چکیده
امروزه هیچکس خدماتی که شبکه ها در اشتراک منابع سخت افزاری و نرم افزاری انجام می دهند، نفی نمی کند. برای مراکزی که به نحوی بخواهند در جهت کاهش هزینه، وقت و انرژی گامهای اساسی بردارند، آشنائی با شبکه، کاربرد، ریخت‌شناسی های مختلف آن، مزایا، مشکلات اجرائی و پیاده سازی آنها، لازم است.
برای مراکز اطلاع رسانی ای که وظیفه اصلی شان پشتیبانی علمی از محققان و پژوهشگران و استفاده کنندگان از اطلاعات است؛ و ضرورتاً از ابزارهای ذخیره و بازیابی اطلاعات به شیوه‌های نوین (سخت‌افزاری- نرم‌افزاری) بهره می برند، لازم و ضروری است که از ساختارهای شبکه‌ای دیسکهای فشرده نوری و نحوه اشتراک منابع اطلاعاتی در این محیط، آگاهی داشته باشند.
این متن، سعی دارد علاوه بر ارائه آگاهی‌های بسیار کلی و عمومی در خصوص شبکه‌ها و کاربرد آنها که بویژه می تواند مورد استفاده متخصصان حوزه علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی قرار گیرد در خصوص شبکه‌های اطلاعاتی دیسکهای فشرده نوری و شیوه‌های مختلف ارائه خدمات اطلاعاتی از این طریق، مطالبی را عنوان نماید. در همین راستا، تجربه مرکز اطلاع‌رسانی و خدمات علمی جهاد سازندگی (JSIS) در زمینه شبکه اطلاع‌رسانی با عنوان (JSISNET) نیز با تاکید بر شبکه دیسکهای فشرده نوری مطرح می گردد.
مقدمه:
امروزه بهره‌گیری از اطلاعات سازمان یافته، برای تفوق کشورها از نقطه نظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به سلاحی تبدیل گردیده است. گسترش و دامنه گردش اطلاعات و سهم موثر آن در تصمیم‌گیریها و پیشرفتهای اجتماعی در جوامع موجب تحولات بنیادی گردیده است. اطلاعات به همان اندازه که در تصمیم‌گیریها و برنامه‌ریزیها نقش مهمی دارد، موجب بالا رفتن آگاهی‌ها، بینش فردی و تغییر رفتار در اجتماعات نیز می گردد. بشر از آغاز پیدایش تاکنون، در جهت برقراری ارتباطات اجتماعی با سایرین سعی نموده است. سرآغاز این تلاشها را می توان پیدایش زبان، و تحول آن را در اختراع خط، و توسعه‌اش را در اختراع چاپ، و گسترش آنرا در پیدایش علم ارتباطات دانست. مهمترین وظیفه ارتباطات در اطلاع رسانی، ایجاد زمینه برای اشتراک منابع است. ازدیاد روز به روز منابع اطلاعاتی و به همراه آن صرف هزینه و وقت زیاد جهت سازماندهی آنها، کشورها را متوجه هدف دیگری نمود که همانا پرداختن به اقتصاد اطلاعات است. انفجار اطلاعات، برنامه ریزان را مجبور کرد تا گردش اطلاعات را با استفاده از تکنولوژیهای جدید مهار نمایند. در این راستا شبکه های اطلاع رسانی، مهمترین پایگاه و کانال انتقال و مبادله اطلاعات محسوب می گردند. رشد و توسعه شبکه های اطلاعاتی، از اواخر دهه 1960 معلولی از تولید حجم وسیع اطلاعات به اشکال مختلف و متنوع بود. کاهش دادن و یا صرف درست هزینه ها نیز، یکی دیگر از عوامل مهمی بود که در رشد و گسترش شبکه های اطلاعاتی نقش اصلی ایفا نمود. به همین لحاظ بوده که گسترش شبکه های اطلاعاتی طی سه دهه اخیر، از آهنگ چشمگیری برخوردار گردید. دلایل عمده این امر را می توان ورود تجهیزات داده آمایی خودکار، کاهش در هزینه ها، سرعت در عمل و استفاده از منابع دیگران (Resource Sharing) در صحنه فعالیت های اطلاع رسانی محسوب کرد.
تعریف شبکه:
... نظام تعاونی ایجاد شده توسط کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی که بر حسب موضوعی مشترک، نزدیکی جغرافیایی، یا دیگر زمینه‌های مشترک گردهم می آیند تا در منابع اطلاعاتی، منابع انسانی، تجهیزات، تکنولوژیها، و دیگر عناصر ضروری برای تدارک خدمات اطلاعاتی کارآمد، سهیم شوند ]"جس شرا" به نقل از الیزابت میلر[ را شبکه اطلاعاتی گویند.
