مقدمه
خداوند در قرآن کریم می فرماید :
« خودتان را به دست خود به هلاکت نیندازید .»
آشنایی انسان با مسایلی که باعث تباهی و نابودی او می شود ، لازم و ضروری است . وظیفه هر انسانی است که با درس گرفتن از سیره ی پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) ، در زمینه ی سلامت جسم و روان خود بکوشد .
یکی از مسائل و مشکلات جامعه ی بشری ، استفاده از دخانیات و مواد اعتیاد آور است . این مواد علاوه بر آن که خسارت های مالی جبران ناپذیری به اقتصاد جامعه وارد می آورد ف به تدریج زیان های جسمی ، روحی و جانی به فرد و جامعه می زند و باعث از هم پاشیده شدن خانواده ها می شود .
با توجه به اینکه اسلام ، استفاده از هر چیزی را که موجب ضرر رساندن به انسان و جامعه می شود ، نهی کرده است ، افراد باید اطلاعات و آگاهی های بیشتری درباره اثرهای زیان بار این مواد خطرناک پیدا کنند .
تحقیق حاضر به همین منظور تهیه شده تا آن دسته از افرادی که در جامعه ، بیشترین مصرف کننده ی دخانیات هستند ، با زیان هایی که مصرف دخانیات روی آنها می گذارد آشنا شوند و با بیداری و آگاهی بیشتر از مصرف این مواد خودداری کنند .
انگیزه ی تحقیق
انگیزه ما ( پژوهشگران ) از این تحقیق این است که بتوانیم با توجه به اطلاعات علمی که توانسته ایم به وسیله ی این تحقیق به ان برسیم به خوانندگان این تحقیق اطلاعات و آگاهی در مورد ضرر و زیان ها و اثرات مبتلا شدن به بلای خانمانسوز انسان ها یعنی اعتیاد سیگار بدهیم تا آنها با خواندن این مطالب بتوانند پی به ضررهای آن ببرند تا بدین وسیله از مبتلا شدن به اعتیاد خودداری کنند .
به همین دلیل می توانند از مطالب این تحقیق که بر اساس جدید ترین یافته های علمی متخصصین و صاحب نظران معروف در مورد اعتیاد سیگار و مسائل مربوط به آن که در کتاب ها و منابع مختلف مکتوب گردآوری شده است استفاده نمایند .
فرضیات
اعتیاد به سیگار بر دستگاههای مختلف بدن نقش دارد .
اعتیاد به سیگار باعث بروز مشکلات فردی و اجتماعی افراد می شود .
اعتیاد به سیگار باعث مبتلا شدن افراد به سرطان می شود .
اعتیاد به سیگار بر جنین خانم های باردار تاثیر دارد .
سیگار بر بینش اسلامی افراد تاثیر می گذارد .
روش جمع آوری اطلاعات
روش جمع آوری اطلاعات با توجه به راهنمایی های دبیر محترم راهنما جناب آقای کلاته ای و با استفاده از منابع مکتوب کتابخانه ای و به شکل توصیفی و یادداشت برداری از کتابهای نامبرده شده در فهرست منابع و مآخذ این تحقیق بوده است .
همچنین در این رابطه از اطلاعات و نظرات و پیشنهادات و راهنمایی های پدر و مادر و دیگر دوستان در مورد این موضوع استفاده شده است .
فصل اول : تاریخچه ی تریاک
تاریخچه ی تریاک بسیار مفصل است . ولی ما در این جا به طور فشرده به آن می پردازیم گیاه خشخاش از نظر گیاه شناسی در کلاس پاپاورسمنیفرم دسته بندی می شود .
گیاهان این دسته نام خود را از کلمه ی لاتین پاپی به معنی خواب آوری گرفته اند . اولین بار در سال 1753 میلادی لینائوس ، پدر دانش گیاه شناسی ، در کتابش به نام جنراپلانتاریوم این گیاه را یا قواعد آن روز رده بندی کرد . لینائوس مانند دانشمندان معاصر خود ، از خواص این گیاه آگاهی داشته است .
این گیاه دارای تاریخچه ای مبهم است .
گروهی از محققان کشاورزی معتقدند که این گیاه به طور طبیعی تکامل یافته است . بعضی را عقیده بر این است که انسان با انتخاب و پرورش نوع خوب آن باعث تکامل این گیاه به صورت امروزی شده است .
پاپاورسمنیفرم یا خشخاش تریاک دارای دو محصول اصلی است ، دانه های خشخاش که بدون مرفین و دارای روغن قابل مصرف اند و دیگری تریاک که دارای شهرت خطرناک و رعب آور می باشد .
کاربرد کلمه ی اپیوم ( تریاک ) ، برای آنچه از شیره ی گیاه به دست می آید کافی نیست ، چون این شیره شامل موادی است همچون شکر ، پروتئین ، محلول آمونیاک ، صمغ ، موم گیاهی ، چربی ، اسید سولفوریک و تعداد زیادی آلکالوئیدهای قلیایی و شبه قلیایی .
