قرن بیستم میلادی را می توان قرن پیشرفتهای شگفت انگیز در علم فیزیک دانست بسیاری از اکتشافات و اختراعات علمی در زمان پیدایش به هیچ وجه به نظر نمی رسید که روزی بصورتی گسترده در سایر علوم کاربردهای روزمره بیابند از جمله این اکتشافات ، اشعه لیزر است . اما طولی نکشید که با شناسائی خواص بیشمار این اشعه مشخص شد که می توان از آن بصورتی گسترده در تشخیص و درمان بیماری ها و حتی تغییر وضعیتهای بیولوژیک طبیعی به سمت وضع مطلوب مثلاً استفاده های زیبایی از آن استفاده کرد . لیزر امروزه در بسیاری از دستگاههای اندازه گیری و تشخیص بکار گرفته شده است و موجب شده که با تشخیص دقیق تر ، هزینه های درمان کاهش یابد . همچنین به علت قابلیت نفوذ قابل تنظیم این اشعه در بافتهای مختلف بدن بعنوان چاقوی جراحی بسیار دقیق برای برداشت بافت در حد میلی متر از آن استفاده می شود .
پس از تحقیقات گسترده ای که در مورد تغییرات پوست پس از تابش اشعه لیزر به آن صورت گرفت انواعی از لیزر برای درمان ضایعات رنگدانه ای پوست یا ترمیم جای زخم و سایر ضایعات ناحیه ای پوست بکار گرفته شده و نتایج قابل توجهی بدست آمد . بطوری که استفاده از لیزر در درمان بیماری های پوست امروزه یکی از رشته های تخصصی در درمان بیماری های پوست بشمار می رود . عیوب انکساری چشم از دیرباز در بشر وجود داشته و مهم ترین علت آن شکل و فرم آناتومیک کره چشم ،قرنیه و یا تغییرات در عدسی چشم می باشد . با توجه به دقت بسیار زیادی که اشعه لیزر برای تبخیر و برداشت بافت دارد امروزه از لیزر برای دستکاری های بسیار ظریف در قرنیه برای جبران ضعف در حدت بینایی و در نتیجه اصلاح عیوب انکساری چشم استفاده می شود . ولی استفاده از لیزر در درمان بیماری های چشم به این مورد محدود نمی باشد . یکی از مشکلات عمده چشم پزشکان بخصوص در بیماران مبتلا به دیابت درمان عوارض ایجاد شده در شبکیه است . از آنجا که شبکیه از عناصر خلفی چشم می باشد دستکارهای جراحی آن بسیار دشوار و خطرناک است . با پیشرفت فناوری مهندسی پزشکی امکان ساخت دستگاه هایی فراهم گردید که اثر لیزر را به خود شبکیه و نه سایر اجزاء چشمی منحصر می نماید .
بدین ترتیب امروزه درمان اصلی سوراخ های ریز در شبکیه ، جداشدگی شبکیه و یا اختلالات عروقی و تشکیل رگهای جدید ناشی از بیماری دیابت در شبکیه لیزر درمانی است . در واقع می توان گفت لیزر بسیاری از بیماران را از نابینایی حتمی نجات داده است .
اما نکته بسیار مهم در مورد لیزر این است که علاوه بر اثرات درمانی مثل هر روش درمانی دیگر لیزر درمانی نیز عوارض مخصوص به خود را داراست . بنابراین هر گونه تصمیم به استفاده از آن باید محدود به یک تصمیم منطقی طبی بوده و توسط متخصصی آگاه و با تجربه گرفته شود . چنین رویکردی موجب خواهد شد بسیاری از استفاده های غیرمنطقی و غیرعلمی از لیزر بخصوص در مواردی که تنها زیبایی مد نظر قرار می گیرد حذف گردد .
