مواضع هدایت، نوشته‌هایش، منش او و حتی انتخاب دوستان متجدد و همنشینی با این گروه حکایت از شیفتگی به غرب است. عده‌ای حضور فراوان او در کافه‌ها و میخانه‌ها را تمایل به زندگی به سبک اروپایی می‌دانند که البته این با روحیه خراباتی و بی‌غمی و فرار از غم در او نیز سازگار است.
در نوشته‌های متعددی که در طول نیم قرن گذشته درباره هدایت تدوین شده است به کمتر اثری برمی‌خوریم که از هم‌رائی او با ناسیونالیست‌های زمانه‌اش سخن رانده باشند. این نوشته‌ها در رد و یا اثبات او عمدتاً حول احوالات شخصی و اتوبیوگرافی هدایت و یا نامه‌هایش به دوستان و یا نقد آثار وی در نهایت مرگ‌اندیشی این نویسنده پر سرو صدا اشارت دارد. اگر چه در عرصه‌های نقد ادبی، مقالات متعددی درباره هدایت نوشته شده و یا برخی در پی تجلیل از شخصیت فکری او برآمده‌اند، برخلاف آن جمعی نیز او را آماج حملات خود قرار داده‌اند. ولی هر چه در مورد او نوشته و یا گفته‌اند کمتر به هدایت سیاسی پرداخته‌اند. او قبل از هر چیز نویسنده‌ای است با سبک خاص خویش که توانسته است در تاریخ ادبیات معاصر ایران جای بازنماید و بخشی از صفحات تاریخ نقد ادبی را به خود اختصاص دهد. ولی تعامل او با مناسبات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی روزگارش چیست؟ آیا آثارش می‌توانسته در خلأ و بدور از شروشور زمانه بر صفحات کاغذ نقش بندد؟ عقب‌ماندگی فکری، فرهنگی دوره نامبرده، تنش‌های سیاسی، تحقق شبه مدرنیسم رضاخانی، ایدئولوژی‌سازی برای رژیم، فضای استبدادی، استعمار خارجی، در مجموع شرائط داخلی و بین‌المللی، حضور ایدئولوژی دست چپ در بخشی از پیکره جامعه، اصلاح‌طلبی برخی دیگر، آرأ برآمده از مغرب زمین و... چه تاثیری بر او داشته است؟ و او چه تصرفاتی در عرصه‌های مختلف بوجود آورده است؟صرف نظر از اهمیت پرداختن به زوایای فوق، تاثیرگذاری و یا تاثیرپذیری او از نکته مهم و ظریف عصر او یعنی "ناسیونالیسم رمانتیک" که با نام دیگرانی همچون تقی‌زاده و یا... رقم می‌خورد، خود مبحث قابل توجهی است. چرا که وی از سویی درگیر چنین دغدغه‌ای است و از سوی دیگر بسیاری از آثارش ریشه در همین موضوع دارد. هدایت از نخبگان نسل دوم ناسیونالیست ایران است که فعالیت‌های فرهنگی خود را به موازات گروه‌های ناسیونالیست رسمی و دولتی تا سال‌های پایانی عمر خود ادامه داد.
هدایت باید بصورت ترکیبی و جامع بررسی شود. کسانیکه با یک زاویه خاص به او نگاه کردند دچار آفت تک‌بینی شدند و در قضاوتهای خود سرانجام به تحلیل‌های نابجا و ناروا رسیدند. هدایت موجود پیچیده و دارای جنبه‌های متفاوت و البته همسوست. در جریان شناسائی و معرفی اولین جنبه‌ها باید بصورت ترکیبی و در یک راستا مورد توجه قرار گیرد. اگر او یک انسان دم غنیمتی است، نهیلیست و منیت‌انگار است و روحیه تجدد مآب دارد، اگر بی‌دین و ملحد است و اگر دچار شکاکیت و از سویی بدبینی است و... هدایت با چنین خصائصی هدایت شده است. که این همه را باید از خلال نوشته های ادبی، اعم از نمایشنامه‌ها، رمان‌ها، سفرنامه‌ها و نامه‌هایش به دوستان و آشنایان بررسی کرد. ملی‌گرائی او نیز جنبه‌ای دیگر از مختصات او را تشکیل می‌دهد.
بنابراین مطالعه این جنبه در آثار هدایت نباید ما را از ابعاد دیگر او غافل کند. با این وصف، بعد ملی‌گرایانه او منفک از بی‌دینی او نیست و بلکه روی دیگر سکه دین‌زدا و روحانیت ستیز اوست. در جریان ورود به آرای ملی‌گرایانه وی اجمالاً باید از روح الحاد حاکم بر غالب آثار او پرده‌برداری شود. در دوره فعالیت فرهنگی هدایت، یعنی دوره حاکمیت پهلوی اول سه مقوله ایران، دین اسلام و غرب از مسائل مهم و کلیدی و محوری مورد بحث جامعه روشنفکری ماست که خود را در سه مؤ‌لفه نیاکان‌پرستی افراطی، دین‌ستیزی و فرنگی مآبی نشان می‌دهد. هدایت نیز ملهم از همین فضا و تاثیرات آنست، از اینرو در جریان بررسی زوایای مختلف فکری او و از جمله ترویج ناسیونالیسم گذشته‌گرا بررسی تعامل هر سه مقوله با او لازم است.ناسیونالیسم در ابتدای قرن بیستم خود را در هر دو زمینه سیاست و فرهنگ به نمایش گذاشت. نظم و نثر این دوره بی‌تأثیر از الهامات ناسیونالیستی نیست. آنگاه که این ناسیونالیسم در پیوند با مدرنیسم و دین‌زدائی عصر قرار می‌گیرد شاکله ادبیات فارسی این دوره را پی می‌ریزد. این سمت‌گیری در آثار هدایت نیز تجلی بسیار دارد. آثار هدایت در زمینه ناسیونالیسم رمانتیک بر دو قسم‌اند: برخی بوضوح و بصورت مستقیم به موضوع مورد نظر اشاره دارد. از جمله در "پروین دختر ساسان" و بعضی دیگر با زبان اشاره و غیر آشکار در پناه یک رمان یا نمایشنامه‌ای از این چشم‌انداز او حکایت دارد. در اینجا هدایت و حلقه ربعه را به‌عنوان یک جریان موثر از جریانات سیاسی معاصر ایران بررسی می‌نمائیم. شایسته است که قبل از پرداختن به شخصیت و ابعاد مختلف فکری هدایت و ناسیونالیسم او، از مفهومی کلیدی و نسبت هدایت با آن را بازشناسیم.