آلکالوئیدها قسمت مهم این مخلوط را تشکیل می دهند . بیش از پنجاه آلکالوئید در تریاک یافت شده است که مهم ترین آن ها مرفین ( ماده ی اولیه هروئین ) ، نسکاپین ، پاپاورین ، کدئین و تبئین هستند که به صورت نیمی مخلوط و نیمی محلول در اسید مکونیک وجود دارند . مزه و بوی این اسید نشانه ی وجود تریاک است .
دانه های خشخاش پس از رسیدن دارای هیچ ماده ی خطرناکی نیستند ، قابل خوردن و یا مصارف دیگر می باشند .
این دانه ها که به رنگ های سیاه ، آبی ، خاکستری و زرد هستند بیشتر برای تزئین کیک ، نان شیرینی و نان به کار می روند .
در ترکیه دانه های قهوه ای رنگ خشخاش در شیرینی پزی به ویژه برای پختن حلوا به کار می رود . در هند دانه های زرد رنگ را می کوبند و آن را در درست کردن سس و نیز برای غلیظ کردن غذاهایی مانند سوپ مصرف می کنند . روغنی که از مخلوط گلیسیرید ها ( گلیسیرین ها ) به دست می آید ، دارای 50 درصد روغن خشخاش است .
گلیسیرید های مهم این مخلوط عبارتند از اسید لینولیک ، اسید اولئیک ، اسید پالمتیک و اسید استاریک . روغن خشخاش از دانه های خشخاش تیغ خورده به دست می آید ، به رنگ زرد شفاف و بدون بو است ، مزه ی آن شبیه مزه ی بادام است و در سالاد و پخت و پز مصرف دارد . به صورت تقلبی آن را با روغن زیتون مخلوط می کنند .
فصل دوم : تعاریف و کلیات
الف ) تعاریف :
اعتیاد : واژه ای است قدیمی که امروزه به دلیل کاستی های آن از اصطلاح « وابستگی مواد » استفاده می شود .
مواد : شامل کلیه ی ترکیبات شیمیایی است که باعث تغییر کارکرد مغز به صورت هیجان ، افسردگی ، رفتار نابهنجار و عصبانیت یا اختلال در قضاوت و شعور بشود .
وابستگی : یعنی تمایل شدید فرد به ادامه ی مصرف یک ماده .
ب ) معیارهای تشخیص برای وابستگی به مواد :
برای تشخیص وابستگی به مواد ، حداقل وجود سه نشانه از نشانه های زیر لازم است :
1- تحمل : افزایش تدریجی مقدار ماده ی مصرفی لازم ، برای دستیابی به علائم مصرف آن ماده
2- پیدایش علائم ترک در صورت عدم مصرف یا کاهش مقدار مصرف .
3- تمایل دائم و تلاش ناموفق برای کاهش یا قطع مصرف ماده .
4- مختل شدن فعالیتهای اجتماعی ، شغلی و تفریحی .
5- تداوم مصرف ماده علیرغم آگاهی از عوارض آن .
ج) شناخت برخی از مواد اعتیاد آور و مواد مخدر و نحوه ی مصرف آنها :
بیش از 200 نوع مواد اعتیاد آور ( مخدر یا روان گردان ) وجود دارد که از این تعداد فقط 22 نوع آن در ایران مصرف دارویی دارند و بسیاری مثل هروئین – ال . اس . دی و ... به خاطر سمی بود نشان ارزش دارویی ندارند .
از آنجا که برشمردن خصوصیات تمامی این مواد ممکن نیست ، به ذکر چند قلم از مخدرها و مواد اعتیاد آور که عمدتا در ایران و جهان مصرف می شوند و اهمیت و شهرت خاص دارند می پردازیم :
1- تریاک :
ماده ای است که از شیره ی گیاهی به نام خشخاش ( کوکنار) به دست می آید . از تریاک کلا 20 ماده ی قلیایی برای تسکین درد مشتق شده است مثل مرفین ، هروئین ، کدئین و ...
روش های مصرف عبارتند از : 1 – تدخین ( دود کردن ) 2- خوردن 3-تزریق
2- سوخته ی تریاک :
پس از مصرف تدخین (کشیدن )تریاک با وافور ، ماده ای به رنگ قهوه ای سوخته و براق به دست می آید که « سوخته ی تریاک » نام دارد . گاهی آن را در آب حل و به صورت شربتی بنفش رنگ مصرف می کنند .
3- شیره ی تریاک :
سوخته ی تریاک را در آب حل می کنند و می جوشانند . سپس آن را از صافی عبور می دهند ، آن چه باقی می ماند تفاله نام دارد .
محلول حاصل را مجددا حرارت می دهند . با این کار ماده ی خمیری و سفت و غلیظی به رنگ قهوه ای روشن به دست می آید که « شیره » نام دارد که خیلی قوی تر از تریاک است .
4- مرفین :
ماده ای است که از تریاک یا از ساقه ی خشخاش به دست می آید . پودری است کریستالی به رنگ قهوه ای روشن یا سفید و چنانچه به صورت تجربی و غیر آزمایشگاهی به وسیله ی قاچاقچیان تهیه شود به رنگ کرم یا قرمز آجری است .