مقدمه: نقش اساسی چشم و ساختمان بسیار پیچیده آن دیدن است. برای خوب دیدن لازم است تمام قسمت های چشم از پلک ها گرفته تا شبکیه و عصب بینایی ، سالم و با هماهنگی کار کنند از جمله موارد لازم برای دیدن واضح و شفاف، سلامت ساختمانی قرنیه ولنز به عنوان سیستم های انکساری چشم هستند. منظور از انکسار در واقع مسیری است که شعاع های نوری از اشیای مختلف درمیدان بینایی ما تا تشکیل تصویر واضح بر روی شبکیه و از طریق عصب بینایی به مرکز بینایی در مغز طی می کند و سبب دیدن می شود.
عوامل مؤثر در انکسار نور و نمره چشم
شکل قرنیه، قدرت عدسی چشم و اندازه چشم در مجموع مسؤول واضح بودن تصاویر و اشیاء بر روی شبکیه هستند و برای اینکه یک فرد بتواند به صورت واضح اشیاء را بدون استفاده از عینک ببیند لازم است تمامی اجزای ذکر شده به طوری در تناسب با همدیگر باشند که موجب تشکیل تصویر واضح بر روی شبکیه شوند.
درغیر این صورت اگر قدرت چشم بیش از حد باشد باعث تشکیل تصویر در جلوی شبکیه می شود که به آن نزدیک بینی یا میویی می گویند. اگر قدرت چشم کمترباشد باعث هیپرمتروکی یا دوربینی می شود. و اگر قدرت انکساری چشم در سطح قرنیه در محورهای مختلف قرنیه با یکدیگر متفاوت باشد بیمار دچار آستیگماتیسم خواهد شد.
با ذکر این مقدمه تلاش چشم پزشکان برای اصلاح این عیوب انکساری از زمانهای دور شروع شد.
ابتدا با تجویز عینک سعی شد که این عیوب انکساری را برطرف کنند و از حدود ۱۰۰ سال پیش تلاش هایی توسط جراحان چشم صورت گرفت که با روش جراحی این عیوب انکساری را اصلاح کرده و نیاز بیمار به عینک را برطرف کنند.
در دهه گذشته شاهد رشد و پیشرفت چشمگیری در ابداع روشهای جدید بوده ایم که سعی کرده اند با تغییر در شکل قرنیه، قدرت آن را تغییر داده عیب انکساری را برطرف کنند.
با پیشرفت تکنولوژی لیزری وکاربرد آن درپزشکی، انقلاب بزرگی در حوزه جراحی های رفراکتیو(یا عیب انکساری) حاصل شد که یکی از شایعترین و موفق ترین تکنیک های جراحی قرنیه به منظور اصلاح عیوب انکساری چشم است. و این روش را لیزیک می نامند. (Lasik)
تاریخچه : نخستین چشم پزشکی که با استفاده از دستگاه میکروکراتوم ، یک لایه نازک از قرنیه را برداشت و بر روی بستر قرنیه یا لیزراگزایمر (Excimer Lazer) به نحوی برش داد که باعث اصلاح عیب انکساری شود دکتر یوناس پالیکاریس یونانی بود.
تکنیک عمل: در عمل لیزیک، ابتدا با استفاده از یک دستگاه مخصوص به نام میکروکراتوم، لایه نازکی از قرنیه برداشته می شود و سپس با استفاده ازدستگاه لیزراگزایمر و با توجه به اطلاعات لازم که در معاینه بیمار باید به دست آید و تجزیه و تحلیل این اطلاعات در کامپیوتر، میزان انرژی لازم لیزر به چشم تابیده می شود و در پایان لایه برداشته شده مجدداً بر روی قرنیه قرار داده می شود.
کل زمان عمل برای دوچشم حدود ۱۰ دقیقه است و پس از ۲۴ ساعت بهبودی دید، سریع و معجزه آسا خواهد بود.
اما چه بیمارانی از این روش بهره می برند؟ بطور کلی بیماران نزدیک بین از شماره ۱ تا ۹ الی ۱۰ از این روش بسیار بهره می برند.
برای شماره های بالاتر هم می توان لیزیک انجام داد اما روشهای دیگری نیز وجود دارد که می تواند جایگزین لیزیک شود. در بیماران دوربین حداکثر تا نمره ۴+ توصیه به انجام لیزیک می شود.
