‌زیادی درباره ارزش کار و تاکید بر عمل صالح‌وجود دارد. قرآن به شدت انسان را از حرف‌زدن‌های بی‌عمل منع و همواره تاکید می‌کند که‌فضل خدا نصیب کسانی خواهد شد که اهل جهد وکوشش و تلاش باشند. در آیات ۳۹ تا ۴۱ سوره‌نجم آمده است: و این که برای انسان بهره‌ای جزسعی و کوشش او نیست و سعی او به زودی دیده‌می‌شود و سپس به او جزای کافی داده خواهدشد. در یکی دیگر از آیات آمده است: آن کسی‌که سرای آخرت را بطلبد و سعی و کوشش خود رابرای آن انجام دهد، در حالی که ایمان داشته‌باشد، سعی و تلاش او پاداش داده خواهد شد.
(سوره اسراء، آیه ۱۹)
براساس یکی دیگر از آیات قرآن، هر کسی‌مسئول کاری است، که انجام داده و بایدعکس‌العمل آن را چه خوب و چه بد پذیرا باشد.در آیه ۳۸ سوره مدثر به صراحت این موضوع‌مطرح شده است که هر کسی در گرو اعمال‌خویش است. آیه ۹۷ سوره نحل بیانگر این‌مطلب است که هر کس عمل صالح کند، خواه مردباشد، خواه زن، به او حیات پاکیزه می‌بخشیم وپاداش آنها را به بهترین اعمالی که انجام داده‌اند، خواهیم داد.
● ارزش کار در سنت
در روایات است وقتی که پیغمبر اکرم (ص) ازجنگ تبوک برمی‌گشتند،(سعد) یکی از انصار به‌استقبال ایشان آمد و با وی مصافحه کرد. حضرت‌دیدند که دست‌های او زبر و خشن شده و پینه‌بسته است، از وی سوال فرمودند چه کار کردی که‌دست‌هایت این قدر خشن شده است؟ سعدعرض کرد یا رسول‌ا... زیاد بیل زده‌ام. چون‌مجبور بودم برای نان زن و بچه‌ام کار کنم.حضرت دست‌های سعد را گرفتند و بوسیدند وفرمودند: این دستی است که در آتش نخواهدسوخت. نظیر این مطالب در زندگی پیامبر و ائمه‌اطهار زیاد است. این نشان می‌دهد که کار وکارگری در نزد اولیا خدا چقدر ارزش و عظمت‌دارد.
▪ حضرت رسول اکرم (ص) :
کسی که برای‌تامین زندگی خانواده‌اش زحمت می‌کشد،همچون کسی است که در راه خدا جهاد می‌کند -بر امت خویش، بیش از هر چیز از شکم پرستی وپرخوابی و بیکاری بیمناکم - از رحمت خدا دوراست هر کس که بار زندگی خویش را به روی‌دوش مردم افکند - خداوند متعال دوست داردهنگامی که یکی از شما مسلمانان کاری را انجام‌می‌دهد با دقت لازم کارش را ارائه دهد - آن‌کس که از زحمت و تلاش و دسترنج خویش‌خورد، در روز قیامت مثل برق از پل صراطمی‌گذرد.
▪ حضرت علی (ع):
برترین کار آن است که‌رضای خدا در آن خواسته شود - انسان مومن‌همیشه اوقات مشغول کار است - کسی که کار کند،نیرویش افزون گردد. روزی‌ها دارای وسیعه وسببی هستند، بنابراین در به دست آوردن روزی،به روش خوب و پسندیده عمل کنید و نیکویی رابکار برید - خداوند انسان دارای شغل و حرفه که‌امانتدار باشد را دوست می‌دارد - بر شما باد که‌دست از کار و تلاش برندارید چه در حال نشاط وچه در حال کسالت - به وسیله کار و کوشش، ثواب‌و پاداش بدست می‌آید نه با کسالت و تنبلی - به‌وسیله کارهای شایسته و نیک، درجات وارزش‌های انسان‌ها بالا می‌رود - عمل و کارمعرف انسان مومن است - هیچ کس از شما در راه‌خدا شب را به صبح نرسانید که با ارزشتر از کسی که‌برای رفع نیازهای خود و خانوده‌اش تلاش‌می‌کند - هر کسی به استقبال کارها رود، دارای‌بصیرت می‌شود - از تاخیر در کارها بپرهیزید،همچنین از دست دادن فرصت انجام کارهای‌خوب، زیرا آن موجب پشیمانی خواهد بود -کسالت و تنبلی آخرت را نابود می‌کند.
