هلو (Prunus persica) گیاهی است از خانواده گل سرخ و زیرخانواده پرونوییده و جنس پرونوس. هلو در دوران پیش از تاریخ در کشور چین کاشته می شد و از طریق جاده ابریشم به ایران آورده شد. برخلاف آنچه که از نام علمی هلو استنباط می شود منشا آن ایران نیست. اما از آنجایی که اروپاییان نخستین بار این گیاه را در ایران مشاهده کردند آن را پرونوس پرسیکا نامیدند. یونانیان و عمدتاً رومیان هلو را از ایران به سرتاسر اروپا و انگلستان گسترش دادند. هلو تقریباً ۴۰۰-۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، روانه اروپا شد. سیاحان قرون شانزده و هفده میلادی نخستین کسانی بودند که هلو را با خود به قاره آمریکا بردند. سیاحان پرتغالی هلو را به آمریکای جنوبی و همتایان اسپانیا یی شان آن را به آمریکای شمالی بردند. به تدریج هلو توسط بومیان آمریکایی و مهاجران اروپایی از آمریکای شمالی به جنوب کانادا راه یافت و امروزه در اکثر ایالت های آمریکا کاشته می شود.
در آسیا نیز هلو از چین به ژاپن راه یافت و در آنجا آن را «تو» به معنی هلو نامیدند. این نامگذاری احتمالاً از نام چینی هلو یعنی «tao» نشات گرفته است. هلو در فلسفه تائو، آیین فلسفی که در چین باستان پا گرفت، مظهر طول عمر انسان است. در اسطوره شناسی چین «هسی وانگ مو» مادر باغ هلو، هر سه هزار سال یک بار در هنگام رسیدن میوه های هلو ظاهر می شود تا از آن اکسیر جاودانگی خدا تهیه شود. در اسطوره شناسی روم، هلو میوه الهه ونوس است و ماگنوس آن را ماده محرک جنسی می داند. در برخی از یادداشت های به جا مانده از دوران باستان هلو، مظهر جاودانگی، صداقت و حقیقت است. میوه هلو با برگی که به آن متصل است نشانه یکپارچگی قلب و زبان است. مصریان باستان هلو را به عنوان پیشکش تقدیم بارگاه خدایان می کردند. لشکرکشی های اسکندر کبیر باعث شد که نئوفراسطوس در سال ۳۹۲ پیش از میلاد از هلو به عنوان میوه ایران یاد کند. کنفسیوس نیز از هلو در کتاب خود نامی به میان می آورد.
توصیف گیاه شناسی هلو گیاهی است درختی و کوچک با تاج پوشش گسترده به طول ۵/۳-۲ متر. درخت هلو معمولاً عمر کوتاهی دارد و تنها ۲۰-۱۵ سال دوام می آورد. طول عمر درختان هلویی که در باغ های پرورشی کاشته می شوند بسیار کمتر از این رقم است و معمولاً این درختان چیزی در حدود هشت سال عمر می کنند. برگ ها باریک و دارای راس نوک تیز هستند. برگ ها از نمای نیمرخ داسی شکل به نظر می رسند. گل ها از صورتی کم رنگ تا قرمز جگری و ارغوانی متغیرند و قطری معادل ۵/۲ سانتی متر دارند. گل ها معمولاً به طور منفرد بر روی ساقه گل پدیدار می شوند. گلبرگ ها می توانند بزرگ و پرزرق و برق یا کوچک و کم جلوه باشند. گل از جوانه جانبی مستقر بر روی ساقه های یک ساله به وجود می آید. در هلوهای زینتی گل دارای گلبرگ های بسیار و ظاهر میخک مانند است و رنگ آن از صورتی تیره تا سفید متغیر است. گیاه هلو خود بارور است و معمولاً نیازی به گرده افشانی ندارد. میوه آن جزو میوه های هسته دار است و مزوکارپ یا میان بر همان گوشت میوه است. در بیشتر ارقام هلو، میوه ۵-۳ ماه پس از شکوفه دادن می رسد. البته در شمار اندکی از واریته ها نیز طول دوره رسیدن میوه ممکن است شش ماه به طول بینجامد.