و در درمان آستیگماتیسم نیز حداکثر تا ۳ شماره آستیگماتیسم را با لیزیک می توان اصلاح کرد.
درافراد پیرچشم (Presbyopia) که بعداز سن ۴۵ سالگی، افراد دچار آن می شونداین روش را نمی توان انجام داد.
* عضو هیأت علمی بیمارستان فارابی و دانشگاه علوم پزشکی تهران
قرن بیستم میلادی را می توان قرن پیشرفتهای شگفت انگیز در علم فیزیک دانست بسیاری از اکتشافات و اختراعات علمی در زمان پیدایش به هیچ وجه به نظر نمی رسید که روزی بصورتی گسترده در سایر علوم کاربردهای روزمره بیابند از جمله این اکتشافات ، اشعه لیزر است . اما طولی نکشید که با شناسائی خواص بیشمار این اشعه مشخص شد که می توان از آن بصورتی گسترده در تشخیص و درمان بیماریها و حتی تغییر وضعیتهای بیولوژیک طبیعی به سمت وضع مطلوب مثلاً استفاده های زیبایی از آن استفاده کرد . لیزر امروزه در بسیاری از دستگاههای اندازه گیری و تشخیص بکار گرفته شده است و موجب شده که با تشخیص دقیق تر ، هزینه های درمان کاهش یابد . همچنین به علت قابلیت نفوذ قابل تنظیم این اشعه در بافتهای مختلف بدن بعنوان چاقوی جراحی بسیار دقیق برای برداشت بافت در حد میلی متر از آن استفاده می شود .
پس از تحقیقات گسترده ای که در مورد تغییرات پوست پس از تابش اشعه لیزر به آن صورت گرفت انواعی از لیزر برای درمان ضایعات رنگدانه ای پوست یا ترمیم جای زخم و سایر ضایعات ناحیه ای پوست بکار گرفته شده و نتایج قابل توجهی بدست آمد . بطوری که استفاده از لیزر در درمان بیماری های پوست امروزه یکی از رشته های تخصصی در درمان بیماری های پوست بشمار می رود . عیوب انکساری چشم از دیرباز در بشر وجود داشته و مهم ترین علت آن شکل و فرم آناتومیک کره چشم ،قرنیه و یا تغییرات در عدسی چشم می باشد . با توجه به دقت بسیار زیادی که اشعه لیزر برای تبخیر و برداشت بافت دارد امروزه از لیزر برای دستکاری های بسیار ظریف در قرنیه برای جبران ضعف در حدت بینایی و در نتیجه اصلاح عیوب انکساری چشم استفاده می شود . ولی استفاده از لیزر در درمان بیماری های چشم به این مورد محدود نمی باشد . یکی از مشکلات عمده چشم پزشکان بخصوص در بیماران مبتلا به دیابت درمان عوارض ایجاد شده در شبکیه است . از آنجا که شبکیه از عناصر خلفی چشم می باشد دستکارهای جراحی آن بسیار دشوار و خطرناک است . با پیشرفت فناوری مهندسی پزشکی امکان ساخت دستگاه هایی فراهم گردید که اثر لیزر را به خود شبکیه و نه سایر اجزاء چشمی منحصر می نماید .
بدین ترتیب امروزه درمان اصلی سوراخ های ریز در شبکیه ، جداشدگی شبکیه و یا اختلالات عروقی و تشکیل رگهای جدید ناشی از بیماری دیابت در شبکیه لیزر درمانی است . در واقع می توان گفت لیزر بسیاری از بیماران را از نابینایی حتمی نجات داده است .
اما نکته بسیار مهم در مورد لیزر این است که علاوه بر اثرات درمانی مثل هر روش درمانی دیگر لیزر درمانی نیز عوارض مخصوص به خود را داراست . بنابراین هر گونه تصمیم به استفاده از آن باید محدود به یک تصمیم منطقی طبی بوده و توسط متخصصی آگاه و با تجربه گرفته شود . چنین رویکردی موجب خواهد شد بسیاری از استفاده های غیرمنطقی و غیرعلمی از لیزر بخصوص در مواردی که تنها زیبایی مد نظر قرار می گیرد حذف گردد .