این ماده در حالت خالص نرم یا ورقه ای و به رنگ سفید تا زرد کم رنگ می باشد . مرفین به صورت پودر قرص ، کپسول و آمپول ( آمپول های 10 و 20 میلی گرمی مورد مصرف پزشکی قرار می گیرد و به صورت زیر جلدی ، عضلانی و وریدی مصرف می شوند ) در دسترس است .
مرفین بویی تند و زننده دارد و طعم آن تلخ است . می دانیم که مرفین از مشتقات تریاک می باشد و متوسط مرفین موجود در تریاک حدود 10 درصد است .
5- هروئین :
یکی از مشتقات نیمه مصنوعی مرفین است که با عمل تقطیر از مرفین استخراج می شود . از هر یک کیلوگرم مرفین تقریبا یک کیلوگرم هروئین استخراج می شود و برای تهیه یک کیلوگرم هروئین ، حدود 10 کیلو گرم تریاک مورد نیاز است .
هروئین ماده ای بسیار خطرناک و خیلی قوی تر از مرفین است و وابستگی شدید ایجاد می کند . هروئین پودری بسیار نرم و سفید رنگ است و چنانچه به وسیله ی قاچاقچیان تهیه شود ، احتمالا رنگ آن کرم یا قهوه ای روشن است .
هروئین را در تکه های پلاستیک به شکل مخروطی بسته بندی می کنند و سر آن را با اتش می بندند . در این حالت آب در آن نفوذ نمی کند و در مواقع خطر می توانند آن را ببلعند و پس از دفع از آن استفاده کنند .
وزن بسته های هروئین 5 سانتی ، ربعی ( یک چهارم گرم ) ، 5/2 و 5 گرماست. هروئین موجود در بازار معمولا 10 تا 15 درصد هروئین دارد و بقیه آن شیرخشک پودربی کربنات وپودرگلوکز گرد گچ، پودرقند ، کافئین و پودر برنج ، آرد وگنه گنه است . هروئین بدون بو است طعم آن تلخ است .
د) آثار سوء مصرف مواد افیونی :
آثار مواد افیونی که تا هشت ساعت پس از مصرف باقی می ماند عبارتند از :
1-تغییرات رفتاری یا روانی 2- تهوع و استفراغ 3- کاهش احساس درد4- احساس گرما ، گر گرفتگی و خارش بینی 5- سنگینی دست و پا و رخوت 6- خشکی دهان 7- کاهش فشار خون 8- انقباض مردمک ( سوزنی شدن مردمک ) 9- انقباض عضلات صاف ؟؟؟ و مجاری صفراوی ( در نتیجه ایجاد درد در پهلو و شکم ) 10- افت عملکرد شغلی و اجتماعی
فصل سوم : اعتیاد و ناقل های شیمیایی مغز
همه داروهایی که مورد سوء مصرف قرار می گیرند ، دارای این خواص هستند که مصرف آنها با احساس نشئگی و سرخوشی همراه است و در واقع این داروها به عنوان تقویت کننده رفتاری عمل می کنند .
در جهان بیش از چهارده میلیون ترکیب شیمیایی وجود دارد ، ولی حیوانات آزمایشگاهی در صورت ارائه این ترکیبات تنها معدودی از آنها را به خود تزریق می کنند .
از این ترکیبات می توان ترکیبات افیونی ( مرفین ، هروئین ، تریاک ) ، الکل اتیلیک ، نیکوتین ، کوکائین ، آمفتامین ، متیل گزانتین ها ( مانند کافئین ) ، بنزودیازپینها ( مثل دیازپام و لورازپام و اکسازپام و ... ) ، باربیتورات ها ( مثل فنوباربیتال ، مپروبامات و ... ) و بعضی از هیدروکربن ها و ترکیبات فرار را بر شمرد .
جالب توجه است که این ترکیبات همان هایی هستند که توسط انسان ها نیز مورد سوء مصرف قرار می گیرند .
این ترکیبات از نظر خواص شیمیایی و فارماکولوژیک و ساختار شیمیایی شباهت چندانی به هم ندارند . تنها مشخصه ی این ترکیبات توانایی آنها در افزایش حاد فعالیت در مدارهای مرتبط با لذت و پاداش در مغز است .
بعضی از ترکیبات مانند کوکائین ، آمفتامین ، نیکوتین ، مواد افیونی و الکل اثر تحریکی مستقیم بر هسته ی اکومبنس نیز دارند . این اثرات با هر واسطه ی شیمیایی یا مکانیسمی باشد ، باعث افزایش میزان دوپامین در فضای سیناپس ناحیه ی اکومبنس می شود .
علاوه بر این اثرات ، سیستمهای مختلف ناقل های شیمیایی به طرق غیر مستقیم نیز بر مسیر لذت و پاداش مغز اثر می گذارند که ذیلا به آنها می پردازیم .
شناسایی این اثرات ما در توجیه علایم ترک و تحمل و نیز به دست آوردن داروهای مناسب جهت درمان اعتیاد یاری می کند .