هدف اصلی شبکه:
هدف اصلی یک شبکه اطلاعاتی عبارتست از تشخیص و استقرار بهترین روش برای گسترش و توسعه جریان اطلاعات بین موسسات عضو. در اینصورت شبکه اطلاعاتی‌ای کارآتر است که سطح ارتباطی بیشتری بین اعضای آن برقرار باشد.
مزایای بهره گیری از شبکه:
1- افزایش جریان مبادله و استفاده از اطلاعات به منظور پشتیبانی از آموزش و پژوهش.
2- افزایش حجم اطلاعات و ضرورت دستیابی به آنها.
3- دریافت اطلاعات روزآمد.
4- بهره‌گیری از تنوع موضوعات تحت پوشش خدمات مراکز اطلاعاتی گوناگون.
5- کاهش هزینه‌های فراهم‌آوری، آماده‌سازی و سازماندهی اطلاعات و به حداکثر رساندن استفاده از منابع.
6- گسترش جریان اطلاعات.
7- ایجاد امکان تماس و برقراری ارتباط بین متخصصان و کارکنان مراکز اطلاعاتی.
8- تقویت زیربنای اطلاعاتی به ویژه در کشورهای در حال توسعه.
عناصر شبکه:
شبکه‌ها معمولاً با مشکلات اداره افراد و منابع در داخل تشکیلات و در بین اعضای شبکه مواجه اند. برای تحقق هدفها، باید گروه‌های داوطلب استفاده از خدمات اطلاعاتی، دسته بندی شده و منابع، اعتبارات، تجهیزات، روشها و مهارتها در جهت انجام صحیح کارها، هدایت شوند. موفقیت و یا عدم موفقیت فعالیت‌های شبکه بستگی به چگونگی بکارگیری عناصر شبکه اطلاعاتی در ساختار شبکه دارد.
کارکردهای شبکه:
کارکردهای شبکه (Network Functions) را انجام خدمات و وظائفی می دانیم که توسط شبکه عرضه می شوند و آنها را به سه مقوله کلی رده بندی می کنند:
1- کارکردهایی که مستقیماً در خدمت مشتری هستند مانند امانت بین کتابخانه ای.
2- کارکردهایی که مستقیماً در خدمت کتابخانه های عضو بوده و غیرمستقیم در خدمت مراجعه کننده هستند، مانند فهرست نویسی و مکان یابی مواد و مدارک.
3- کارکردهایی که ساختار شبکه را پشتیبانی می کنند مانند فعالیت‌های ارزیابی از جمله جمع‌آوری آمارها، تعیین هزینه‌ها و غیره.
البته هر شبکه‌ای بنا به اهداف و سیاست‌های معین خویش، در بدو تاسیس نوع کارکردهای خود را تعیین می کند. بنابراین کارکردهای شبکه یکسان نیستند و در شبکه‌ای با شبکه دیگر تا حدی متفاوت است.
انواع شبکه:
شبکه‌ها را با توجه به گستردگی محیط تحت پوشش خود، به دو دسته کلان زیر تقسیم بندی می نمایند:
الف- شبکه محلی یا (Local Area Network) LAN
ب- شبکه گسترده یا (Wide Area Network) WAN
الف: شبکه محلی “LAN”: عبارتست از ارتباط یکسری کامپیوترهای شخصی یا ادوات کامپیوتری از طریق یک محیط مخابراتی، تحت یک قانون و به کمک یک سیستم عامل در یک مکان جغرافیایی محدود.
پیشرفت تکنولوژی شبکه های محلی در سالهای میانی دهه 1980 باعث دگرگونیهایی در دو رشته کامپیوتر و ارتباطات شد. پیش از بوجود آمدن شبکه های محلی، روش قرار دادن امکانات موجود در اختیار چندین استفاده کننده، فقط سیستم های اشتراک زمانی “Time Sharing” بود. در این سیستم ها که هم اکنون نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند از یک کامپیوتر بزرگ “Main Frame” که از طریق خطوط ارتباطی به چند ترمینال متصل است، استفاده می‌شود. تمامی قدرت محاسباتی در کامپیوتر مرکزی قرار دارد و ترمینالها فاقد قدرت پردازش هستند.
با پیدایش کامپیوترهای شخصی که با استقبال زیادی روبه رو شد، کاربران (Users) توانستند از مزایای یک کامپیوتر مستقل استفاده کنند. در راستای توسعه کامپیوترهای شخصی، به تدریج نیاز به ارتباط بین این کامپیوترها احساس شد. برقراری ارتباط بین کامپیوترها علاوه بر حفظ استقلال هر کامپیوتر موجب صرفه جویی در وقت و هزینه گردید. امروزه برای مرتبط ساختن کامپیوترهای کوچک و تشکیل آنچه در اصطلاح "شبکه محلی" خوانده می شود، سیستم‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری استانداردی یافت می شود، بصورتی که تهیه و نصب یک شبکه محلی تقریباً به راحتی و سهولت انجام می پذیرد