وضعیت تولید در جهان
سالانه ۱۱۳۲۲ هزار تن هلو در سرتا سر جهان تولید می شود که کشور چین با تولید ۳ میلیون تن در سال بزرگترین تولید کننده این محصول در جهان است و پس از آن به ترتیب ایتالیا با تولید ۴/۱ میلیون تن، آمریکا با ۳/۱ میلیون تن، اسپانیا با ۹ هزار تن، یونان با ۶۰۰ هزار تن، فرانسه با ۴۶۰ هزار تن، ترکیه با ۴۰۰ هزار تن، شیلی با ۲۷۵ هزار تن، ایران با ۲۶۷ هزار تن و بالاخره آرژانتین با ۲۵۴ هزار تن، مقام های دوم تا دهم را به خود اختصاص می دهند. میزان تولید سالانه هلو در کشور چین از ۱۹۸۰ به بعد به پنج برابر مقدار قبلی افزایش یافت به طوریکه امروزه میزان تولید آن با سایر کشورهای تولید کننده قابل مقایسه نیست. در ایالات متحده نیز کالیفرنیا که بزرگترین تولید کننده این محصول در آن کشور به شمار می آید، ۷۵-۷۰ درصد کل هلوی ایالات متحده را تامین می کند. انواع هلویی که در آنجا تولید می شوند عبارتند از: هلوی کلینگ، هلوی بدون هسته و انواع شلیل ها. ایالت های کارولینای جنوبی و جورجیا نیز به ترتیب دومین و سومین تولیدکننده های بزرگ هلو در آمریکا هستند.
ارزش غذایی ۱۰۰ گرم از میوه خوردنی هلو موارد مصرف هزاران رقم از انواع هلو در سرتاسر جهان کاشته می شود و عمده ترین دلیل به وجود آمدن این همه ارقام متنوع، آسان بودن فرآیند دورگه گیری در این گیاه است. در مجموع انواع ارقامی که میوه خوردنی تولید می کنند به سه گروه عمده شلیل ها، هلو های هسته آزاد و هلوهای هسته چسبیده تقسیم می شوند. درخت هلو به غیر از تولید میوه در مواردی نیز دارای کاربردهای زینتی است و برخی از انواع آن که دارای جثه کوچکی هستند به عنوان گیاه زینتی در باغ ها کاشته می شوند، اما در مجموع علاقه چندانی برای استفاده از هلوهای تزیینی در باغ آرایی وجود ندارد زیرا گل های آن تنها بر روی شاخه های یکساله پدیدار می شوند و تاکنون راهی برای واداشتن شاخه های دارای عمر بیش از یک سال به گل دهی پیدا نشده است، مانند تمامی اعضای جنس پرونوس، برگ ها، گل ها و به ویژه هسته و پوست تنه هلو حاوی مقادیر قابل توجهی گلوکوزید سیانوژنیک های آمیگدالین و پرونسین است. این ترکیبات در دوزهای بالا، سمی و مهلک هستند و اما از آنجایی که تراکم اسیانید در بافت های گیاهی تقریباً اندک است می توان از بخش های مختلف گیاه هلو در درمان سرطان و شماری از سایر بیماری ها استفاده کرد. از مدت ها پیش از میلاد مسیح، از پوست تنه هلو برای تهیه داروی گیاهی استفاده می کردند. در گذشته زنانی که مبتلا به پرخونی بودند و یا اینکه قاعدگی شان به تاخیر می افتاد از این دارو برای ایجاد خونروی استفاده می کردند. علاوه بر این ترکیبات موجود در پوست تنه هلو دارای خاصیت ملین و خلط آوری است و از آن برای رفع التهاب مثانه، مشکلات ادراری، تسکین دردهای قفسه سینه و اسپاسم کمک می گرفتند. فلورتین، موجود در عصاره پوست ریشه هلو نیز، دارای خاصیت آنتی بیوتیکی است و از آن می توان علیه باکتری های گرم مثبت و گرم منفی استفاده کرده در برخی از کشورها نیز از عصاره هلو برای معطر ساختن سیگار استفاده می کنند.
از جوشاندن شاخه های جوان و گل های هلو، روغنی به دست می آید که به لحاظ ساختار شیمیایی می توان آن را با روغن بادام تلخ مقایسه کرد. برگ های هلو نیز دارای خواص درمانی اند. داروهای گیاهی تهیه شده از بخش های مختلف هلو به عنوان آرام بخش مدر و داروی مسکن استفاده می شود. در مواردی نیز از آنها برای درمان سیاه سرفه، سرفه های معمولی و برونشیت مزمن بهره برداری می شود. شربت هلو نیز باعث تقویت کودکان، افراد مبتلا به ضعف عمومی و مبتلایان به یرقان می شود، از تنتور حاصل از گل های هلو نیز برای تسکین گلو درد استفاده می کنند. پوست تنه هلو که دارای جنبه های درمانی است معمولاً از گیاهان جوان برداشت شده و در برابر نور و حرارت خورشید خشک می شود.