مناسب پا بر چشم بگذارید
پزشک معمولا از سه ابزار اصلی برای معاینه چشم استفاده می‌کند: افتالموسکوپ، که توسط آن می‌تواند درون چشم را بررسی کند؛ رتینوسکوپ برای اندازه گیری کانونی چشم و کراتومتر که در اندازه‌گیری انحنای قرنیه به کار می‌رود. ابزار دیگر تونومتر است که میزان فشار درون چشم را نشان می دهد.
افتالموسک افتالموسکوپ دستگاهی است که برای معاینه قسمت های میانی چشم و شبکیه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این وسیله جهت تعیین سلامتی شبکیه و زجاجیه استفاده می‌شود. در بیماران مبتلا به سردرد، علامت کلیدی در فعالیت چشمی یافتن دیسک‌های بینایی متورم است که معمولا با افزایش فشار درون جمجمه ای همراه است (papolledema) و به افزایش فشار داخل جمجمه ای (ICP) ناشی از: هیدروسفالی ( حالتی که با تجمع مایع مغزی نخاعی در جمجمه مشخص شده و همراه با بزرگ شدن سر، آتروفی مغز، ضعف قوای عقلانی و تشنج است)، افزایش فشار داخل جمجمه‌ای خوش‌خیم یا تومورهای مغزی است. در بیماران مبتلا به آب سیاه فرورفتگی دیسک بینایی دیده می شود.
در بیماران مبتلا به دیابت شیرین، افتالموسکوپی (هر 6 ماه تا یک سال یک بار) غربالگری و تشخیص به موقع رتینوپاتی (هر نوع بیماری غیر التهابی شبکیه) ناشی از دیابت که علل مهم از دست دادن بینایی هستند، الزامی است. این عارضه را می توان در مراحل اولیه توسط درمان شبکیه با لیزر، برطرف کرد.
افتالموسکوپ ابتدا توسط چارلز بابج در سال 1847 اختراع شد، اما تا سال 1851 که توسط Herman von Helmholtz، مورد بازنگری قرار گرفت قابل استفاده نبود.
در سال 1915، دو دانشمند دیگر، اولین افتالموسکوپ مستقیم دستی را ابداع کردند، که امروزه توسط پزشکان در سراسر دنیا استفاده می‌شود. با طی روند تکاملی ساخت آن، امروزه افتالموسکوپ، به یکی از پرکاربردترین ابزارها در چشم پزشکی تبدیل شده است.
ساختار
نور درخشان به درون چشم فرد تابیده می‌شود و نور بازتابی از شبکیه متمرکز می شود. عدسی چشم بیمار همانند یک ذره بین درونی کار می‌کند. پزشک می تواند توسط افتالموسکوپ بیشتر ناهنجاری های چشم را تشخیص دهد، زیرا فشار افزایش یافته درون جمجمه (برای مثال به علت تومور مغزی) می تواند تغییر چشمگیری در درون چشم به وجود آورد.
سه نوع افتالموسکوپ وجود دارد: مستقیم و غیر مستقیم و Slit-lamp.
افتالموسکوپ مستقیم
افتالموسکوپ مستقیم از نظر اپتیکی بسیار ساده است و به طور دستی استفاده می‌شود. در این حالت، شبکیه مستقیما قابل مشاهده است. نور مستقیمی از طریق قرنیه به درون چشم برای دیدن پشت کره چشم، تابانده می‌شود.این افتالموسکوپ از یک نور فلاش کوچک و منبع نور همراه با تعداد زیادی لنز چرخشی با قابلیت بزرگنمایی در حدود 15 تشکیل شده است و اغلب در معاینات ساده استفاده می شود(شکل 1).
(تصاویر در فایل اصلی موجود است)