اضطراب امتحان
منظور از اضطراب نوعی حالت هیجانی ناخوشایند و مبهم است که با پریشانی، وحشت، هراس، تپش قلب، تعرق، سردرد، تکرر ادرار و تشویش همراه است، اما امتحان از نظر تعریفی می توان گفت نوعی ارزشیابی است که طبق اصول معینی انجام می گیرد و وسیله ای است برای توصیف و اندازه گیری تغییر رفتار دانش آموزان در جهت اهداف آموزش و پرورش و کمک به بهبود یادگیری آن ها.
برخی از دانش آموزان در هنگام امتحان دچار تشویش شدید می شوند و ضربان قلبشان تند می زند، دست هایشان می لرزد، عرق می کنند و احساس می کنند که ذهنشان خالی شده است. وقتی که سوالات امتحانی را می خوانند احساس می کنند گیج شده اند و منظور سوال را متوجه نمی شوند و احساس می کنند که همه آن چیزهایی را که خوانده بودند فراموش کرده اند در نهایت بعد از این که فشار زیادی به ذهن خود می آورند یا سوال را بدون پاسخ رها می کنند و یا پاسخ بی ربط و نادرستی می نویسند. در این جا آن ها به اهمیت امتحان و عدم موفقیت خود می اندیشند و همین افکار اضطراب آنان را بیشتر می کند.
وجود مقدار اندکی از اضطراب در دانش آموزان در مورد مدرسه و تکالیف آن ضروری است و موجب احساس مسئولیت ، برنامه ریزی و مطالعه بیشتر آن ها می شود. حتی در مواردی که برخی از دانش آموزان نسبت به درس ، امتحان و مدرسه هیچ گونه مسئولیتی احساس نمی کنند. گاه لازم است که معلمان و یا اولیا با تشریح عواقب و قصور ، کوتاهی و تنبلی دانش آموزان مقداری اضطراب در آن ها ایجاد کنند.
دانش آموزی که اضطراب امتحان دارد ، با وجود توانایی و استعداد خوب جهت ادامه تحصیل ، دچار افت تحصیلی و افزایش زمینه های بی میلی و بی رغبتی در دانش آموز و به دنبال آن گاهی مجبور به ترک تحصیل می شود که عواقب وخیم آن دامنگیر فرد ، خانواده و اجتماع خواهد شد.
مهمترین علل اضطراب امتحان
الف- عوامل فردی و شخصیتی دانش آموز
اضطراب عمومی ، پائین بودن سطح عزت نفس ، هوش ، ارزیابی شناختی ، عدم آمادگی ، عدم توجه و تمرکز، روش های مطالعه نادرست و انتظارات سطح بالا .
ب- عوامل آموزشگاهی و اجتماعی
انتظارات معلمان ، رقابت ، سیستم آموزشی حاکم بر مدارس ، نوع درس ، موقعیت و مراقبان امتحان و مدارک گرایی
ج- عوامل خانوادگی
شیوه تربیتی والدین ، انتظارات سطح بالای آن ها ، جو عاطفی حاکم بر خانواده ، ویژگی های شخصیتی والدین و طبقه اقتصادی اجتماعی.
روش های پیشگیری از اضطراب امتحان و توصیه ها
1- ارزیابی واقع بینانه و بدون اغراق از امتحان.
تشریح موقعیت امتحان ،آگاهی از قوانین و مقررات جلسه ، نوع سوالات ، تصحیح ورقه اضطراب امتحان و اینکه امتحان به عنوان یک یادآوری مجدد است. برای دانش آموزان است ، صحبت شود. (راس ، ترجمه جمال فر ، 1373)
2- قرار ندادن اضطراب امتحان در مدار توجه
بهتر است تصویری از تجربه های موفقیت آمیز را جایگزین نمائید. (اتکینسون و هیگارد ، ترجمه براهنی و همکاران ، 1371)
3- رفتارهای سازنده ،مثل مشورت و تمرین
مطالعه بیشتر ، مشورت با دیگران ، تمرین سوالات امتحان قبلی یا سوالات احتمالی ، امتحان فعلی (ساراسون ، 1988)
4- ایجاد شایستگی برای غلبه بر اضطراب امتحان از طریق حساسیت زدایی منظم.
الف- بگوئیم: امتحان مشکلی ندارد. تو از عهده آن بر می آیی ، می توانی برآن مسلط شوی.
ب- موقعیت های مشابه امتحان واقعی را ایجاد کرد. (آزاد ، 1372)
5- برطرف نمودن محرک های نامطلوب که در امتحان مزاحم دانش آموزان هستند ، اعم از :
الف- احساس تقصیر و رنجش پنهانی ، که چرا نتوانسته اند رضایت والدین و ... را جلب نمایند.
ب- ترس از نا امنی و محرومیت از خانواده ، امنیت خود را در گرو نمره خوب و دلخواه خانواده می بیند.
ج- بر چسب های نادرست و حرف های زشت مثل تنبل و خرفت.
د- ترس از مقررات امتحان ، نمره پائین ، پیام ها و هشدارهای مراقبین ، مسئولین و ترس از عوامل غیر مطلوب فیزیکی جلسه امتحان مانند میز امتحان و ... که باید عوامل مطلوب جایگزین نمود. (آناستازی ، ترجمه براهنی ، 1361)
6- خود رهنمون بودن ، دانش آموزان را در برخورد با مسائل باید آزاد گذاشت ، تا مشکلات را ارزیابی کنند ، فکر کنند ، راه حل های احتمالی را به دست آورند ، تصمیم گیری کنند و آنگاه بهترین راه حل را برگزینند.
به طور کلی :
1- هدف امتحان ارزشیابی از دانسته های دانش آموزان باشد.
2- در ارزیابی میزان یادگیری دانش آموزان باید از دیگر شیوه های ارزشیابی چون تحقیق ، کنفرانس ، سوالات شفاهی ، بیشتر استفاده کرد.