▪ امام جعفرصادق (ع):
ملعون است کسی که بار زندگی خودرا بر دوش دیگران افکنده باشد. در طلب روزی‌خود سستی نورزید، زیرا پدران شما زحمت‌می‌کشیدند و تلاش می‌کردند تا آن را به دست‌آورند. با اعمال خود دعوت کننده مردم باشید ونه با زبان‌تان.
▪ امام باقر (ع):
هرگز به آن چه نزد خداوندمتعال است دست پیدا نمی‌کنید مگر به وسیله‌عمل.
● ارزش کار در فرهنگ ملی ما
کار در فرهنگ ملی ما نیز جایگاه بسیار باارزشی‌دارد. ادبیات ما مملو از مطالبی است که مشوق وموید پرکار بودن انسان است. تعلیم و تربیت،اخلاق و فرهنگ ایرانی نیز همواره بر این نکته‌تاکید داشته است که کار سرمایه جاودانی
انسان‌است. تا همین چند سال پیش اکثر خانواده‌هاوقتی بچه‌های‌شان به سن و سال نوجوانی‌می‌رسیدند، آنها را با کار و کارگری آشنا می‌کردندو اکثر دانش‌آموزان و حتی دانشجویان تا دو دهه‌پیش در ضمن تحصیل کار می‌کردند و این یک‌افتخار بزرگ برای جوانان و نوجوانان بود که‌خودشان به مرحله‌ای از زندگی رسیده‌اند که‌می‌توانند با کار کردن روی پای خود بایستند واستقلال پیدا کنند.
اما متاسفانه در سال‌های اخیربا رواج فرهنگ سرمایه‌داری در کشور آن هم ازکثیف‌ترین نوع سرمایه‌داری یعنی سرمایه‌داری‌تجاری (نه سرمایه‌داری صنعتی) که متکی بردلالی و واسطه‌گری و ربا و نزول‌خوری و زندگی‌انگلی است، شرایطی پیش آمد که کار و کارگری‌در اذهان عمومی ننگ و عار قلمداد شد. نصرا...کوهی) یکی از کفاشان دست دوز قدیمی در این‌رابطه می‌گوید:(زمانی که ما وارد این کار شدیم‌هم درآمد این کار کفاف زندگی ما را می‌کرد و هم‌این که اعتبار و منزلت اجتماعی این کار بالا بود،اما متاسفانه امروز شرایطی حاکم شده است که نه‌درآمد کاری این نوع کارها خوب است و نه اعتبارو منزلت آن و به همین دلیل جوانان زیربار این‌نوع کار هانمی روند. امروز جوانان می‌خواهندکه در کمترین مدت به بیشترین درآمد برسند واین هم نمی‌شود مگر از راه‌های دلالی وواسطه‌گری و نزول‌خوری)
زنان اولین افراد خانه هستند که صبح قبل از همه کار را شروع می‌کنند و آخرین فرد هستند که دست از کار می‌کشند. همچنین زنان از گذشته تا حال و از سنین کم چه در شهرها و چه در روستاها همواره به کار اشتغال داشته‌اند؛ بنابراین در بسیاری از جوامع کار زنان کم ارزش تلقی شده و یا در بسیاری از موارد ثبت نمی‌شود.
امروز تجدیدنظر در مفاهیم اشتغال و بیکاری و خانه‌دار بودن یکی از مسائل مهم و اساسی است.